Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 7, 12 February 1909 — K.a Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei, O Ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa A Nana fa Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

K.a Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei,

O Ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa A Nana fa Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MoKUNA Ifl KA llnnnaF Lupk AN\ O Kauuioa MI Kawimo-MOKH k< [,rn ,v K~a h Knvnn-Kv i'a i*l\ O KaULIII J'' HAhAKA ME Kmi\n<> v—K* i Hoo KMii'Kuu Wai *na \ K«vrm mi- Kauiiuv -Ki Pui v \u o u Pl» l) K WI'Ll) Alk\>UK.V K K VWKI O) MMAU' V, K4. MhANunaKiia MouU ro—s[vikai oLr ka Noonoo o i.a'l,ii AiMonn n Kvuai no Kaukio Ia wa ko hookoliokn luu nku la 0 Khwolo tti 1 linhi « Kiiuulioa e hooli'lo nna 1 knnn lupo 0 ka hele koin 0 u-i Kawoln poo nui nei j a kokoke 1 ka ho.ihanau ia fvauahon, in wu 01.1 1 hukilmki ilio h! i kann lnpe i!alo a lile a like ka lele nna 0 kana lupe im> ko ka Kauahoa. O ko Kuwelo kumu 0 ka hoonu Uou anu 1110 i kana lupe, no kona makomak«i o hoohihia > kn lupo a Knuah'ia. a 1110 ku Ua klipma kuia uiiu hanu o>ti ka nielu a kamahi houlelo luj»*, lio hoowi'n Ko 1010 lileo ihu iia luj>o a Kawelo uie Kauahon Ke h.iupu mau la ke Luko iloko o ua Kawelo nei 0 ''wi'u" ka Kauahoa lupe iaia Hc moa oiaio, ua kiino iho la ka lujie a Kawo'o a hihia aku la a kaa naa kola .ioao o ke aho 0 ka Kauahoa lupe, a lnhm ao la k(, ka-kai a-poh o ka Kaweln lnpn 1 ke nho o ka lup" ,1 Kaiiahoa 1 ka iki ana 0 Kaiuhou ua liilna kr> aho 0 kana lupo 1 ko kakai a •pola 0 ka Knwolu Inpn, ua huklhulu awn\i mai la ia 1 ko aho 0 kana luim Aia. nae kn lupe a Kawolo kn l.miw pakaawili ln 10 a īa īu'i, a o ka pu'iua ue la no īa 0 ku aho o ka lupe a Kaualioa, a moku aku l.i, a lilo aku la 1 ka makiun l iiim inoku unu 0 ka lupe a Kauahoa, ohko me kn moa l hoiko ia ao ln, ua h.inlo aku lu n ma ka huli komohana 0 Koloa 0 kuln 1 hauln ai o ua lopi 1101 a Kauahoa, ua kuj/au hl walii o K'ihooleiuapea A 0 lea nma 110 īa oia Avahi mai 1.1 wa iu.u ,1 lioea m.ii i kru la J,i nioku ana uk.i Kauahoa iupo 1 ka Kawelo lupe, ua uwa kn j)ihc na kannka a haaloh' wuU', 1110 ka hooho nim A hl'-) ka lupi' a Knuahoa n 1 A hlu !a— ! Al.l la ke l.iwe ift la 0 ka iuakiuii I Alaila, luiU mtu ln na ni'ika n lia uieu ap.ui nnluna o Kauahoi o kona kn mai e ii.'peln m Kawel<> 110 k.i anu <> kaua lnpo iaia Ua niaimoio ioii iho la nohoi 0 Kawolo, e 1010 inai ana 110 la ka Lo.ihanau, 0 Knu.iho.i < hakaka l.uia. r<i iko aku Ja o K'iiweli), un lulo a kahu kn <>1111 1 na uiakii o Kuiiil hou, tt ua iHi.i ■ 111.1 k.i ula ma ku a uiuu papahiiii J o ii.iuiiwupupo Ju

