Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 21, 21 May 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I hnoponopoiio IwU' i(i elike me. na mnaiee 'M oolel līiiiikn. a ko Hawaii <ttne .Maui. MOKUNA IV Hoomakakau o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele no ke Kii an.\ ia. LOhiau—ka Hele pu ana me Pauopala'e —Halawj\j me Wahineomao—Pau na Poo 0 NA Akua o Panaewa- I ke Okiia i? Hiiaka. ("hoomauia I I ka pau ana o keia oli ana a Hii.ika, komo aku la laua nei. Ike aku la o Wahineomao, ua makaukau na mea apau. E waiho mai ana na ope luau, ua hele a mo'a lea, ejku mai ana na apu awa. e kuku m;iifana nohoi na umeke ai, me na pa i piha i ka moa puholo. 0 ko Hiiaka hele aku In no ia a noho iho la ma kahi a ka luaui makuahine o Manamaneiiakaluea e noho ana, a o Wahineomao aku nohoi. Lalau iho la o Hiiaka i ka apu mua, a haawi ae la ia Wahineomao, mo ka olelo ana mai: "E inu oe i kou apu apau, aia aku o kou awa, 0 ka puna ko, a kamau mai kahi nmin. Ai aku nohoi ka ai. Inu nohoi au i ko'u apu, uo ka luau k;i pupu r> ko'u awa." 1 ka pau ana o ka Uiiaku ma ai aua, ua hoomaka aku la o Hiiaka e lapaau ia M;inamanaiakahien a hiki' 3 kona ola loa ana. Ona auauki nohoi a Wahineomao ī auamo mai ai, oia no na au wawae me na au lima o ka Hiiaka pakuikui ana a paa na wawae ame na lima o Manamanaiakaluea. Ke hana nei o Hiiaka i keia mau pono apau o Manamanāiakalaea, me ka pule nōma'ka'waha. 0 ka hele ia a ola loa maoli ae la ua wahi muumuu nei. Ia manāwa olelo aku la o Hiiaka i na makua o ua Manamaiakaluea ame ka ohana nohoi apau o loko oka hale i ka olelo ana'ku ia lakou: "Nani ia, ea, ua ola ae la oia nei, nolaila, e malama loa oukou iaia nei i elua anahulu la me elua anahulu po. A pau ia mau anahulu, alaila, lawe oukou e auaukai oia. Pau ka auau kai ana, alaila, noho hoomalu hou aku oia i mau anahulu po hou aku i elua a pela no ke ao. Ma ia hope aku, e puka ai a e haalele iho ai oia ia loko nei o ka hale. "Ano la, ua pau ka maua hana, a*o ka oukou hana wale no koe. E uwe ka uwe aloh ano ka mea f hoi hou mai me kakou; a no maua nei hoi, he huakai hele ka maua, aia la i ka mole o ka aina, a e hookuu mai oukou ia maua e l>ele." Au'a mai la hoi na kamaaina ia laua nei e noho me lakou a hala kekahi mau la, aka, ua hoole aku la laua nei. Alaila, lele iho la o Hiiaka a honi ia Manamanaiakaluea, a pela nohoi o Wahineomao. Haawi ae la laua nei iko laua aloha i ko ka hale apau, aoko laua nei hele mai la no ia. O ko laua mai la no ia a hoea i.ko laua~wahi 1 ike mai ai i kekahi kanaka o Puukoae kona inoa, a ja wa i kāu mai ai o Hiiaka i ua kanaka nei: Kau Hki.u 06. Na Hiiaea Kku. 1 A noho ana oe e Puukoae i kai- e, 2 I waa no maua — 3 Eua elemakule noho ike ala—e 4 I alanui no maua e hele ai— 5 . E hiki no—e Lohe o Puukoae i keia leo oli a ka lealea nui wale, a ia wa i huli mai ai oia i hope ma kahi ana i hoomaopopo mai at i ka pae ana'ku o ke oli, a ike mai la oia i ka hele aku a nei mau