Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 15, 9 April 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I lioujH)Hi>))on<) lnm>Kt, eWke mc iik maa wc Mooīelo iliHikn a k-o līaiv(bii ume Maui. MOK.UNA IV HOOMAICAUK,\U 0 HI'AKA-I-KA-POLI-O-PELE NO kE Kll ANA. I\ LOHIAU—KA HELE PU ANA ME PAUOPALA'E —Halawai me Wahineomao—Pau na Poo 0 NA AKUA 0 PANAEWA I KEi Okīia e Hiiaka . [HOOMAUIA 1 Ia Wd 1 hoopouli mai ka piana o Huaka i n.i malea o Weinmeomao, a pela nohoi ī aa pepeiao, lawe aku l.i o Hnaka i ka'l&he mai a Walūneomao aku Ua nnonoo o Hn'aka, īna e lohe hou ana no o Wahineomao ī kr kahea a ua mau wahi kanaka nei, a lohe hoi kona mau pepeiao i ka laua kahea mai, alaila, e hoapaapa huu ana no o, W«vhirtebmao ia lakou. Ike ua inau wahi kanak i noi ui Huale.i rru v ka maalo ana ae, noke aku la laua ī ka peahi me ke kuhikuhi ana īho ī na wawae o laua ī haki. Ua hoao ae la laua e kuhea, he moowini loa na wahi leo o ka puka. ana ae. 54, N-\ na Wahi Kanaka Em'A Kfia 1. E Hnakaikapoliopele—e' 2. E ku mai oe e hana hou ī n.i wawae o mava''' Aole nae he wahi mea a hoo[ohe aku o Hnaka i ke kahea, mai a ua mau wahi kaipiaka nei. Hoawiwi loa aku la oia i ke au ana a kona mau wawae. Nana hoi ka hele awiwi, eleu nohoi n Wahineomao i ka hele ana, 0 /uinaka hoi keia o ke kahua pahee' ua momoku mai Ia ī kahi o na yahi kanaka 1 pa mai ai ī na pahee. Ia lakou i hoea mai ai malaila' ua lele loa ae la ke aho o ua mau wahi kanaka nei; a, īke īho la na poe 1 kamaaina mua ia laua, a hooho ae la: Auwe' o mea keia! A o mea kela' Ua o!a hou mai nei ka keia mau wahi moe lepo kahiko'" Oiai ua poe nei e noke nui ana ī ka walaau, e hoouna mai ana o Hnaka i ka puahiohio. I ka ike ana o na kanaka ī ka wih o nei mau puahiohio elua mai loko mai o ka ululaau, o ko lakou uwa ae la no īa; "Ke lapu nei ua mau wahi moe lepo, nei—e! Ei ae na uhane lapuwale o nei mau wahi kanaka'" 0 ka wa īa i puhee aku ai na kanaka me ka awiwi. O kana holo ae, o keia holo ae, aia ka pono o ke kaawale loa aku mai kahi a na wahi e waiho om ole ana, 1 ole ai nohoi e loaa mai i ka puahiohio e nee mai Ia me ka ikaika nui. Lele lnlii ka lau laiu, puehu ka opaīā • ku ka ea o ka lepo. 0 ka iho mai la no la er ua mau puahmhio nei a kahi e waiho ana na heana, o ka wih ae la no ia ī ua mau heana nei, a nalowale aku la. O na mea ī koe īho malaila, o na au-au-ki a Hiiaka ī okomokomo ai maloko o na alualu o na wahi kanaka, Ua oleloia ma keia moolelo, o Auln ka moa oia wahi; a o ka lua o na inoa oia wahi 1 heaia-ai, oia o Puuahia Aole ka mea kakau o keia moolelo kaulana loa o Hawaii nei, he kamaaina no na kaiaulu a ko ka Ua Kipuupuu keiki ī hoohihi ai me ke aloha, Haalele iho Ia o Hiiaka ma ī ke kahua pahee, a īho aku la a hoea ī ke kuU o Waimea, ike aku k o Hiiaka la Moolau, he moo wahine, e noho mai ana mamua o ke ala a lakou nei e īho aku ana. Ua noho a kino kanaka mai la ua moo nei. IJe wahine ui maoh īa e.noho mai ang. Hele a pala-lau-i memele ka ili o ua wahine nei, ano hke no me ka memele kohu pua ilima o kaekae opu moo. Halii īho la nohoi ka pau i'pa'iula o ua wahine moo nei, a paa ke