Hi >OUI.UM\HIKHIK-I-KA-ONI-MALIE-A-PUA-IJLIA-LANA

-0 K.iwi'lo, un jnii i ni.uili ki iioahiinau 1 ka ina Hnuumi mni Ii o Kau.ilio.i 1 kiina .ilhi a pau, nl.nl.a, a poaha-aha ao la ma knn.i nnui inan'uninaliniA hnna M.n ku ui:in.unmi ilim.i nui | a L.;i uiiuiiun.uialiina iki, a pela aku, a pnu ko alio liolookon 1 kn l>c> nha i» Alail.i, huli miu 1« n Kainhon a , panu iniu Iu m Kawelo ī ka • ana niAi Kia ka i hele mai nei oc ma ' k>*'u «iiln iiei .i hoolole ai i kuu pa'a i inea e moku ai ka'u''pe'a, He kou nohoi kou lokoino mn waln, o Kawelo, ī ka'u mea walea Ina a s]o 00, he hoahanau no'u, ina ' la i nei lu no oo oha loa oe īa'u Aole hoi o hihi, o ko'u pokn uohoi oe, oolaila, nalo wale iho la no ko'u huhu arur leo'u iiiaina nou Pme uku l.i o Kawolo Na'u auaaei i hoowAi aku nei i kau lup« e !<-s u.ihoaNa'kn, makuni paha i hoolauwili pokakaa aku nei ī ka'u ltipt, a kiino aku uei a hilii.i kon.i kakaiapola ī ke aho o kau lupe Ua ike like aku uei uohoi kaun īa moa hoi flimnfti e hiki »i ia ne kehnhu inai ia'u, eia hke nohni kaua ī ka honna nei A īna no ho manao kou, e Kauahoa, ea, e ku inai oe e pepehi īa'u, ea, aia no īaia oe He mau lima nohoi kou, lie mau hma no ko'u, he niau niho no kou, ho uiau niho nohoi ko'n Ho mau koikikano nae -wnlo no ka hoi kaua, a, elu.i, koe Wule no j).iha, ka nui o kou kino, a, uuku hoi ko'u Aka, aoh' nai o'u inak'u īa 0(., I(o knmailio ln no im Kaivclo kui, ke unuunu Ia no 1 ke alio o k.ma 1 ujio Po-aha iho nohoi la ī kaun ahu a]'au, kah uku l.i m o ka lulo mui i> Kauahou e pepohi īnia Aolo nueko kaikuaann i lelo mai e pi'iK-hi \ ua o Kawelo llu oiiuo, ua makaukuu loa m> o Kauahoa e lele niai u ])Opehi ia Kawolo, akn, i kommana an.i mai ī u.i hoahan.iu nei a o ka nui o ke poo ine ine ka aa o ea mako, ua Lomo iho la iloko ona ke ano kanalu.l no ka hiki kt elia ua Kavulo inaka aa m,i i.u.i, nolaila, aole no ola 1 huike mai ī kuna makomuke hakaki. ine keluuknina II oi aku lti o Kauahon, ,v hoi miu 1« nohoi o Kawelo, A hiki u.\ Kawelo nei i ko lakou wahi puI>upu lmlo iae na kupuna, niuau aku la no ua Kanelo nui ī nti wahi kuhu lianai ona' Ua īke ae nei no olua i ka mi'u ftna o ka lupu a Kaunhoa i ka'u hipe, aine ka moku ana aku nei nuhoi o ua lupe la i ka'u hipo T Ao imu la na \i,»hi kuiiuna nio ka 01010 ann mni l j .iln nnn |<n nhia kukupn nnn nnu nei ( ! a ,U«■ aku [ noi i)i uia ī kou I i'le ,uu aku noi 1 iua ku la la okana ulua, oiai hoi