wahine elua. Alaila, olelo iho la oia iaia iho: "Ua liuliu ko'u mau la oka npho ana o keia wahi, akahi no au a ike i na wahine maka maemae nui wale, ke me nei mau wahine e hele mai nei. Ua hele ka boi a nonono ula na papalina .o nei mau wahine. ina hoi e ol> hou mai ana ua mau wahine nei, ina la hoi ua lohe pono 'oa aku au ika laua ula leo.' ; . Alaila, kau hou aku la no o Hiiaka i keia mele: Kau Helu 67, Na Hiiaka Keia. ji ooeia e Puukoae, 2 Konohiki aina nui o keiu wahi, -3 Ha mai hoi ona waa no maua, 4 I pae aku maua i Molokai—e— 5 Ho mai ua waa e Puukoae. wahi apulu-waa no.keia n waibo ipai npi," i pane mai ai ua elepiakule flei, o Puukiiae, r»e ka hoyn?au ana mai nohoi i ka olelo ana: "O ka mea apa paha auanei, aohe kanaka nana.e hoe ko olua waa m;ii Maui aku nei a pa« .olua i Molokai?" Pane ajcu la o Hiiaka: "Aohe ia he mea pilikia ia maua. E aho r7JHua waliine no e hue iko maua waa. He apakau kanaka,'' A ya pono, e na kaikamahine, i pane mai ai o Puuko,.ae. Ei ae ka waa. E kukulu aku au i la n.q olua. B lawe olua j kuu waa a olua i kahawai o Waileia i Molokai. He poe makan>aka ko'u olaila, aia lakou e haawi iho ai olua i kahi apuiu waa nei. Malja o helo mai kekahi poe o lakou i Maui nei, alaila, na lakou nohoi |a hoiho) mai i kahi laau nei a pae ia nei. Alolkl v/ale no ka hoi" ūp au wahine ana'ku o keia kai. Aka, lilo loa kakou i ke kam.aiiio, e aho olua e kaniau wahi ai a kau aku luna o ka waa, ua paa na haupo. Aoe e mnka poniuniu a pae i ka aina." ■ Pane aku la o Hiiaka: "Aole maua e poJoJ/' a pae maua i Molokai-nui-a-Hinj. Aole maua pilikia ai." O ko lakou hele like aku la no i;i a lioea i kahi 'q J, a waa e kau ana, O ko Puukoae..pui« v .iku' la no ig j

wahi waa nei a lana ike kai. Alaila huli mai la o Puuko-, ae a ninau mai la ia laua nei, ina paha ua makemake laua e kukulu oia ika pea. Hoole aku la o Hiiaka me ka olelo ana'ku:. Aohe makem«xv C oko maua waa. E loaa auanei maua. i ke kikiao makani ame kualau o ka moana, make maua ika moana. E aho maua ma ka hoe." Kau laua nei maluna oka waa. Ua hele nohoi a molehulehu ku laua nei i Molokai, i kahawai o Waileia. Kipa laua nei i kauhale kamaaina. Ika ike ana mai c> kamaaina oia wahi ia laua nei, ua hookipaia laua nei me ka maikai, Aole nohoi keia poe i hoomaopopo o Hiiaka keia me keaikane. Ke ike mai la na kamaaina ia laua nei, ke mahalo Ia lakou iloko o ko lakou mau naau iho no ka ui, ka nani ame ka maemaeo nahelehelena anie na oiwi kino o nei mau. wahine. Hui hoi me ka. malihini oko laua mnu helehelena, koikoi loa ko lakou pahaohao no laua. I ko Hiiaka ma hookuene pono ana ih;i hoi, pane akn la no Hiiaka i na kamaaina o ka hale: He mau malihini maua mai Hawaii mai. Pae ao nei maua i Maui. Hoea maua i kahi oia kanaku o oukou, nona ka inoa o Puukoae, a nona mai nei ko maua wahi waa i pae mai la maua i nei wahi. Ua kauoha nmi oia ia maua, i ko maua hoea ana mai i kahawai o Waileia nei, he poe.makamaka kona o nei wahi, a ia