Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 19, 7 May 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei: o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei:

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKUNA VI. Ko KAWKI.O Nulio MA \Y AIKIKI >IR' KONA MAU Klll'l'NA —KA IKK A.NA O KAWKI.O I NA KAIKIIAANA —KA NOIKI A KANU A WAIII.VK ANA (1 —KAWHI.O MK KA.VnWAJII.M;IKI/lOIIA —K« KAWKI.O KHI'AI'A AXA MK K\ I.IIA l) jSA KANAK.\ ĪKAIKA O KAIHI KAl'll— K I'IIAI.AIIAI.A .NA KAIKHAANA O KAWKI.O A Iloi i KAUAI —'A'O 0 Kawkko t xk kaua mk KalonaĪKMIAU.AMI KiINA MAKUAHII.NOWAI —Kk *'» ana o Kawki.o r kaoihana ī.aw'aia mk Maakuakkkk—lke <1 KaWICI,O 1 KA I'II.IKIA O XA 'MAKPA 1 Kauai—Ka i.ou aka o t) iiumaKAIKAI I KA 51AKAU A KAWELO—Ka ] makk asa o Uhumakaikai. ia leope :ina no o ka lima akau o ua poo nui noi i ke kai,-pakikii ana keia iluna o ka ili k,ii a hoea ana i kna-nulu. kahi a na ksiikun.niia o imkuukau aiia r lieo i ka nalu. Moo leo ia nei pnpa. Like -a-liko ke kau ana o na papa o hikou nni. 110 Qianiao iki loa nae ko ia. ni'i wahi o ke kau ana iho i kona papa, a mawaena oim nmo na kaikuaana, he poe heenalu okoa wule no a kinikini wale. Kolaila, nole i ike mai na kaikuaaua iain nei. A olelo ilio ]a im poonui nei. , Aole no olua e ikie mai ana ia'if, he JiiJii kb oluu nmu maka.. Owau no.ke ike aku nei ia olua, no ka nunui molaalm o ko'iuuau uiaka. . la ku ana niai o ba naln, he lna 010 'nohoi ke kamehai. oiai o ka milu, aia raa kahi a na kaikuaana, ei lie ulanin walo no ke kai o ko ia nei wahi e lana nna, I nnha aku ko in nei hana, e hele ana na kuikuaana imua ame ka nui paj>a e ae i pae i ka nidu. Oia noi hoi, e au wnlo ana no\onu īnau muka i o ft ia noi, o uann ann o kn ku mai oka nulu. Kq iko nku la koia kokokē lna na knikuiiana e pae i kaha ono. No ko in nei nalii ole, o ka mnnawa no ia o ko .iii nei mau liuia i pa'i iho ni i ke kai, a ho .nioii poli'n liui iu o ka< loheia ana inai o ko uka poe„ ku' ana ua nalu nui, oin no oe o .ko kuahiwi kQ kiokio. Oia liole oua imlu nei a haki, o ka p'no nmi ]a no iu o kn papa o Kawelo ilnna o ka liii'a .o ka nalu. Pae nohoi nn kaikuaana ikahaone.kau nohoi ko ia nei papa i lūiha ono a mahope walo mai no na ]>npa o ne. I kn pae nna o ua kalkuaana i uka, ua ku ao la laua a holo aku , Ja o nuau i ka mnliwni o Apuakehau, a holo aku In nohoi o Kawolo e nniui iim i.i iuuliwni houkalii uo., 0 lfo Inkou noi nu.iu iaapau, panp miii In nii knikuaana-iain nei: Auhon ou, o Kaweloloimaleu.a ! pokii noi o ninua? 0 uku hi. «o- \ hoi koia (Kawdn) i ua in.iu leuikunnua nei ona/uie ka niimu nna aku: I koalin la? ( Ptuio īuni In ua maii -kaikuiKiiiii 'noi': E holo kakou ilokn o' kn hnle moko-' .moko'o niakon, i ik.o i.-o i lo iuhuh ik«ika, »okttt»cā, o ia«kopibko aini Eumua t»u ko nnoka ikaika o Kn*.

