Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 8, 19 February 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei. o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei.

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

lIuOUi L'M \HlhHI£-l-K \LIE-A-rUA-LlllA-I.uNA -I-K\-WAI.

\l< >K ( ,\ \ 111 J\ \ II >ol 111 1.1 !'!• <' M 1< > \ Mi r: uun> m>u- kv ī.i-i-i , L\,uii,,\ ii Kj w i 11> - K \ \'\ A s \ ii k \',\ | 1 n ] Ual \K\ MK lv \l \lliiv— K\ U<t(lKl"v I Hlio i>\iiiiivni \\'\.i ' K \\\ i i n Mi K \i. \ii<>\ Ki Ti.u \ 4.N\ II Kl l\t<) <1 K \YU l l' All \N\V \ c K w\ n <>ii im \M s, K \ .Mi \ Nn- \ h n v Mooi n<< — M \ik.\i m b K l jNll(A'l><) <> .N \ 'LlI A lMOli." O K \" \i m> K>\\i I o llOOl'ONOI'UNi) Ma kn ht*lvi i hal.i komo kn īnou o K wK-lolieii oia ke ano oia lea meiii o \<- k.ukum.i nuilioo o Kaueln Ain.in.ik.i Aolt polul?) oii O ka lolnlei, o K.iwHoiieekna Mr\ K \u \« Nol.nl'i, ī 1 • pnk.i ,1(1.1 ,iku o ni lii.ioklo "n.ili.i Icjh»'' m <1 .i Kawnlo aku, o k.i w a i.i 1 Kle mai ai o Aik uiuk.i p liopu in Kn\\flo nm na (,jn .1010 Ile tni(i e nol'.i wrl.i o n.i iina o Aik.iniikii i,» n.io ,ui.t " a i u'\ n K <v t In (.'* hoie mni i\ iii> u.\ ,iln njnu n<u uia k )ii i kuliuu ni ik mk,,u h.i'ih.i'i u ,1 il- i nnlim Alu, n .niiii i <i Kii pili .ui'i iii u 0 ii:i l.iu īn ui.uiiau iliiu.i n ivi ilil o])io nu i n.i .10.10 o K.iweh, lil U'inaka niea ī lolieia e K.irtLl,n<]ittk'iii nie Kuu ihi)«, k,i]).\hli ,u,n na I.iu hm.li' o Aik.miik.i īluna d lai heinna, hi'lo ki leo ni.i kn ihu, hum ma kn wuh.i, lu-li- \ wai n,u n& jiukn jifjiei.ui o Aiki\n\k\, 0,.n \v.\ lo'i.i i\u l;i oui 1 ke i'i'i hmii .t Kiiwi'loli'imakwi I ium jm'i ana no ;i im KrtV\<l, 01 i k l 111:111 i\\ i ii ko ;i 111, .1 Kn\n'l"m<ik\»,ilu.\ i ])uki m.ii ai īwihn o k.i h.ilo .i ku iii.l k,i nmi, ILii iniii hi i>i'i i ln l knki e oiii 'inii 1 k I 11 ]"' 0 k- 11.1 U 1 1,1 1 kol') iii,u 11, ;i lii>[iii īli'i l.i , ke ki-iLi, .i li;qi.n ii l.i īluiia \ 11 Wii (u i I 111U..U imu ,il l i K,nt olnhiiii/iku.i "Ihi.iha iho n<n Imi ke a <> k,' kiukiu iii l 'i oiikon ' Ku 11 l:c ,iu iuii ko Liiki mi ii i m.m.i"! o ko i.l nei kmo ' So kti pih.\ ukuiki 'ioi o Kanalioa 1,1 Kiiwelo, miki l.oki !<' Ii īio Li tu,i l;a j)inu nru n ku īuiuno Kawelouukunlua, m\ na oli lo u hooih nni ī lea huwa apau ni ilnn.i o KawL'loli'iin.ikUii Nn īa iv 1 i ]i.i'l īhn īuu ī ki' i"io o Aikanak.i Un jioha .uiu ka iu!\ua ini'ii ī loho, ī n.m.i .ikn aunni'i ko inuim hana, o knpahli ana ko ui noi uiiui wawar, a p hmlo luia hoi ko koko inii o a uiaanoi o ko ī.i noi kmo Ac>li« nei keiki 1 haua huK' ielii wiiln īlio iioi ii'i oitt ī.i Aiknnakn. Ahula, pani mai la kp nln id Kaunho-i ī ki olelo unn mui ('a 'ohe aku la iui ī kan ninu 01010, o kn īu nei cii4u olelu li«i koe. Huh

