Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 17, 23 April 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKUNA V | Kn K\uI fo MA NoIKI \s\ M\ Ku i i is.il i Ki rvJA\ \ll \ o s II *N'\ \ K \IIIM 1 lIKI.1 —K \ 11111 \N\ \ K \ .1 \l \M V 1 Kl \liii~ K \ 11 1111l \\\ \ K \\\i r<i n hn i' i'ii'i iii n UIIHM 'KMKnI —Kl \'l > O V I K\HIIII ] K \ 111 L \ Kf kVA ■ .M \.n \ <i K wvi i.'i i \ 0 vlll' »n- K.% 11\IU\\1 \N \<l Kawiih mi h'\Mii i\\\lllM:\<iiiī».\ l'i <i i\ 11*1 AP>MM \ II Ll.|,li|C|i—l\ V IHHIi \ v \ II l\ \\\ I I<l MP K\\'| IkIWAIUNI - \llll\, h\II,AM \IIIN'I' \ K.\I(iV\IKAI i iiulin .ui.i :il- ii a K.nvelo nn, in iioo'iiik i iLn 11 oi.i aiīn» km i pno knn ik'i o M alnai ī na onw.i o nl-a n Lilino 111l 1 1 uln ki ai, ke ko, ka in.u.i, inn' ria mea i m i.'oko ( oi:i inau li n kn nohona o 1-p ,m k.ihil.o o ll.iw.ui nei lluko oia inuu ld, ua knia mai la o K.iiiiaiama i'n.i alu o Kua loa Ai.i il.nKi kahi i noho ai o K.iwelolauluiki, kekalu kaikuaana 0 Mal.nakal.ni» U.i inakemake nohm na luilu makuahiiio nei o Ivjt\olo nn, p hoi aku lukou np.ui a hookihi ka i.oho aiui ī ka ln o Kualoa, uk.i, hii'.'le n.i<' o Kawelo, aohu ona makLinake p hoi īlaila, oiai, w.ihi ana 1 olelo aku ai ī na hlii <i Kool.iu ī kn mai ni īa laknu. Aole ī pauaho o Kailukapu mia anie kon.i mau kupuna atne na kanalea. Nolaila, aohe ona niaieinalee, o haalele la Kailnkapu A e alio, o kuu kaikaina nei la, o Kamalama, ke hoi aku ,i noho ī ko alo oia mnkuahine o niaua. Ho manao uialnma a hoopulnkaiunaka liaku no keia a Kuwelo e lioiko nui I T a makemako loa ua iioo nm nei u Kauai, e lilo oia ī mea maikni imua o ka Moi K,iihikapu Ua loho lee ;tln ī na 01010 a Kawelo ī lioiko aku ai īnuia o ka poo na lakmi oia ī kn mai e lioi 1 Kualoa, a ua malialo oia i ka maikai o na nuuiao o Kawelo. Iloko o nei niau la i Kawelo e noho noi i ka uka o LihiU', 1 ka naiu v Leilehn», e lolio maii ana oia ī ko K.imailio niau a kona poo kanaka nn UhmnakaikHi, ka i'a leuima oka lao o K.iui|n Nul.ula, 1 kek.Un liii īiiniia» ihu ln i:v eholo oia ī k.i lnw.ii:i kn k.uil.i m:iwuho pniini ui* o1 .i liu' u a.-iia llooholo īliu I.i oia ī kui.i in.inaii iloko niia, 'i kn n' 1m 01:1 n [)ii il. u 1 l a kau iluaa o ko ku.uo pali o Kolekole, uiiu Imla aku hoen ī kai o \Va:an:ie l've ni'ii l.i ko M .u.uiae |nu i ka 'hoi'i .uiii .iLu oua ,t]|i |'Oo nui nii K.in.ii, ni.iliiuiiiilwi iuiii ln hikoii i:iia ii).i k:i hooLi[i,i nn.i lai» rna lvi> l.iki'ii ui:in Imli' Aldi, ua ho 010 alv.il o h :u\i'h i.i nuui len jio to.u ulolui o ii,i k.iunk.i, ii o k.in.i iiie.v wule īio 11 ki iioi ,iii.v ,iku īa lakou, ī alio l'i\\,u.i 11 mk i» .iku liolllll knl'l 1k( 100 (i 1, l l'l IKM lnwaia i nuiki in.iki' ii e holo i kn nioniui, oii k"a luwiiin kn -kauln.