Hooulumahiehie-i-ka=oni-malie-a-pua-lilia-lana -I-KA-WAI.

Uuliilwwa.'ko honii tvku jn nna ilaila. uku la lioi o iwnio: K lihn hni lia, ownuo knk-iu ku mokonmko me un kaimka nui? Alnila. nli'.'.ii kiwaluo mai ta n:i kai- j knn.nia: Hii ik.iika no m-? Olelu i nku J;i kein: A»a paha ka ikoia o ka ikaika n hono innoli hoi lu» aln x n Ihī ulo. Uh hnnmaopopn iho Jn «n mau kaikuaana noi o Knwed<>, hc liooliilii kuinalii walo 110 7iei hoolaau ana a Kawolo, 'oiai' ua'ike no kna, aohe wahi i lihi launajaku ko Kuwele ikaikn i ka liinu hookalii o ke kanaka ikaika o /iaihikapu a Kakuhihewa. U.a pat\e aku la no nao laua i ko kaikaina: Heaha la hoi, he hele nohoi ko kakou i ka linle mokomoko o niakou, i pau mai 011 iiiau wahi au i ka haihni i ke kānaka ikaika o Wnikiki nei O-ia e helekakou! 0 ko lakou nei heh- aku lu no ia a ko.no iloko o ka wi6fcoitiokfi. Ua. liele nohoi o loko o na hale nei a pilin na poe īnakaikni, nnknne ame n:i waliine, ka ui iune ka hapauea. Ke ike aku la o , JCawelo e ku nna iwaena o ua nha kanaka nei, be kanaka nui a ka lanua ola. Ua like ba no na ano apaū o keia kanaka me ko ke kanaka ikaika o VVaianae i makeloa Holoholo ae la ua kanaka nei iue ka paha ana: "Kahewahewa —el He u—a! Kahewahewa—e! He— nal Ke ninau la hoi o Kawelo iloko iho o:sn: Heaha la hoi ke nno o ka pahu a uei kaiiaka?" la wn, liuli ae la na maka. o ua kanaka nei'mn o a maanei o ke anaīna, e nana ana hoi o kona iko aku i ka mea e aii nmi ana e n.okomoko pu me ia. Ea, owai iwnon.a o kehi anaina e nonulio niai nei e aa uiai ana e hakoko pu me a'u? Eia kona mana^'n. 1 koio. wn i ku ai o Kawelo a heie ftkn la n. kokoke miv kahi a ua leanaka nei nna, a ia wa olelo aku la oin i na ikaikn nei o Waikiki: Owau ka mea i makemako.e lealea pu me oe, e ka ikaikn o ka mokupuni o Kakulūhowa. Niina mai la ua knnnka iiei n o ka nui o ke poo o Kawolo me ka oa pu aku o na nnikn, ninau niai la ua kanakn noii N.ohea lioi kou poo kupainnaha 'ame na maka hoopahnohao? Pnne aku la o Knwelo: No Knuai niai ia 'poo, a o ke poo ia. o Waialeale, n o kuu niau nmka nei ia, nolaila mai no. 'A o Hannmauln ka ewp, o Wnilim ka nohoii«l. Ia Knwelo i kn aku ai imua o ke kanaka ikiiika o Kaihikapu-a -Kakuhihewa, n> p:tni? ae la i kana niau hunoloio upnn, elikn .me in i hoikoia ae la, i:i wn i la'le tuni ai nu kjiikuuaiiiv o Eawelo, oia o Ka*

