Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 11, 12 March 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

hoopoiīopono hon ia elike me na, maau'e Moolelo mia'ka a ko Hawaii ame Meiui. MOKUNA IV ■ .OOMAKA.UKAU O HĪĪAKA-I-KA-POLI-O-PELE -NO KE Kll ANA IA LOHIAU-—KA HELE PU ANA ME PAUOPALA'E —Halawai me Wahineomao —Pau na Poo o NA AKUA 0 PANAEWA ī KE OKIIA E HĪIAKA. [iioomauia] I ka pau ana o keia kau a Hiiaka, nana. aku la lakou ei o ka malie ae o ke kai, aohe nae wahi mea a malie iki. la oi loa ae la ka ikaika o ka ino o na pali hulaiana. la aanawa olelo ae la o liiiaka ia Wahineomao: <( E kii ka:ou e pepehi-ia Makaukiu. Aka, mainua ae o ko kakou iele ana aku a iho i Waipio, he wahi kanaenae ka kakou a"Ha'i-wahine, Hainakolo, oiai o Waipio ka ainahanau oia vahine. 0 ko lakou nei hele aku la no ia a hoea i ke kilo/iana nana iho ai ia lalo o Waipio, ia wa i oli ae ai o Hiiaka i :eia mele: Kau Helu 42. Na Hiiaka Keia. 1. Eia hoi au e Laka, e Haiwahine, •2. Wahine kui pua o ka nahelehele, 3. Haki, hana maile aala o ka wao, 4. Hoouluulu lei nou, e Laka, 5. Hele mai a ulu, a noho i ko hoa, 6. Eia au 2a, he hoa, he malihini. 0 keia kau a Hiiaka, ua hoololiloliia e ka poe hula mahoj»e mai, a penei ka kekahi poe, e- oli ai i keia mele: 1. Eia hoi au, e Laka, e Haiwahine, 2. kui pua o ka nahelehele, 3. Haki, h*ana maile aala o ka wao, 4. Hoouluulu lei nou, e Laka, 5; Hele mai a ulu, a noho i ko kahu, 6. Ēia ka ai la, he ai ola — O nei ai e pana oleloia nei ma ka lalani 6 o keia mele ae la, oia no ka awa i ku iloko o ka apu. O ke kumu maoli o ka Hiiaka, oia no ke mele mua ? hoikeia ae la. He loli no nae ma ka kekahi poe paa Hiiaka. , I lawa no a pau keia kau a Hiiaka o ke oli ana ae, o ka waia i kahiko mai ai o luna o Hiilawe i kona kahiko nani, oia hoi ke anuenue; ku ka punohu ula ua koko ma ka hikina o lakou nei; a halii mai la nohoi ka noe i hele a panio me na wai hooluu o ke anuenue, haiamu iho la hoi i ka ululaau. O keia mau hoailona kupanaha apau i hoikeia mai la jmua o Hiiaka ma ia wa, oia ko Hainakolo haawi ana mai i na- manao aloha ia Hiiaka, a e hoike pu mai ana nohoi ia, ua aeia ka Hiiaka huakaihele ma na pali hula-ana, no kona kii ana'ku e hakaka pu me Makaukiu, O keia mau hoailona a P a u, ke ku nei mauka a makai o lakou nei, a pela nohoi mahope mai o lakou. Aohe hookahi anuenue a punohu ula mamuapono mai. _ Nolaila, huli ae la o Hiiaka a kamailio ae la i ke aiUne ia Wahineomao: Ua malaelae ke alahele no kakou. Ua ae maineike aliiwahine o Waipio nei. Nolaila, e iho kakou ilalo, Owau io' auanei mamua mahope mai no olua. No Waipio nei ka oleloia ana, he ala iki ko kahuna; a ma ke ala iki kakou, ke ala ia o ke ola." 0 ka. manawa no ia i iho aku ai o Hiiaka ma a haule ilalo, au i ka muliwai a pae ma kela kapa, hele i ke kaha one a pii ma kela aoao. 0 ko lakou heleia a hoea i Waimanu, ke ike ae la no lakou nei i ke kaikoo puni'o na pali. Po na pali i ke ehu a ke kai, haalulu na, makalae i ka ua mea o ka ikaika o ka nalu kai. Oia. hele o lakou nei a hoea i kahi i kapaia o Kaka ka auki, ia waM hoomaha lakou oia loa ikiiki o ka hele ana mai. Eia no o Makaukiu ke hana mai Ia no i kana hana o ka huai i ke kai i na