|>i tiM kou ok nm ,1111.1 iiei \alu 1 li<io]cl< ni i k,iu m<',i I'niu' 111,11 l.i im.Kawelo m ī l n nmkenuke o K,ui.iho,i i- lok' in.n c li.\kak.i niMu l'.i hiln ac m-i a jm k.\ ul.i i na mik,i A heilm ln lioi, .īiile oiii i li h> m.n p nanali i koiui hnhu maluni o'u !\f.ilin juha, ua hu]i(i humn m. nn i kn a.i .ikii kuu m.iu mal'.i jtno ka iim 0 knu j.i)i> Ini no nu> ua nni [ninm.i ni'i i I, le tn<u e kupapa mau:i, m.m.io nu nu oho no oi;i m'u Pehea nu.iiui u elu iu ko kuaana ī.i ue, e ka niAua lei, 01,11 lniko kolj o nlua ī ka inokoinoko, 1 Le kulakiiLii i k.t hakak.i nohoi, :i o op, he holona oe .na la mau inoi, ī jiane mn .11 kaln kupuna kaiiP nie k.i hoomau an'i mai no hoi 1 kuk.\ii):uhoam Aole maun i n'o la oe ia m.iu iU<> He okoa loa ka mnu'i inau niea o ke ao 1 ana i.i oe, oia ka nnluma aku.i, ka īke i lio luna :ime ko lalo n«i Ina iua m &no hoopuka ike ka olua inu ko hoahanaū o uhnelo ai, aolie oh-loain lie iihm m.iopopo nau, na ka maua luhi ka eha ma ia mahele, aka, nm k* īkiiika la, aohu oe e lanakila aku i ko hodhunau. He ol<; īkaika la hoi ka kft pule, i pane aku ai ua Kawelo nei ī kahi kupunakane. Alalla, olelo aku la oia ī na kupuna: Ua pololna au Makemake «u e ai. E haalele kaua, e kuu makam«ka heluhelu, i ka kaniailio ana no Kawelo, oiai e hoonuu ana ia i kaaionakumau umeko a kona mau wahi kupuua ī hana ai a makaukau ua ua hanai nei a laua, a e nana aku kaua ii KauaLoa I nei hoolioka nio īa ana ena e Kawelo, ua hoi aku la oia uie ka niau kauiuaha u hooa ī kona mau kupuna liua nohoi a hoea i kauliale, pane mai la kona kahu hanai kane ma ka olelo ana mai Lilo ko pea i ka inakani Iko aku noi maua i kn hoohihia <ina mai eei n ku kaik.uua ī ke kakai-a pola o kana lupe ī ke aho o kaulupe, u moku uku nei knu mua lealea. Uia hoi Ho keu paha hoi kela a ko koki nakn aa a ka lapuwale nm waio iiiu ka ī hele miu nei la me kaiu lupe ma ka'u wahi o hoolelo maikai an.v nohoi ī ka'u me.i lele, ī mea nona e l'oowiuwiu ai 1 k,»'n lupe, n, inoku ana Mai pepelu īa m.u nei e a'u kela poo inu makn aa, aohe hoj o hilu o kuu nana ae a o ko'u p.ko nohoi ui, niinu w.ile iho la no au ī ko'u lnain.i El.i nae, 1 kolohe hon oia 1 kn'u mea lealea ma keu muli aku, iiohe au e w.nho aku nia Eliu oia i.i'u I īiei la »»hi>i, m lnu a! u U o Kauahou me ko .ihi nie Aikanuka me kon.i k.ukaiu.i malioe, oia o K.tweloli(.i Olelo mai la o Aikauaka 11 Kau.Uuia Pa maik.i l.oi ka lele .uia o na lup* inl.uil, li> 'iii'i iui a o ka moku aku m ī no k>i hni jn o kau lupe 1 mokn hoi ka'u pe'a i kela keiki pjouui, m Kuuelo. 0 kaliele ina mai noi nip kana lupu n ka'u ;uihi e nanea atm me ka'u, hooleakaialnh mai īu; ī kana lup» i ka'n alio. He keu kehi a ke keiki ino o kakou, wahi a Kaunho.i i pnne aku ai īmua n nn mnhoo A healia hoi I-oii mea o ka j>epohi 010 aiu aku uui i ua poo nui nm. ī loio m oui, aog oia e hoo-