lIOOULriM\TnEHTE-ī-nA-ONI-M.\UF- \-T J ir ,-ui la-L-\MA -ī-]:A-\V\Ī

0 111 lūneln 1111 I, ie I M\ 1, H)liiii.L ī ike jv i īiuik.ink iii i nei niua llt 1.1W.11.l Niil.m].!, (j k'OII l 111,1ii in iiiii ī!t> t.o ni,i iii*! ]|,)l.t in.i i k,i l.n\ .iki, (u,i |i nti,i lui.ii) ,iiii u lli.l I 1.11.l tl( 111(1 - h c || (. ,ii ni.i |,i HlniiiiiLkiiik.u, 1 t ku|iin ii.ni' k.u » t.i 1. K.„'ik, 1 1; v ld v i ii.l ni.u o kc ulm ,ime 1( l 111.1k,111 1111, I l|dl ine k;i niAiimi, n.i lieli' iku l,i ī.i :i k.i lulau ī w ulni .1) ko Ukini ni'i n.i.i 0 kn hiilo iina maī K.iu.n nni U ip:n nlui 11 i.i i uu w n i nei 'l iini ilnkn ii ' o k:il, 'i n k(,n.i kuu n.ku l:i no ix nialum o ua _iy:i 111 iifi t) lnkmi llw lwi_ na kan.ika o W.uan.ie, Icp m.ikai]\ii iii'i iaia nei, no ko l.ikou inakinnakp f ikc 1 kona īkaikn ī ka hoe waa, elike hoi mp ka inea 1 lohe wule īa o lakou niamna lilo ■oa a ī ikeia ik>lhh e keknhi o lakon A kiiii ua K.iwololeiuiakua r,ei ilun.i oJc.i waa, ;i lew.i m.iikai ua v\.ia noi i kaln hohoiai o kc kai, o kona manau \ i.i ī huh mai ai ī na kanaka e popoi ,i>ia mauk.a nku nei, a inne mai la Auhea oukou, e kuka mai la ī kaha ono rle l,x keia o ke kai koo. E poi ana ke kai a komo ī ka ulu niu Nolaila, o kuu hoe iina i kuu ivahi kaukahi nei, e aho onkou e hoi loa aku a 'ka pae mu mauka īki iho, alaila, nana mai oukou īa'u e holo ana ī ka moana \ai-nh, kai maokioki popolohua n Kune me Kanaloa Aku, ī hoopaakiki ouko'i ī ke ku 1 kaha one, e auau kai ana oukou Ehia ka hoi niea aloha, o 1 a poe ikn ole o oukon ī k.' v au I'ane aku la na kanaka "Eke nln o Kuu.u, noliea hoi auanei ia kaikoo o nei la a ka nialio nui w.ilo? Ue keu keia a ka Ia malie, a ke \ mai nei hoi oe, e ke aln, he kaikoo ko keia Ja IC liuo oo i kou \y;use kn alu lle makeniake makmi u ike ī kou ikaika, e ko ■iln, ī ka lnjt',a ana o kwa.i " A u:l jhiliu, v\,i]h u,l h.i\uli> uei i ]>aue mai ai, 11,1 nukou no oukou e luuluina at>, he uhi nmniu l-o ke keiki o Kiu.u In li:i,i\w aim m.n nu o ua pou nui mak.i in noi i ku ktia i k.i uinii, n o ke i\lo hm 1 k(i mounu. lilo, u.i ike J.ku !a n.i k.iuaka nmuka .iku nei 1 k.i huila an.i ae o ka lapa o lca]ioe iluiui .i la liai ana no u ke kinoon.i KiH.-hnu imua, he lululu iivii kn n,i I,,lipil-.\ me.i o ka lohe ,uia, l,u aiia ua kuaio n:ilu huh'hali' in>i[»u aule ī kana 111.11 k. k.1k.L1.l o 11 1 11. Ul ll.'i, I ni'i īl.e .iiiu a na kan.ika ī l.na nalu, u i huom ika likou t> puh.'e liiln a i> n īliolo me k.-L iHiHi uui 110 uka o k.i uluuiii o Foka-i I ka hnki .in.L ,i u.i n.ilu nei, ua iiln pu i.i o uk.i i I ii ,i,ii i , ke kai. I'niinikai 11(1 iiili, ~,iu> oi.i 1 puino. Me kj- lia.iluhi :une k.i p'lm \\eh-

