Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 21, 21 May 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOIU'NA VI Ko K\\\MD \OHii MA Wllhlll MK VUi Kl'I'UN \—K \ IkK AVA O I NA *AIKIi,MVA —KA NOIKI A *ANB A WMHM AV\ n —KAWI:LO K Y>.KW4HINEIKI\OIU —K« KAWEIi) KUr\PA ASA MK KA IJU n XI KVJ, \h\ 7KAJJIA n KAUII h\l'U —Ki'HWAIIAH N* K VlKl'A- \;«\ o Kawkki a iuni K\r\i— A'o 0 KAWKIU IKK KfUA ML KAH»N\«CAHAILAm KIINA M\KIiMIUSO\\A —KK A'O ASA O KAWIIO 1 KA OIIHNA. LAWAIA MI M.WkUAKm— IKK 0 KAWI'LO I K* 1-ILIKIA O NA MAKI'A 1 KAL'M—K\ 101l ANA O līlll'M\KAIKAI IKA MAKAOA KAAEIO—K* j MAKK AVA 0 UIIUMAKAIK\I 11« nwiuwi aua 110 kn. leo o iu iole nei, ku ana lra ehu o ka lepo mnmua pono oko Lnin nei alo, wili ana ka ea o ka li»po 1 Kulaokahu'ii, punolia nna ka lepo, oia no oe o kekuhi juiahiohio nui i-ke kula o Kaiwiula. 0 ua īole aln nei keia o Kauai, e hele noi me 1-e anv&iwa nui no'Kooluii, e ku ,wia ia e noho aiu i Kuj.loa E hookuu kakou ia Kahu. loku e hele anu ma hu.ik.ii no Kualoa, o huli kiknun u.lna la Kaweloluiuiiikiiii i>ip ke kuiki m6 Kalaumeki Hele mai la laua nei a lioea 1 Kulaokuliu'a, ao laua nei ma MakiEi, a hele mm la a liova 1 Pauoa, a nidl laila aku lnki laua nei 1 Maeuiae Ia laus nei t* pn nei, olelo aku la o Kan«-lo ī ka keiki, ia K.Uaunieki Auhea ne, o kuu knki ht> lolio wale ko'u, uia ka 1 ukn aku iu i u keia waln, he poe kiuiaka olohe powa Ua ia kn lnkou kmo a paLee ika wai o kt- Lukui. Nulaila, pn, i upii kmin h i kuia ko kaua halawai ine keia pue kanaka, alaila, jna ho lohulehu lou lakou, he uku jiaha auanei ko kaua 10.nakila Kialuna o Ukou, n>u, inn he akahi uiui a oiiki leohikou nui, aoe lakou u lannkila nuluna o kaua Aia nne hni īka liua pn ana, Ko pii nei laua 1101 iJo],u o ku nahele a ka lohua, ko koa, ka ahi hi,kekukvi, aine na lniu kmlhiwi iio aL>au ī īkeia iluko oia lIKIU lft aloha o llawuii īn'i Ua hele ka laau iime kn iiiilieh- a loha nie kaluliiiiua nohui. A uu hlo m ukaoNiniaiai i walu kan.aaina na kn ua kiu-wao E 010 Im'a ana ka leo o na mann ihina o na lala laau. 0 ke lilainu 1 kap.ua hu nlalua, ]loko oiu uiau la, iui hku in nia ka ui'iuli kii.uiKK' iii ka'<ou n hua M'a. lli» iinlnwi n J)" li.uki noluu. Pli aku la laua iu>i a linoai r<inkaha, huli uiai ln o Kawelo a 01010 mai 2a i ko kmki: Ile wawa leu knnaka hui ia ka'u o lolio nei. Ki<« jmli.i iimuiuu ]iont> mni o knna, u i uK- m \ ii,u> nmi u maloko mai nm jmhn o k;nia. Kh Lnknki' lniiaku la lauu imi u i kulu ■■ kaimia uei o Kuluu-