.il I t u.i ,iln n,i, iiu iki U 1n,,., If, nuuk u «al« nn 1 . 4 IC<r, v ,.i o i, IM , ku i u k-i iiole an.i ni.u ii, i, , t k.ini.ulm ic iiei no ī.i K.iu.ilku, e u luiok.llli'k'liiP ;li liiiih (1 k() Aikun.ika o a waU» aku n< i no i.\ ī k i 'ili-lii īnii i.i K.uw'lo Kiiainii.inui iku ni'i di«i iu Kuwelo ī leo jhki nui t i ku maka ,ia. Malw., • ok'lo m.u , uu ii hawi'lo, u.i huwa u Aikanaka i kf kiianinamu ann a' u nni nm. t mu k» Kiwolo 01110 .ma w u upi j 11. iioi ia AiLiina] a, bc like i ]ike iiiiH walf nn ni kaj.a o nuikou, oiai hookahi noo maLm kumu i puk.i uim ai, oi.i o ft.aivcl(miahamahaia, a nolnln, iia hko n;it> wale uo kr iuakoii ;nau k pu aj..iu, koe Aale no ki lilo ana o ko maua '1 'ikn ikirr ) ilu Ai, t nku no Kauai Aol<> nue o Aikar;i; a ī honlohe aku noi i k.i awelo mau olelo, ua nok" a]ju m ī m> oia ī ko kamailio ino ui Kanelo, a mahoj)« hoopuka m-L'iHi nuhoi o Kawdo i k.ma nu'lo, n p.uie irai nei )ie aln waha l(jion '\ik.mak.i, n ur i Il'lp 0 Aikan.ika i mokomoko īa Kawelo Anlo ii,jr ; j)a ak-u kina l.opu ana 1 dh ojii īoao o Katyelo, ua luaa In oiu i ke j,a'i a Kawelo ma , ke J)oo, a kapaliU ana ka luu a ka unwae n Aikanaka oin ia ī waiho īho riu iliu.a ik'i j ka Kpn a ] i.ia «al** unu la i.i ot la u.uuu.i ji(un- nku la o Efa«•■lomakiial'i.i, i ka ol"ln nna aku īa Kjnve|(i "t T n hew.i ko kunann m ī, a m j'ono o»' ]] ( . oi.uo kiu ī oh'lo īho I im 1 i ou īii,iu kiukii.iiuia nei, uu like nu< Malo no ko oukon mau k.ipu, ->iai lionkahi nn u oukon kuiiuiukane, oia o KiUM'lon.ahnnuh.ua Aulil'.l ot, Ka\ulo * lioi oi i iii ii īmlui a kau hoa kou liniii uinluiii o iv 11 iii,ui Vaikuaaiu ou, ou lioi lei'u nun kuki iK'i I īko a ī loho hoi iiia kua ]ioji« .iku, ua k.ui kou hmu ina]una o kekalii o hiua noi, aluh, hi'wuluna wak' u no kou e na kahu o ul'i Luhu aku la ui', i' Kawi'lo'' Ac aku la o Kawelo um ka m nau ana aku no n.'ie 1 k i i\ r oi, ia Kawi'louiakii.'lua. A jielii\. ī na l.uu īu'i i- hooiniukluki lu'u, i ul īuki au, twl« kj. au e iiono e j><'pi'hi i ka nu'ii huonauikuiki mai u'u i' | lloole nial li\ i) Ka\v i'ionuikiLalu i, a oli lo mai la Ke kuamuaimi ou nuu ho ihaluii malioe nei 11 00, e Kaweloleunaku'), a i olu, hooj>ului paln i na olelo nio <ui i' ki houiiaukniki īu oi', alaihi, i? luii iii uol ul'u, a, īna no o lele kaui' ko luua m>i, a o ke- 1 klllU J)lhtt o'hllU ll' \ 11l il'ilM mi, y j>ouo ou i' hulo in.u a l.uu uiii, kn, |

