Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 4, 22 January 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I hooponopono hou ia elike me na maawe Moolelo Hiiaka a ko Hawaii ame Maui. MOKUNA lV HOOMAKAUKAU O HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE NO KE KII ANA IA LOHIAU—KA HELE PU ANA ME PAUOPALA'E —HALAWAI ME WAHINEOMAO —PAU NA POO O NA AKUA O PANAEWA I KE OKIIA E HIIAKA. [HOOMAUIA] Ia ulele hou ana'ku a Piihonua me Puueo, ua lilo ae la ka eo ia Piihonua. Nolaila, ua kena ae la o Piihonua na kanaka i huli mai la ma kona aoao e make o Puueo. I ka hoi hou ana mai o na waiwai apau o Piihonua, a kapai hou mai hoi ua waiwai, ua ku hou ae la ia i ka hanohano ame ka nohona kuonoono. Ia wa olelo mai la oia i na wahine malihini: "Auhea oukou, e noho pu oukou me a'u e ai oukou i ka waiwai a kakou; e aahu oukou i na kapa i lilo mai nei ia kakou. He mea hele ia aku no ia mea he huakai. O ko oukou hoomahu ae ka hoi paha i keia mau waiwai a noa ae ia oukou, alaila, haalele mai oukou ia'u, ka mea nona ka iwi i pakele ia oukou. "Ua ike keia lehulehu apau e kuku mai nei, he mau iwi keia no loko o kahu-na imu. Aka, i ole ko oukou kokua ana mai nei ia'u, ola au a noho hou au iluna o ka waiwai. Nolaila, ke ninau aku nei au ia oe, e kuu hoa puhenehene. Mehea oukou. Ma ka hookaulua iki ana paha no ka hoonuu ana i na waiwai a kakou; a i ole, ma ka hele no paha oukou. Alaila, pane aku la o Hiiaka ia Puhonua: "Aohe makou e noho elike me kou lokomaikai e kaohi mai nei ia makou. O keia mau pomaikai no apau i loaa mai la ia oe, nou no ia. A e hoomaopopo oe, ua aloha ko akua ia oe, a oia ke kumu o keia eo ana o kou hoa paio ia oe. Nolaila, mai poina oe i ko akua. Eia makou ke hele nei. O ko Hiiaka ku ae la no ia, a ku pu ae la nohoi o Wahineomao ame Pauopalae, a haalele iho la i ke kahua konane a lakou i nanea ai me Puhonua. O ko lakou nei hele ia a hoea i Hakalau, ike aku la o Wahineomao i ka heenalu mai o kane, o ka wahine ame kamalii. Alaila, olelo ae la o Wahineomao i ke aikane, ia Hiiaka i ka olelo ana aku. "E, he mea e hoi ua kanaka e heenalu mai la. O ka heenalu no ka hoi ia mai ke nui a ka liilii. Pane mai la o Hiiaka: "Aole kela he poe kanaka maoli au e ike aku la, e aikane, he poe eepa kela." Nawai hoi kau eepa, elike me kela kanaka e heenalu mai la. He kanaka ola maoli no paha kela? Pehea e maopopo ai ia kakou he poe eepa kela? i ninau aku ai o Wahineomao i ke aikane. Auhea oe, e ke aikane, i pane mai ai o Hiiaka me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana, o ka mea makemake ole a na eepa o kela ano la, oia ka makole. Nolaila, i uhai auanei au i ka lala lehua nei a kiola iloko o ke kai, a i naholo awiwi kela poe a kakou e ike aku nei a nalowale, alaila, he poe eepa io kela. Aka hoi, i nalowale ole, alaila, ua hewa ka'u i hoike aku nei ia oe. Lalau ae la o Hiiaka i ka lala o kekahi kumu lehua, uhai ae la ia, a kiola aku la