alanui. Aia ae o ua pau nei, na kino moo hiln o ua Moolau nei. I kona ike ana mai ia Hnaka, ua manao īho la no ola, aole o līnaka e ike aku ana īaia, ma ke ano he moo oia. O ka manao n ua pieo nei, uia kuria noho ana. ma ia wahi, me ka hoopoeleele a boopi)lnjh mai i na maka o Hnaka, a hiki ī kona hoea ana aku ma ia wahi, alaila, oia kona manawa e hooloh ae ai i kona kino i moo, a pau hoi o Hnaka ma ī ka ai ia e.ia, aka, ua īke aku la no nae o Hiiaka ī ua eepa nei e noho mai ana rae ka manao e n>ake hupo wale aku o Hnaka i kana ahele. Ja Hnaka ī ike aku ai i ka noho hookohukohu kino kanaka pai o ua pioo nei, o ko ia nei īnanawa ui i oli aku ai. Kau Hēlu 55 īnTa Hiiala Kkia 1 O oe ia e Moolou waihine, 2 Hookohukohu ana nie he wahine i'o la, 3 O Moolau wahine na o Waimea 4 He moo, a he moo no—e. Hilahiia ua Moolau nei i kona oleloia ana'ku he moo o kona wa ia,i pane mai: He keu ka hoi oe, e-Huaka, kai no paha, he huakai kn'kane kau, e Hiiaka, eia ka, he huakai kuamuamu kau h anhea oe, e kahi lopa iki hele wale i ka poh o Pele, i nuj kou ikaika i na la ola oe; aka, uuku kou ]kaika i nei la, lilo ou mau wahi onohi maka punapuna i mea onoono ī kuu puu. Owau io no nej o īwi kani a ka jkail.n. la'u mai oe e hana mai ai i ko apeu pa//, li]o ia i mea ole loa. I make no na kupua e ae ao v J-Liaka, i pepehi mai nei, no ko lakou īkaika ole maoh no. "E lohe auanei ou mau wahi eeiao hilu, he ui au no Kohala waho me Kohala loko. He lepo kuehu na'u o uka o Puuhue NoI»iIa, aohe ou alahele o nei wahi e hele mai ai, e kena wahi kaikamahine Hoaano mai oe ī ka hele, mnke oe īa'u. Aole e ola," -■ 1 ka pauana ae o keia mau oHo a ija wahino moonei

:a v.. j,i 1 :K• iM i|, ,v i moo, a kueliu ae la ua moo nei 1 k«i lepo, aole: j kdiu niai o ua mea he k.u o. ka e'a o ka lepo la wa i kau aku ai o Hiiaka i keia kau. KAU HELU 56. NA HIIAKA KEIA. 1 A Puuhue ina makam paio, 2 Lili koi ula ka lepo, 3 Lele īka lani ? '■ 4 A Kohala waho a Kohala loko, 5 Nani ka waiho a Kohala ika la'i, 6 Ke kuhi h iaia he kanaka, 7 He akua ke hoa, 8 0 Moolau wahnn.', 9 O kaua wahine no koia —o, 10 Naii mai he make, ke nukt\ 11 Na'u aku ka niake, a make oe " O ka. manawa >a a ua Moolau wahino nei i lele niai ,u maluna o [lnaka me kona īkaika apau. H palemo īlio ana o HiijJ<a nialalo o ka opu oiu moo nei, kamnmu ana ka umauma o ua Mookui noi īluna o UaJepi>, a he kanna o ke » o na Moolau nei. Aka, me ka hikiwawe loa, lele ae la ua moo nei iluna, a huh mai la no ke po'i hou ana mai ia Hn.ika. I nei lele ana mai a ua moo nei, e kuehu <ikv ana o Hiuika ī ka pa" o'na, me ka olelo ana'ku "Hemu' la moo ai-lepo!" oka manawa no ia i lilo ai ke kino o ua Moolau nei 1 puulehu A pela ī make ai ua inoo kaulana nei o Waimea. Ka ain.a nona ke pana oleloia ana ma'ke mele a kahiko 1 haku ai no Kamehameha I: Hole Waimea ī ka īhe a ka makani, Hao mai nā ale a ke Kipuupuu, He laau kala-ihi īa na ke anu, Oo 1 ka nahele o Mahiku" Haalele oHnaka ma īa Waimea, heie niai Ia lakou ma ke r'la mauna e hnea mai ai ī Kohila akau. Hele mai la lakou a Nunulu, hoomaha īki lakou, e makaikai ana ī ka aūau ame ka lele kawa ako