pali. 0 ka heie ia a kualiilii ka lapa ana o ke kai, ia wa ninau lioomaoe w'ale ae la no o Wahineomao ia Hiiaka: ."E, oia hana wale mai nei no o uao Makaukiu i kana apa, a luhi paha, eia la ke kuukuu ma i nei k e ahiu o ke kaP" ■ la^ 0i ° Hikk3: "° ka iho la no ia a kamaln. Oia auanei he kanaka makua, mau ke aho aole e paupauaho koke. Aka, e ke aikane, he hookolohe keia a ua eepa nei o keia wahi. E hoomalino ana ia i ke karama mo, alaila, i ike aku kaua e ka mah'hini, a kuhi kaua, aohe mano o lalo a manao kaua e lele ak u no ka au eke'oue Z 7 00 Ua man ° Ja ke eKepue mai la ilalo. . Nolaila, e kn aku oe, e aikane, i mau au-au-ki kaka kimai VoT akila ' ki ° la akU ihl °- 1 naloWale auki mai ko kaua mau maka aku, aia no ua mano nei Ualo Aka,. lanaka au-ki iluna, ua hele i 0 U a pupuka nei i ££ . 0 ko Wahineomao awiwi aku la no ia a loaana au kikaka iho k i ka lepo a pau: hana nohoi a maikai, pa'ipa'i i ka lau a pau o kona manawa ia i ho-iamo aku ai ilalo ilo ko o ke kai, i hele iho la a la'i maiino. ' 1 lawa _no ua mau auki nei a ku-ho iloko o ke kai o Wa n ° ia 1 aitw ae ai 0 Makaukiu, aohe nao opala hele pono-ua mau auki nei iioko o kona opu. Ke J a 'I Wahineomao i leahi i haule aku ai na'au-ki 1 i kioL aku 3 me kona manao e lanaliou ae ;m -i iiuna eia rrir- I ' Ue ' aohe

Alaila, la o Hiiaka ia Wahineomao: "Penea aku la na hailona a kaua?" Pane mai la o Wahineomao: u Ua nalowale loa ia. Aohe no he mea alana hou ae iluna. Ua alapoho ia mai nei no paha e ua mano nei i nalowale ai?" "Aole io no i haalele ua pupusa ino nei i keia „wahi," i pane mai ai o Hiiaka, me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana: "Ē make ana oia ia'u, Aole oia e ola, he hoopilikia kana hana e noho nei ma keia wahi. "Eia ka'u kauoha ia oe, e ke aikane, i lele au iloko o ke kai a i hakaka auanei au me Makaukiu, a i make au, alaila, ua ike no oe i ke ala a kakou i hele mai Ia mai Puna mai, huli ae no oe-a hoi i hope; a,ka, i make hoi o Makaukiu ia'u, aohe olelo ana oia." Ia wa ninau aku la o Wahineomao ike aikane: *'Pehea auanei e maopopo ai ia'u, kou niake ame kou ola, oiai, ua ike no oe, he holona au, aohe maopopo ia'u o ka ike e ana o kou. haalele mai ia'u, elike me kau e hoike mai nei?" Pane mai la o Hiika: "Penei oe e ike ai i kuu make ia Makaukiu. E uwe ana na lani, e Inolo ana na wai-nia-ka o ka opua; e pili ana ka hanu o na mea a pau i ke kanike, kui-ke a ka pohaku; lalapa ke ahi o ka po; pouli- lea ho~ nua i ka ohu kolo mai i uka; pouli nohoi ka moana i ka ohu kolo mai i kai, kupinai wawalo ka leo o ke kai; hue ka wai kea, me ka wai-ula, hoohailepo i ka moana; owa ka honua; upaipai na mauna; a ?«ei ke olai.* Ke ike oe i keia mau ouli. e manao iho oe eke aikane, ua make au. iAka, i ike ole ia keia mau haawina a'u i hoike aku Ia ia oe, alaila, aole au i make." la pau ana no o keia mau olelo a Hiiaka, o kono wehe ae la no ia i kona pa-u, a noi mai la i ke kahu ia Pauopalae, e haawi aku oia i kona wahi liukun (p&w) nona e lele ai no ka hakaka pu ana me Makaukiu. A makaukau keia no ka lele ana 'ku iloko o ke kai, huli mai Ia ia a honi i ka ihu o ke aikane, a ia wu i oli ae ai ia i keia kau: Kau Helu 43. Na Hiiaka. Kkia. 1. Kuu aji"kane