wi'ii (. in 1 i', i, ik,. ~kn la l.i 1 iiu 1 k.i 1,1 o I\.\wi'lo, nii' hi' iniM l.t i' li« i ,ui i .lim \ o k'i ih 0 1 i' k n Knn.nl, nolioi, n.i'ow ili' ■iU1.,.,, t„:u k, 1,ki>ll 11. 1 11,, 11,.1 ik.l V i ]i|n k.M!I •kuk, ■> i„ k, ī,.,. »« I.mn,i„, n,, ! <» Wiunu i ,k«- >11 i|. l ;lk,l 11, 1 ! lIM l ]||><>,11 ilin ilm I Im , M | J J, t J l|l, l " l>" I ,1 "U 111 l]l ll<l 1 I 1 lk ,lk l i " k. knki .11.1 , k.i 1 kk" \\.,.i | \nm i ,iM„ 11)M) w ,1,5 d ke . I k.iln ]. ,nil.,i i |..i111 .1, ai, i liooI kiln 11 < > 111.1j>U1,.l 1,.)|. k.lll 00 k.l ku I ;i |iun i ):, .l i uka r> ka •uii ~ 11, lii.l ~'i. lc t 1,1 iK uka , t 1- .ikoll I ll , 111 1 j: rl ui, ilo ,' 0 tl l 'll' 11, 1 I- , sfill , ], i||, 1 Jo II 1,1 ]lQi* " iiu i n i u i i li.ili hlo ]ii,i ap li, ), iii. ko ].ii:,)ii ik, i„ iKa .ina 1 I ( < ■ i' ■ ,< ii, i ) .mi.il; ii hr,c 11 l " l I 'l "II ' l\ , III.) k'Llll.lk.l 11. 11111l 111, 1 I , |~ 1111 ,1, ~ lt }n,} o c ln.i.i u l'lnin, īk.uk. i, 1.« kii)in.i ī .i i ni ]»,(■ lioloiiu,in.i o n.i mokupum ;ip iii ~ If.iw.ui n.M i kau k ī weli | I n"i '«li'.inn ■, Kwelo a liopa pf>PD 10 m:uv.ilio o I eawaul,\, oia ka u.i i ulii IM ,-| nvu n j k x ( ,} in maluii'i n ]. i mo.inik.u, a po'i pu ac* l.i nolini niiiluni n ka nin.i, ii.Uow ile k.i l.u o Ku-na Hao in.n ].i k.i īi'.ik.un, aolp ī k.in.i ma.i ka n.ihi Ikuw.i k.i leo o ka nalu na a olepi h peia ae l.i ki w.i.i o na maka aa noi, mr I ,• wnlu apini īpu j)oliue l.i ihuii 0 u.i .tlp nlmi o ka moann Ke īku nei 'ia Kaweln nei ī ieia ino o k.i mo.m.i, a i.t wa oia 1 olelo īLo :u īai.i iho K.ihnha' Ua hke loa nohoi keia ohu ame keia mo a'u e īke nei 1 noi \i,i nie kela ino a u ī ite ai ma ka uhane oiai uu Ue w.ihi aui iki nae hoi ko kuia īno lle e-lua p.ilia kupu ino o itm wahi, i aui iki ai na hoailuna o ka hiua mau liana pepelu kan.ikn, i ole, hookaiii no paha ' Oiai k.i inak.uii ame ka ua e nou m:u ana mamui.ke puhi Lope iu la ko īa nei walu >\a:i ī hope Aka, na ka nnk.ini mai nolioi, 1110 kei.i i hopi', hookahi nohoi īa uiapiuu hoe aui nei kr hue iho ī ka moana, hele ana La oia nei <i kokoku u kau hke me ka lae u Kaena. Ilao in,u la no k.i makani, ka im, kul L u.i lioi kf' au ko iluna noi, lenn hnn ka n.i.i nu nei a lioeu ko ia ii<-i \wia niaualm pono ae o Olukilolo. Al.ula, olaj>a hmi īho 0 K.um'lo i k.i hoo ana, iio« no ii.i u ihi w.i.i nti »11,1 .1 kokoko 110 ,• k ,u 11 k<-_• 11), 1 1 Lie o Knena. K:uscloli.|imkiu nti me k.i ino 0 ka/iuoaiu, ,i, ,UH wnh no ka ike ihu ]n u.i i ti inM 0 K.iuai, aole e ]o.i.i .111.1 n I!hum.ik.ii)cai īaia, noLui i, hoi il u Li oia a pao 1 Waiahae M.ilmpi'iho i> I u.i hou; mua in.i 1, K.n>i'o e kn i' prpoiu īa Lliuuiil .ukai, 'io!,. 01 a 1 lu>ao liou l'a īl i' i|io la i'i, iu.iimuli nolnn 0 kon.i iti" 1- īhiin 1, i.>li' 1 Inki inai 1 1 k.i u .l pono , ku u ,>ia •. niake uai k.ipna ,111 Nnlailii, ui liooJi]d mii i» 1 'iio, Kon 1 j tu' k.u» ikn 1111 I a m.ihi.u, 1 na hlu uohoi lakou ;u .iiui' k 1 laki'U tnau mr,i ulu i L.uu. u 1 iiKui m, 1 koku.i jii't u K.iiluk.ipu uni' konj 111,111 i,i ika.un.iiia Q k.i poe ni lt nuLoi 0 W, ualJ „>