laīla pee, Ia nei hoohihi o Pauopalae 1 ka ui o kekahi kannka nona ka īnoa o Kaohawau O ko KLawaihae uka keiki ui nohoi ia. Okaui o na helehelena o ua keiki la ame ka īamo i ka lele ana o ke kawa, make loa o Pauopdlae ī ka hoohihi ī ua keiki nei, nolaila, hoolaau ae la oia e hele ī ka lele kawa me ka ui oia aina kuamauna. huli mai la oia a hoopuka mai la īkona manao ī ka hanai, la Huaka, nia olelo ana mar "Makemake wale aku la nd ka hot au ī ka hele e lele kawa me'kela poe.'' Ke ike la o Hnaka 1 nei manao hoea-eu a ua walu kahu nei ona, a īa wa ea ī olelo mai ai i ua wahi kahu ner "Aloha wale no ka hoi kakou Eia ka, e haalele mai --ana oe-i- mauari ou mna hoa hele o ka~inea ī "nei hēlē"~arīā mai la a kakou a hoea īa ne' Auhea oe e Pauopalae, ke īkeia mai ka īamo ame ka o-pu o kau lele ana ī koonei kawa, o kou wa no īa e hlo alaa ai ī ka ua kumu ole o Kawaihae nei, oia ka ua Naulu. Ho niai ko ihu, e hum aku au a hele ae maua; a noho iho oe 1 ka uiu lehiu o Nunulu nei " 0 ko Hiiaka lalau aku la no la ī ka a-i o ke kahu, o Pauopalae, a honi aku la 1 ka īhu, alaila, puana ae la oia ī keta meleKAU HELU 57, NA HIIAKA KEIA. 1 Aka ulu lehua au ī Nunulu, 3 Opidkamdka ana ka lihilihi kuku oia pua, 3 Ii au e kui ī lei no'u, 4 I ohu no Kohala waho la —e 5 I waho no ka makemake i ikeia aku ai, 6 E lele ae ana me he ao opua la 5 7 Kuu aloha me oe īa/e ka hoa, £ Aloha mai anq. ka t]a nahunahu īko pili, 9 Hemo ka pih a kaua—e, 10 Pih la wilna ike kia-mīinu oka uka— 11 Eia au o Kahelehookaln, 12 I koolua ika hoa he aikaae Pau keia kau a Hiiaka, o konn hele mai Ia no ia me ke aikane, me Wahineomao; oiai hoi, o Pauopalae i heie aku ai 1 ka lele kawa, elike ine kana ī make-make ai Ma keia mana o ka moolelo o Hiuka i īkeia ai ke kaa v/a]e ana o ka kahu o-Pluaka, oia hoi, q Pauopalae noho oia ia Kawaihaeuka, aua hoao oia me Kaohawni. O Hnaka hoi me Wahineomao, ua hele kokoolua mai Ll kuia. Ilele mai la o Huaka a hoea ī lea K.U ilukiola, a m.u laila mai laua i iho mai ai a hoea i Pu«hue; a mai Puuhue aku ka laua īho ana a hoea ī kai o Kukuipahu. Ia nei la laua-i~kekahi waa e liuhu aim-i ka hqb Elu. mau kanaka e fToomakaukau ana , i ua waa neu *Alaila ? riinau aku Ia o Huaka i ua mau wahi kanaka riei o Kukuipahu: "E holo ana ko olua waa ī hea?" 1 ane mai la ua mau k.u>aka ncr "E liolo ,ina maua 1 Maui." Olelo aku la o Huaka: l, Aoe la hoi e mea, o kakou hoi ke 'holo a pae i Maui." Ae mai la ua nwu wahi kanaka nei. 0 kekahi kumu paha hoi o ko laua ae ana, no ka nana ana mai a īke he mau wahine malihini laua nei; a nawai hoi e paa iho ka leo ae ī ka īke mai ī ka mea maikai. Ia ahiahi īho, oko lakou nei holo mai la no iu. O Hiiaka hoi ia kau ana no īluna o lea vaa o kona haule aku la no ia hiamoe. A o Wahineoma.o, ala aku la ia no kekahi wa, a mahope hiamoe īho la nohoi ia. Oia holo o lea waa o lakou nei a hoea ī waena moana 0 Alenuihaha, kunou mai la kahi kanaka mamua o ka waa 1 kanājca mahope oka waa, e lele-mai oia e kau-lua pu me Hiiaka Ma kekakeihiaka Poalua l,i 5 ih» nei i malama ae ai Il,j Kailaiahin.:- u II tlw , n j kll j dkoil haiaw.a ipa Kdhihaulani JJaIl.