mai ka ua nui o Hilo, 2. E hilo'ioe a paa ike aho ake aioha, 3. Ohaoha ke kai, hanupanupa ka hula-ana, 4. I hanupa no ika papau, 5. Papau Mahiki, he ala au na ka wawae 6. Eia ke kai o Kaka-au-ki, 7. He kai au umauma, 8. Popo ke kapa hai ma ke kua, 9. O kou ku—a, ia oe e- ke aloha—e, 10. Ho mai ka ihu a hele ae au. Ia pau ana o keia kau a Hiiaka, kona wa no ia j lele aku ai iloko oke kai. A iamo keia iloko oka kai, a ea ae la keia iluna, oka wa ia i kupikipikio hou ae ai ke kai, a oehuehu ae la na ale. Iloko o ka wa pokole loa, ua puni hou ae la na pali hula-ana i ke kai-koo. Ua oi aku ka ikaika o.keia kai i ko ka wa mamua aku. Ku ka ehu oke kai ika moana, a po ae la na pali ike ehu ake kai, Nalowale loa aku la o Hiiaka. O ka Wahineomao meae lohe ana ia wa, he nunulu kohu leo hauwalaau no ka manu lale. E ka makamaka heluhelu. e waiho kaua i ke kannailio ana no Wahineomao ma, a e nana aku kaua i ka hakaka ana o Hiiaka me Makaukiu, ka mano kupua o na pali hula ana. Ia Hiiaka i ea ae ai iluna, elike me ka mea i hoikeia ae nei, a nalowale hou oia iloko o ke kai, o kona wa ia i loaaae ai ia Makaukiu. Ua hookuu mai la o Makaukiu i kona ikaika apau e paa holookoa o Hiiaka iloko o kona opu, eia nae, o ka' manawa ia a Hiiaka i koo ae ai i ka waha o Makaukiu me ka lima ku'i o laua me ke kaikuaana, oia o Kilauea, manana ana ke a luna, hiki ole nohoi ke « lalo ke upoi ae, oiai ua paa iho la ia lehelehe o ua i'a kupua nei i ke kuekue o Kilauea, a o ka lehelehe luna hol i ka puupuu oolea no o ua Kilauea nei. Ike Makaukiu i keia paa ana o kona mau lihi oolea loa ia Hiiaka, hoomaka ae la kona pewa hi'u e hili iua Wahinepoaimoku nei, aka, na lilo kana kapeku ana ia Hiiaka i mea ole ioa. Hoao ae la ua i'a kupua nei oka hohonu 3 ahai m Hiiaka iloko o'ka o pu oka moana, oka manawa m a Hnaka i nao aku'ai i kumu pihapiha o ua o Makaukiu, a hemo ana i waho. Nanao no keia (Hiiaka) paa ke kumu o ke alelo o Makaukiu, hemo o loko apau iwaho me ke koe koena ole, a o kalola īho lano īa oua kupu-ino nei o 'moana. AJai]a, hookuu o Kilauea i kana koo ana i ka waha weliweli o ua mano nei, a o ka hopu aku la no ia o kona mau lima elua ma na pekekeu mahamaha o ua i'a nei a uhae mai la, kiola ae la iluna o ke kaī, ao ke kino u ua Makaukiu nei, kukum ae la oia iluna iloko o ke kai, ...... ° keia mau a P ana P an -a apau o ua mano nei i hahae lia ae . ai a kiola ia ae la iluna oka ili oke kai, oia kela mau wahi puu mokupuni liilii mawaho ae o na pali hulaana. Oke kino maoli oua mano nei, oia kela mokupuni haoeoe eku ae la mawaho o Kaka-ka-auki. O kepoo, aia mawaho aku o Pololu. A make o Makaukiu ia Hiiaka, elike me ia i hoikeia ae la, oka wa la o Hiiaka i lana ae ai iluna o ka ili o ke kai. A ike iho la o Wahineomao iua aikane puna nei a * e alohā ' e P ea P eahi ana ka li,na, he rnea la, e hoike ae ana īa, ua pakele no oia. Au aku !a o Hiiaka u pal . i k„i a , Pii akll fa ;ka ]; «» »» kahu, ao ka pai aku la n „ ia i ke aikane, e ho, lakou i l«, r » , h„ ea j Waipio, , hdc aku lakou maloko o ka ulula;,,, 0 Mahik, a ho-a i Wi.imea. la wa pane mai la ke aikane: "F.i aku nohoi ke a l an „i k„ k o,,. „ l :akol , e |„. ]t ;i](u ai a noea ma kela hūli āku nei," ■