| i Li ,11, ua liiki ko lakou nele ko I mai c Kawelo K ko LuuLi inake ai ī ka ai a kan- ■ malu k.i luiawe, hoi i Waianae. | j A no ni'i Inna lokamaikai a Ka- , wdo, ua nui ke aloha n naleanaka j i.u.i, a pel'i nolioi ke alii, o Kailiij l> ijm .ime kona poe ahi ai alo. ! lloko oia mau la a ua KaweloI li'im.iku.mei >• noho ana, ua a'o ■ īlio Li oia ī k.i hula, 01.11 he makpm.ike nma no la naoa i upu a i I li >ohihr hoi. A'o iho la ua Kawelo nei i ka hula no kekahi wa loihi, a ī kooa ailolo ana, ua lawa maoli no oia 1 ika ike aiiie ka makaukau. Ua I loai īho la ko u nei inoa, he'hula ! j!ji" Ile aneane honkahi anahulu mahope iho o ko 1,1 nni mlolo ana, kupu īho la ko ia nu make make e kaapuni i ka mokupuai o Oahu nei, ma ka oihana hula. Nnlaila, ī kekahi la hoea mai la o lv.iwelo iiuua o K aihikapu, ke alii, a hoike mai la iaia ī koūa makemake e kaapuni ia Oahu nei inu ka mhana i ao ai oia, a, ailolo, iiu lioi, ka hula. Ua paoe aku hoi o Kaihikapu iaia: E ke ahi, aolie ia makemake ou, he mea hewa īa'u. K hele oe i kou ania nei. A q ka'u hana, ea, oka hoouna aku i ka lohe i na aln, na konolnki ame na makaainaaa a puni o Oahu nei, e ike mai īa oe, ke v aln, ke hoea u.ku kau liuakai hooulu lealea ma ko lakou mau \iahi Ma keia huakai a Kanelo, ua hoea mua oia me kona poe i Waiīl i.i. Mai laila aku, a Waimea, Kahuku, Laie, a Kahana, a hiki uohoi i kahi ī noho ai o ke kaikaina, o Kamalama. 0 Kualoa īa wahi He anahnlu la ko ua Kawelo nei noho ana me kona | poe īa Kualoa, a hele mai la lakou a Hakipuu, "Waikane, Waiahole, -Kaalaea, Kaha'uu, a hoea ī Heeia uh. I KaneoLe ka lakou nei huakai ī noho iki ai. oka hula nolioi ka hana. I keia wahi, ike o Kanewahineikiaoha, ka Ui o na pali hauliuli o Koolaupoko, kaii kamahine punahele a Kalonaikaliailaau īa Kawelo r , I nei noho ana a Kawelo me kona puali hula i Eaneohe, o kahi ī kapaia o Panioi, malalo mai o Puu-uhi, ke kahua Jiula a ua Kawelo nei Ika la mua loa o ke ku ana o ka hula a Kawe3o ma ia walii, uu> pau mai la na kanaka o kai o Keawa ma, Mokapu ina, Alele ma, ko Kailua poe mai nohoij k.o uka o Maunawili, ko Waimuiialo īniu, lvo Kekele, Kea'alialii, Luhiku, ko uka mai o lolekaa, Ahuimanu, amena wahi e ae he uui 0 ka hula īa mai ke kakahiaka apo Oia hele nohoi a wehena, kajaio, hoomaalili ka mahanahana oja alaapapa ana m,u a ka hula Ia la a po, hooeuanalo iia hana. A īa po īho, hoomaka hou ki hula ana. I keia po 1 houa mai di o Kaneij\ahincikiaoba, ke alnwahine opio kaulana loa o I,uluku la hula nna a Kawelo ma, koino ka nnkeinake iloko o ui kiikauialnne nei īa KaweLo ī kane oia n.uia, a oia kana wahine. Ua hoolaniuii aku la o Kawelo me ua alunahme opio nei o ka ua -ipuak«>a o Luluku, a u« w tīr>Ui k.i Liua mui kamaiho an.i no ka noho a k'iin'_' w -iliine an i o laiia ui i la hopi' aku, 1 CAole i l«u.)