lakou maua e haawi aku ,ai i ka malama ana o kona waa. Eia Ia ilu-a o nei wahi na makamaka o Puukoae?" Pane aku Ia na kamaaina: "0 makou iho la no e nonoho aku la imua o olua, e na malihini, o makou ilio la no na kamaaina o ua elemakule Ia i halawai niai la me olua i Maui, ka mea nona ka waa a olua i kau niai la. Eleu aku la kekahi poe o loko o ua hale nei, kii aku la ika waa, a kau mai Ia i kula. O kekahi poe hoi, puliolo _ mai la ika moa. O kekahi poe hoi, hele aku la i kaliakki i kaiamalama. A makaukau ku ai ame ka i\ kahea mai (a ua kamaaina nei ia laua nei e hele aku e paina. pane aku Ia o Hiiaka: "Oia nei wale no o maua :e hookomo Wiihi ai, a no'u nei h, aoie au e paina ai, oiai Ja maona no au. A o ko'u makemake nae, ea, aia hoi a ka la apopo, e kii aku oukou i luau. E hana no a nui. kalua a mo'a. O ka'u wahi mea ia eai aku ai a hele. aku maua ma ka maua huakai." Ae mai la na kamaaina. Kamau iho la o Wahineomao a maona, aluila, hoonanea wale iho la no lakou. Ia lakou e nanea wale ana no, hoea mai ana kekahi poe o kekahi hale okoa aku. me na waimaka e hiolo ana ma ko iakou mau papalina, noho ana iloko o ka hale, Ninau aku la ka poe oka \ua pne nei oke komo ana mai. — fle mau waimaka aha keia o oukou e hiolo mai nei? Pane mai la kekahi o lakou: I kii mai Ia makou itv aukou e hele ae kakou e nana i ka pilikia o ia ohana o kakou. Ua lele loa mai lā paha, aole paha. Aka, he uku no nae ka loaa aku ia kakou. Eia hoi ka mea pilikia, he mau malihini ka oukou, Okawa ia a Hiiaka i pane mai ai i ka olelo ana Wiai: Aohe ia he mea pilikia. E hele kamaaina, e hele ka malihini e ike ika pilikia qia hoa .kanaka o kakou. Ke kamau la no kahi aho. A loaa wale aku no ia kakou. E aho e holo kahi o oukou i luau a hoi mai, E hoao malihjni wale aku hoi maua i k-a maua wahi pono, a i ku io i kahi oka pono; pomaikai nohoi kakou. A i pono ole nohoi, he poina no ia na kakou. Aole anei he luai-a-koko ka pilikia o ua makamaka la o kakou? Ae mai la ua poe nei: Ae. He, luai-a-koko. Haalele aku nei nae makou. Aohe ona wahi i koe. Ua anuanu mai na wawae. Ua pii ke anu a hoea i ka houpo. Ua haikea pu mai i}a helehelena. Ma ka hoomaopopo afcu, qa laqkua pu ke ano q ke kanaka. Oke ku ae la no ia o Hiiaka, pela nohoi o Wahinepinao, a hele pu al?u Ia me na kamaaina, O kekahi mau kpnaka hpi holo aku Ja i Wailau i ka ako luau. Ia Hiiaka e hele aku nei me n? kamaaina nor ka hak: oka mea i oleloia, ua make, kp ike aku la keia i ka liaahanau ia Kapo, e noho ana ma ke poo o ka mea ana i hehi iho ai. Aua ike mai la nohoi ua Kapo nei iaia nei. No keia ike ana mai o ua Kapo nei ia Hiiaka, ua nolio ae la oia iluna o kahi wahine o loko o ka halo, a hoom.ika mai Ia oia e oli: Kau Helū 68. Na Kapo Keia. 1 Liuliu aloha ia'u ka uka b l&ohalalt:le 2 Ka loa mauka o Kapapala, 3 E kpmei— 4 E komq mai qe maloko nei, 5 Mai hoohewahewa mai oe ia'u, 6 Owau okoa no keia |min a |d|u 7 He kanaenae na'u na ka mea hak-, 8 He leo wale no a Aole i pau.