■\yoliilii'i\ K;nvnl<ilaiilniki: 11«; . ikaikii uo t . hoonann nku W \'f . A liiiin ka lioi maiKi n.i i oo ! k;l iwi, I)lc l():i :iku f)īlh:\ vlc, lu- ' īin'ii ono tii>ll, I Ao|i> n;\c | 1( . lio lolie ;\]vu o K(i. wolo i lc>i:i ioau 01010 hookiilea wnu a koiia ni:U) kaiknn.ina iain. Niii»ii mai hv k«" knnaka 'o U'aikīki i:i Is:i\vf>:ol»/>:i fn:»: kr-ia no olli:.? P:\iioaku l:i lau:i. 0 ko maua waln kaik:iiu:i kt>i:\. A oia ka uiiiua ekaohi aku nei inin,aole e mokomoko mo oe, nohe i oo ka iwi K alio nae, ua lilo nohoi ko maua mnu ikaika i moa oU- loa in oe. I*nnu alui In u Kawolo i kona luiii inokoiuoko: Ariln o ikeia ko knkala o I<:\ nioa ma kon ( i oo ana. Ain no ina kona kiki ana o ikeia ■aika oi o kona kakala. Mai hooloho oe L k;\ li\n:v noi nuui 01010 waiwai 010. JfoJaila, ku ilio la o Knwelo, a ])cla nolioi ua 'kaniiku iiei o Kakuliiliuwa. Alaila, oJt?]o mai la ! ua kanaka i» i in Kaiw-10, penoi: Ina au e hooulu penei. E Kahewahewa—e! Jfc—ua!.' alaila- knJai nohoi au kulai nohoi oe. Po* . hea ia? Pano aku la o K;nvelo: ī T a pono ia. A.i na nohoi fc hooiilu aiii ,15 Kiaui'puna—i.-!, Ke nahu nei Alia, alia i oki ka aina o Ffahewahewa!. Iln nnl alaila, kulai 'nohoi oo a kulai au Nolaila, i.i oe ka.hoouln mua a kaua. 0 ko hiia ni>i īnanawa no.. ia i n[io !tkn .ii, n[io niiii ma na a-i o j laua, ao ke kalioa ae la no ia oke J leanaka ikaika o Kakuliihewa i j kana hooulu: ; PAHA 7 NA KK K,VXAKA IHAIKA KEIA. O WAIKIKI, 1 Kahewahewa e! ii H(j u n! | Aokawaia o ua kanaka nei i j knlai iho ai in Kawelo, oke kuj mu niu e holn ana i ka pa a- ka I makani Kona, aka, lie ole kau i ka oni ae u ko kino o ua poo nui nei o Kaiiai. oka hele in o ua ' kanaka nei o Kukuliihewa n 'pio ka iwi kunmoo o pelu l<c kikala, aolie no he wnhi mea a naue 'ae 6 Ka%velo, o Jta puni nae o ka ula, oia no oo o lee okooko euaeua o ke koko nia na wahi apau o ]te kino o ua Kawiilo nei, oia ka enea e ikeia aku ana na leannka ma.luna ona. 0 ka holo ia a lioomnha ua ka* naka nei o Kaihikapu, ua hele nohoi a nao il<i. Ia wa olulo aku j 1a o Kawoln: I'au ae la. kau hooulu, o ka'u hoi koe.. Aka, mainua nae o ko'u' paha ana aku i lia'u hooulu, e lioomaha oe a nialia, nokampa, ua pau kou nho. Ae mai la ua kanaka n«i me ka olelo ann mai: Ae, o hoomaha au a, maha, alaila. lilo ia oo ku knlai a kaua. 1 .ka mali.i pono ana o ua kaiuvka noī, ua ku lif\u ao la laua iluna. Aia wa, pano aku Ja o Kawo.lo i ua hoa inokomoko nt v i I palia au 1 k«i'u huoulu a i kini lea pola o kuu inaU», alaila, na'u ka niake a katia. Aka lioi i kani 010 ka pola o kuu m.ilo, a kulai au ia 00, alaila, aolie o>: e hioa ia'u. oko Uiua noi nmimi i ia i apo i\ku iū a apu mai nohoi i ka v a i. o kalii !itno kahi. Maila, kahea iuJa o Kaiwlo i kuna hooulu.