1111 " i lili-i 1 1 1 iii inia, " I" »" k II- V, U.UI :l v ., „n , 1,,, „ , l I" K I>\. ,1,; , l' 11 " I" " > ti li U 1-n. n K AikMn';» K.iui'lnli, t 0 ! u'i, īl'e Ini, nnhn lik. ui'k' i) \nli , liuliu, ,iij]c r jM>ujH,n i■'.}i,iiii *,, \ , j|jip, uoka m<.,i o oul ou ,ku .3111 i,o na pr,u h lll ' " 1" .un,i n Kauai i'< i. ,n. L i h]i) i ka pikalu na] c Okeuman o.elo nn auam-i ,ij'i'ui ī ]joikr" aku ]j ii oukou ou ui/iu <)]clo iio k.i ii ,_> ,i'o ai 'i keia liu.ihan.iii o uuliou Mai wehe ouki7U r a'u iii,u! keilei ■ ko oiihnu iii.iu jiiko i Lihi .1 iii(. k.ihi o hewa iiu.in» i ka aiua Aolu ]ioi oia \vel!p n.i, ika, e kipi īku an.i o oukou A o 1.,i me.i ik.nka koa auanei lII.IW K'll I <) Ollkoll P a'll HKHI kl'lki, oi i -īii i ke .iln tl lna P ai kA ino | t „ 0 Kju.ii n"i (i K.iniaw.iulajlam N*o]jilj o ke ko.v ame ka ikaika iir īne.i (_* ku ,n i k,- moku i o ke akalmi, ki na.iu olu lu, kj k.koinakai, aum ka iml.inia kaniK.i n:t pou lunii e ho .nui •» i ka u,o iuoii.i o k.i amj Pau no keia hkiu olelo a ua moi n«»i ī ni keiki, o knii.i ini ln' ne* li no 11 i, liuh j 'mi ,iku i k.i h,ile me ke kwki iik K.iw loaiknnaka, ī.i >ia pano akn ],i o Kaweloloimakua : ua Moi nei "Auhoa oe, e ke alii, ho mai kuu kuaana aln na'n p hn aku a hooa ī ka hale." Panu m.'ii iu n. ,\foi "Uia ih'ō la nn, t» kuu.kpiki ka hana ana No kahi o oukou ki> iuak. e kokua kek,ihi, ju!i- hui u n:tn.i niaka Oia hap.i ī.i nii, ko k 'ikuo.ini n hopa n'ai A kauhalo I'.i lilii k(M ī hann i K.uw loUni'i.Uuui 1 inia niaikai ī ko ka Moi nooiioo 0 R,iu.ilio,i lini, nole uiia olili) īi iv i no kon,tl)k( nna ī hoiku inai .11 1 ki' j]n, u K.i«eloiu.ikiuhu Lal.iu aku l.i o ir.ii\e!r), ka m«i noiu k( i.l mooli'hi, i,' Aiknnikao vihn hilo ma 111 l n i Imi.i o ka maku.ikano Moi t T a l,kt na ,Vik.uuk.i iiei i.i lup.u iii.tr ,i K.iweli) iii!' !if puolu h'lii lu'i 11 i na nui o koru ik.uk a Kc ikt? firt » K iwi'loniaku.iluii, ka Moi, ī keu ik.iil.īi lua oli- o K,n\(h> ,t 1 ir.i ili.. I.i k.ma uhu O ka h'p.u ,ik'i la 110 u n ua K.iwi'lo jino nui iili i k.' k.uku.',ma luku .i hutj ī kj Imll' V1.",ih, huli .u la iio u j hoi nui ri īai.l 1 hol 1110.1 oi, lojj oui 1,1 3 Kuujljuj jiiu Kai\tlua]uckfia e n \ 1 > i,o aku ana m.i kapuka pa-au-ki, a liopu ni'ii l.i oia ī l:i l.uu u Kau.ihoi iiil !:a oMu jua mai "Ji alolu k.uu 1" hoipoina kaua 1 n.i nie i i lula " A' ho .]..'l.uni.ikj .iku U nohm 0 Kamln ,i,i. u roi a koua lio.i--h m.in i K.iwilo A i \\.i" ī jm īhn ,u 1 1- h.u.i in.ui 1 iin.l V p.iu ka 1 iU.i alolu .in.\, inn.iii ,ikti 1 o Kuulu u Ail.'iuk.' K kouio loa .ui.i )>ah,i oliu ilok o" I'.ine iu 1) la o K.u,tih"a l'ul.i ko'u luuuo la Ak'i, īn ilu ;ijha, ho man.io kou īa'u? Ile manao no Ko'u, iiu tue o<\ o ie ai'ii, ī ]i.io" nkii ,H o Kmn.ii "A hrjh.i ki>u inmuo la'u'" Wilu a Kiualioa i nuuii ni.u ai Panu aku l.v o KaWel'i "K