in'awi'u hou i kaii lupi n i lupe paha u kahi I<oiki p ,vc Ina owau o 00, p Kauahoa, oha loa krla kauwa makawela itt'u, vahi a Aik.innka 1 kamailio mai.ii īa Kauahna I nei manawa a ua poe alu opio nn o nokonui «ti.t ī ke knmaiho -ma no Kawelo, u» manpo ao la na l'epr-j <t o o Kanelo « nkal.i an la kon.i l.iuol)o U\ maona nap on īa manawa, a e nanea w<tle atia no oia, No keia manpo ana o koua mau pppeiao, e C u okakala hoi kona lauoho, ua nuiap ioo ia wa, i.ua i hnopuka ae ai ī n.i huaolelo "In o -ai I n c—a' Aliula, paha ae Ia ia i nei h<i Paha 3 A Kwho t Okala la—el OkaLi' 2 Okala kunahihi na hulu i na uiaha, I na mahamaha la o Kawelomahamahaia,, i Kn e ! Eu—la! Ke eu nel o'u lauoho, b. Ke oho-oho nei, o'u mau kumupopeiao, 7 Ko akiaki ia nei kuu koknli, 8. Ke loloku nei ka manawa o kuu puniu, 0 0 ua olelo ino la m'u, 10. 0 ua kuamu, 11. 0 ua kuawa. īa'u nei la, ī 12 0 paia ke poo, o paia kokuli, 13. Wela ka houpo, e na hoahanau Ia pau nna no o uei paha a ua Kairelo nei, ninau uiai la kahi kupunawahiue. Jlouha ia e i o ena mai nei ou, eka hanai? Aohe pane aku, o ua poo uui nei, aka, ua ku koke ao la no oia īluna, kaliki pono ae la i koua wahi malo a paa pono i ka hope, kau kahi ahu -inanu ma ke kua a puka akula laia i puka aku ai ike aku la īa 1 ka ula maī o na ahu-ula o na mahoe me Kauahoa ma kahi kokoko ī ka haleahi o ka moi Kawolomakualua. Ia wa i 01010 iho ai oia īloko iho ona: Aia kamalu ua lakou au i olelo ino ae nei £ oha ana kahi o oukou ia'u i na la. 0 kona hele aku la no ia ī kahi u kona mau hoahanau e akoakoa ana. Iko mai la, lioi lakou ī ka ia nei helo aku, olulo mai la o Aikanaka ia Kauahoa. Ei ae ua poo nui maka aa nei ke hale mai nei Ua oku I houa mai oia īa uei, na'u o kakou o hoonaukiuki i ua maka aa nei. Mai noho olua a kamailio iki. Ina e hoaano mai o Kawalo ia'u, ea, alai a, na'u oia e ptpeln. Ia Kawulo no a luki, ninau ki-ko>-la mai la o Aikanaka H<_aha mai nei kau onei nej, e keua poo nui Pane aku k o Kawelo I hele mai nei au e lealen. leaua o Kauahoa. Maha hoi,i nei haua aaa, make au laia, alaila, maualo hoi ka moku ana o kana .pe'a la u ī nui la īho nei' A o oe hoi, e aln, t,a, ua hewa oe i ko'u man.io Akula, ninau lyju ni.n l.i nn o | Aikivn«.ka ūia k.i leo huluu Htaha ko'u how'i īa oe, e ke'.a [rio nui, maka aa, kohu maka uu kani po. 0 kou howa hoi, e Aikanaka, o ko kuamuamu ia'u ī ke poo nui ame ka aa o ko'u maka, ehke no hoi īue kau i mai la la'u. Aohe no ka oiikou, he hana w ua l«foahanau, he wuhe no ī ko 1 kakuu, mau piko, NoUila,

kuamuamuhouo, i,,' n k. poo uin, ti ka mak\ M Aikinak,. O aha au ia r,i> ] tnr ty) ,, tl] ih ahi opio nei ia 1» Pane aku la no <» K.l \ < 1,, me ka uiaka'u oleame ka tmool< nolioi 0 eha nohoi oe īa'u' - Pa'i u e'a'u ko poo. Mai kuhi ,»•, e ho aku kuu linia i,t w<~ i o k"u umnao ana, ,uku ) ou m tk'i u karie Ika moku u Kau.n nei Aoie [ieln. He alu no oe, a he aln nolioi au Ua likeno aa kapu ,t ka'ioa apiu, oiai hookahi no o kakou k ipun. kane, oia o KaHeliimjlidiii.iij.iii, A i eha oe la'u, ua pono kou , ha ana, nokamea, he alu n n.. ' ( pn oe MiKl' me ka n.. ,i i }i ,i\t- inu.i iii .t- nt i j-ia.ui u i u,i !•, nr , a hke ka nunui ainp ki pTiipui o na kino o Katiel.ilpim.ikni me ko na uiahoe aln, ou o K uuMo Aikanaka ame nol.ala, ua loa uo o K"awelo-Aika-" naka, e eha ana no o Kaweloleimakua iaia ke uhakaka laua. (Aole i pau )