Paha 8 na Kawki.o Kki». 1 Hantīj)uaa- -e! 2 K« nahu nei, •5 Alia, alia, 4 I oki ka aina a Kahf*wahewa, • r j Ho ua! ' I ka pau ana no o keia paha a ua Kawelo nei, o ke poha, ae la no ia oka pola o ko.na malo. A olelo aku la oia i kona hoa: E! kani ka pola o kuu malo la, e nahu ana kmi puaa ia oe i nei la. Pane mai la hoi kona hoa mokomoko: Hoao ia paha kau. Ua kani liewa ka pola oko malo. 6 ke knmu niu iho kena o "Waikiki nei. aohe makani Kona e hina ai, Alaila, kahea hou no o Kawelo i kana hooulu, elike ae la nie kela i hoikeia ae la. A i ka. pau ana. o ko laua hoomaka iho la no ia i ka mokomoko. He pahaha ana iho. ; na ke kipoohiwi o Kaweīo, ma ke | ano e anai pu iho ana i kona Jioa j ilalo, a xa ea hōu ana ae o koiia kino iluna a kulana ke poo i hope, ua owala kua ia mai la kana hoa ] e ia a haule pahu ana mahope, J konini kapalili na mauamana wawae o ua kanaka nei. J Ia wa uwa ae la na kanaka,"?' hui ae ]a ka aha mai o ao. I ka ike ana hoi o na kaikuaana o Eawolo i ka hina ana ,o ke ikaika o Waikiki ia Kawelo, k'o laua kiikaiaa, ua make loa laua i ka hilahila. Ko nei hiiahila o u'a mau kaioqi f> Kawelp. ua uhoi aku " la laua, a uianiua o ko laua hoea aii:i. i £o laua hale, olēlo aku la o Kuw«'loliea ia Kawelolauhuki: K kimo noai oe i ko'u poo i ka I ]>ohaku, a e kiuao aku nohoi au i i kou poo, a puu ae na lae o kauā, ] alaila, uhoi kaua i ka hale me ka ' uwe ana. A i ninau uaai ko kaua mau kupuua i ke kumu o ko.kaua iuve ana, hai aku kaua i kimoia ko kaua mau lae i. ka pohaku e Kawelo poo nul. E olelo aku no. hoi kaua ia laua, aole kaua e noho hou i Oahu nei. aka, e hoi ana kaua i Kauai. - 0 ka noho iho la no ia 9uanaau alii opio uei 0 Kauai, a kimo mai lu kahi i ka lao o kahi i ka pohaku, a peU nohoi i kimo aku ai kahi i ka lae 0 kahi me ka pohaku. Qe-6iaio, ua puu ae la na lae olana. Alaila,ku ae la laua a. uhoi aku la i ka hale me ka uwe ana, me ka loiui ana ame ka puliki ana i ua lae o laua, ma na wahi a lauā i kimo ai i ka pohaku. 1 ka ike ana mai 0 ko laua mau kupuna i ka uwe aku a ka laua mau nioopuna me. ke kikV lioi o na waimaka a hiolo iho la nin na papalina o.laua, niuaumai la ua mau kupuna nei: He niau waimaka alia hoi keia, e na moopuna? Pane aku la laua nei. I pehi ia ( mai nei maua, e Kawelo, i k>a poliaku, nolaila, ade mana e uoho ana i Oahu nei. E hoi ana' maua i Kaūai. Be :ne oiaio, ua hoi io uo ,ua mau kaikuaana nei 0 Kawolo.i Kauai. Nolaila, o Kawelo ame. kona kaikaina q Kamalauin, e noh.o ana mn Kualoa, na mea i noho i Oahu ka noho ana iho 0 Kawelo me kana wahine. voo aulju, & i kekahi la, hpopulhw aku la o Knwela i kona manao innia 0 -ka waliiaē"; (Aole i pau.)