I «tu.l. Kvn I kL li.,i,k"»lrn hr.'.k ihr'n īli,;. u ,n ' K U imLinnk, 1,.1.j1i.-lu. c K.il.nn.u , o keia, o !cj mmi o ka buu-w„i i UJ ku loa a kahi, a p(Ja nohoi ka k.)lu o laua. ou k.i Wdi a KawUo , makemake ai hookuku kua Kc īke iho (a j>aha «e, e ka makaaiaka hoaloha heluheln, i ka manao o nei olelo Ao!t o ka wai a.m>ai a kaha,\ai k<t Kawelo i maiuo ai ma iit;i hana Hu li.ma maa mau nn keu ī n* U-eiki o Haw.m nei i ke m kahiko, Ua kap.ua keia hana t u i j,(,7TaInku, ka ninini huo w.u nnl.u loa, a o kalii liiilona keia ou au l' īkei.i ,u ke aho loi ame ke aho poko u ni knki a pa aln Ko kei.i mau olulo a Kawelo, ae mai la o Kauahoa Oielo mai la <>u ii Kawelo Heaha la hoi E Jhaelc aku kaua a kahi a kaua i; uai ai, ehke m« kou makemake Aole au e komo ī kahi o na ahi nei' Ii ua olelo inai Ja o Kaweloa].oekoa Owau aela kahi makemake i i a olua luna E abo ea, o kakon k? he'.e i k»*na lualea a olu.i, • aa hoahanan I ua poe aln opio uei e hele ana, aia ka raanao-*loko o Kauahoa e makemake a/a e jiepehi īa Kavtelo J£C loaA-iaia he kumu e lele ai oia maluna o Ka\\clo, nokamea. ua hele oia a nnu loa la Kawelo. 0 ko lakou nei hule ia a he wahi honua uialaelae, aoho ulu iu e ka maan He lepi nale no ko i.i wahi, ia \\a i ok'lo mai ai o Kauahoa i;v K&welo, eia k-j kahua mavkn e ninini ai k uia 1 ka wai o na hue-wai īhi loa a kaua. Ke īke ltv o Ku\m;lo, he wuhi lepo puehu ia, aohe hoi he ano p.iapaa o ka Lepo Ahula, ninau aku !,i o u Kuuahoa ''la :rai ka muat" P.iue i.i.u la o Kaiulo.l 'la oo k.i nma " Olelu akn la • Ka\\elo Aole pi'la ia oe ka niua» nokaimu, navi ke kahua 1 wue iho nei Aka, Leaha ka oleloo ka hookahekahe wai a kauu' Pane ni.u la iioo Kaua;ioa Aohe oh lo» Sola,)a īa'n ka tnua Ilookahe nolu.i o Kauahoa ī kana wai 0 la hulu o k.uia wai a īli, pau kana. Alaila, o Kanulo akn. 0 ka u nei (ka Kanelo,) hana akanui, o īa keia nia ka i),oali no o ka Kauahoa \\ai i Lele a\ ...alaila do kuia ī nuuni {iku ai i ka itai o kaiu huo wai īhi loa Ia i pane mai at o Kauahoa i L;a olelo ana mai :a Ka^elo "Kahaha' apiki no ka hoi kau' haui, e Kawelo! Dia ka o kalu nu i hob aku nei ku u -yn 'o k.iu « ahi no īa e hooholo- uiai ai i k_a« wai. Kai no piilu ī waln okoa ae kau o hookahe a> i kau wai I n'ai la o Kaw.'io "Auhea m, e k.i hoalnnau, ua mnau ni.m . iiku ini imlnu au u oe ī ka olelo o 1 ka hookaht*l\' he wai ana a kaii. ] V paiie mai nei nohoi os, e Kana- ! hoa, i ka olelo a ka maikai niu ' walo, aoho olelo, nolaila, aia un hana aL,a a kaua iluna.o ko kaua mau īke mau uiakaukau A o ko'u it" uneko u i iiukaukuu īho la nohoi kLia la, e i I-« hoahana'i a nolaila, mai kaeo

I T J ui no kaj\a«.i , nau ..leī > ,tu. mai ana ka ~>,i n I{ nw'oapo,? ~ , ke kahea "L, , la ia Kawplo K, i.u 1, ;, ~ | - :Lo pili, i U kaa io-i J. . (! e j Kau.,hoa, i inuliv,-a.i Aoh a-eu kau iv,n, e ?< luahi.a, miwaho akuo keeo ka .t, M.ikdnu. Eia ka KaweU uke hue nt" ika lae o Kaena i v_ahu E ka makaniaka hehilu-lu, mamuh o keia olelo a kaweiohea no ka mea r pih ana i ka wai p. Kaweloleimakua, oia hoi f 'ri.i k.r Kawelo wai ke huenei i ka lae o Kaena i Oahu," i kipaia ai n Kaweloapjekoa i kihl w.i, oKn t,»waī (Ao!< i pati)