iloko o ke kai. He lala keia i hele a paa pono i ka pua lehua. Ia kuho ana no o ua lala lehua nei īloko o ke kai, aole i kana mai o ua naholo pukalaki o ua poe uhane eepa nei. Puehu liilii ka hoi ka ehu o ke kai ia lakou. Iloko o ka manawa pokole loa, nalowale aku la ua poe uhane nei, a ko aela elike me ka Hiiaka mau olelo. O keia lehua a Hiiaka i uhai ae, ai, oia na lehua maka ooi o Malaeakini. He ululehua kaulana loa keia i ka wa kahiko. He wahi keia e hele nui ai na poe hoolana ma'i ia mau la. A he ulu lehua makaikai nui ia nohoi e na huakai hele makaikai. Haalele lakou nei ia wahi, hoea lakou nei iluna ponoi oe o Laupahoehoe. Kiei aku la o Wahineomao ia lalo ponoi o ke owawa, oia hoi, kahi i kuku ai na hale o na kamaaina oia wahi, ike aku la ia i na hale o ua poe kamaaina nei e nenee ana me he auna manu kolea la iluna o ka pa-ala. A pau ka ua o Wahineomao nana ana i ka nani o na hale o Laupahoehoe, huli ae la kona mau maka kiei iho la ilalo o ka pali kahakai, ia wa oia i ike iho ai i kekahi kanaka e lawaia ka-ka uhu ana. Huli ae la oia a kamaiho mai la i ke aikane ia Hiiaka: He kanaka hoi keia e lawaia ka-ka uhu nei malalo o nei wahi a kakou e ku nei. Ono mai la ka hoi au i ka uhu. Pehea la auanei e loaa ai ona i'a na kakou. Pane mai la hoi o Hiiaka: Aohe kena he kanaka e, aka, o ka lawaia nui no ia o keia wahi. O ka inoa o kena kanaka la oia no o Pahulu. A no kona lilo ana he lawaia nui no Laupahoehoe nei, kapaia ai oia o Pahulu lawaia-nui-o-kai. No kou ono hoi, e ke aikane, i ka uhu, ka i'a i kaulana i ka oleloia, he i'a maalo i ka maka, e noi aku au i ka i'a a ua kanaka nei, a i lokomaikai wale mai oia, ea, pomaikai kaua, aka, i piepiele mai oia ia kaua, oia no ke hei ana i ka uwahi a ka noe O ko Hiiaka hele aku la no ia a ku iho la ma ka lihi o ka pali, nana iho la oia ilalo, ike iho la oia ia Pahulu, e kulou ana ilalo, e nanea ana no i ka nana i ka maaloalo ae a ka uhu iloko o ke kai, a ia wa i paeaea iho ai o Hiiaka i ua o Pahulu.

KAU HELU 33. NA HIIAKA KEIA. 1. Le'a kulou a ka lawaia ua malie, 2. Malie, malino ke kai, e Pahulu, 3. O ua lawaia nui o Laupahoehoe, 4. Hoehoe ana ua lawaia i ke kai, 5. Hoolono ana o ka leo o ka ale, 6 Haale i ka lihilihi maka ka ono a kaua, 7 Pahulunuilawaiaokai—el 8. Hot mai ana hoi ua i'a, 9. O ua uhu pakelo ika nuku, 10. Pahee, pakika, palemo ke hopu, 11. E Pahulu —Nau kahi i'a., I nei wa a Hiiaka e paeaea nei, ua hookuu aku la oia i ke akaku o kona kino wahine ui, a oaoaka ae la iloko o ke kai, ma kahi a Pahulu e hana iho ana. Lohe ua Pahulu nei i ka oli maluna iho o ka pe'ape'a pali, a ike iho la i ke aka o nei wahine ui iloko o ke kai, o kona wa i hulu ae ai a mua aku la iluna o ka pali. He oiaio, ua ike aku la ia i ke ku mai a nei poe wahine ekolu iluna o ka pali, a he keu nohoi a na wahine a ka ui nui wale. Hookahi nae o lakou mea oi loa aku o ka ui, oia ka wahine e ku pono ana maluna o ke kue maka pali.