Hooulumahiehie-i-ka-oni-m^lie-a-pua-lilk-lan^ -I-KA-WAI

kom Ti na i ]nhp m.ini>ojio lna •iki' ai o K.il.iu-.iii'ki i K.i ]i,iuwn. 1.«.i i tn.il i kinaka I>i n»i, paue hon aku la o K iwelo i ke knki K alio i> paii.ni lau a ki k.iu.; kui ne a loa.i knu nhn, ).aa kou kiuo, e kuu kpiki, ] ka ]au-a-ki K nho hoi iu, ea, hala I.au v.ilr nnika laan a kel:i poe no lnkou n.i h»n a kiuia e lolie at.it h i ka h.uiwalaau iu.n I]ia nohoi no ka pono, aohp a kana oli*]t> ana, aka, «oiie nae h t . ],ewa oko kuna maI»anV^ii Alaila, p.me mai la ko koiki i ka olelo ana tirai 11«' keu ka lioi leau a k-i olelo ku])an.iha, e ka maku.ii No'u w.ile no ka, kau e manao in.u nei, o ko'u palekana, a peb6a oe? Ulelo aku la o Kawelo l'aīike no a like ia mea ia'u O ka heie aku no elike me kana e uhaele aku iioi, a oJje knpn'i hou iho i lau-a ki a jtaa maluna ilio o'u 0 oe no ka'u mea uui, e kuu keiki Kahahai wahi a Kal.iumel.i i pane mai ai aole ka hoi ou i iLi e j ko'u makui, i ka unkiia ana o I ko'u ili a puhula, o umnao īho. ai ] hoi oe, e kuu makua alu, k leo ole. he wnhi ala-Ii nalp no ,m, aia .no iluiia ko alo, aole ī pa d manawa. I lawa no ,i pau nei rodii olelo a ua wabi K.ilaumeki noi, o toua lele .iku la no m a kaa pono maniu.i n Kaweloleunakun 0 koua huli ao ]a no īa i ka akau, o ko ku o ua kumu lehua. o kona lalau aku la no ia i ua kumu lohua nei, a lOiuki niai l a 0 ke kumu, o ka lala nio kn lau, paa nna ī ko ia «ei lmia. 0 Kawdo hoi, i ka ike ana nku ī keia ikaikaokaluhanni nna, mino aka īlio Ja in me ka paneanaae īloko ilu» onn Oln mi īwi īa oe, c ka'u hanail liuihai īho la ua ,valji Kalaumekj noi ī ua lala ō])hu o ua kuniu lehua iH'i niiA, /uma ;iohoi ni«ikai o leona wa la i wala ae ui i ua laau neiakau i ke kua la wa pauo aku la o Kawelo i ua wahi hanai nei anu: Kaliahi' •Maikai wnlu ka lioi ka loaa ana mai la u ka mua o ka laau, ke īke hoi au ī ke kan laau mn keia hni»o aku. Owai ka inoa i> kau lnau? ī ninau mai ui kp keiki o Kalaumeki. Pani' aku la o Kawolo. llookahi no ka hoi la uhuki ana niai n<M au i kena kumu h'hua, hu'e pu m ka l'»]>o, nolailn, im, o hu'e-leiio k.i ii h.iuna Jaau, a n Kuikua ka mna o ua Innu nei au, ka nao hoopai a kiiu iiiakiuihiiH', a Maakuiaīkalani. Ua iioea pono loa aftu 1\ iaua iii>i ī ke koino una aku o Kaliaukoiuo, a īa wa laua nt>i i īke aku ui i ka liuakai kaunka e ilio mai .īnn nniikn rnfti llf !,.in ih.» paha ko iukuU nu* ICktilii poe kanaka mawaena oia puulu, ī like loa ko

1-. W.h .u„e ki nnmn ii lxi I liiu.i me Lu K.iw.l" 01.1 ,i ii., 1. ii ,fe e aku ' »il"» '<• i.-l. 1...i liUu j ,k.» j ni.ii u iiu i nei r i n.i ji,iji,. Aku l.i .. K.iwi l.i i 1,. k, ,kj i kA olel» 1,11 '' 11 I iji.ii» iki ar kaui il.iko m i n 1 i n ih.'li'hi'le, i loheia li.ll || i nh |~ t p lt . V inl.i 1 n.i r . ī iliiki. « ke oi»u .il.ii)(,i kf I;nJ,u|v( Idt (ii,t| Li ft lni.ik n k ui.ik.i ,ni Ko hoololiu akula'imii Li nilnu nni o U.l p<»'"J» lli.ik i 1111 Oklo <1C k-iln k ui īki 1 1,1 k.ilii )ioe l- ae o lal.mi fli kou kt i.i ii ko k.ikou l.t alani'o () iii ī pilip,. p.ikik.i hm j»aha nn.ilim.il kiknu a ī lnaa mai ne l hc p..e k muk.i in kakou, makepono l.x ln»' ihm h.inio an.i mai nei ft ]i.ihi-i' l'ine m ii iii hoi ki kahi knnakn «> k.i'u ni.ikiMn.iki k.i hoi » ka ha : kaka n na kunaka ikaika uei o kak.iu'me kf katiaka']ioo nui o Waikiki !• k.mlani inai nei i ka ikaik.i. Ke ni>V <» m> la hoi kukahi poe i ka lia.iliki no k.« ikaika o ,ku lakou mau k.iniLa. Oia wawa katu.ulio tio ia (i u.i pot* kanaka nei a ol ī pu īho l.i k.i Ukou walaau aun Aole i liulm, olelu.ie la kekahi mun kanak.i He inau kapuai k.inaka hoi keial A. ai.i ke mom'ie mai la ka. maiiu ma kela waln Ileli* a mea, e.i, pia h<> niau kanaka kō pee nei maloko .iku iil'i o kui.i, wahi 0 lo Kanelo olelo atu ]a>no ia i ke I eiki. ia KahumeLi Tna aku Laua a ku īimia n kek p<.L* liijl nolioi no k.i ikaikn, he īkaik i akn m» ka kani, a, ma no k.t uunk.ii uiii ka olnnlu, he niaikai a ho eihiolu aku no ka kaua Lnlio nu )»fie kanaka nti ī keia niau olelo «i Kawelo ī pane mai ai īa Kul.iuinfki, h> oho ae la kekaki poe o 1 ikon ma ka i.lelo ana ae /m 10 ki I'i mau kanaka ko walaan mai la ilnho o ojm akolei Akalu no a ni iki-pnno keia lah ann n».u ihm i. l:-il oii i n-i lino » kakou a pnlnL i k.t iun kuKui, ua loua nh lio.l iiiukoiiii.ke Puka mai l-i n Kaueln m.i mai loki» inai o ki- o]iu ukoli'.i u luua 1 jiw ai, a i ka īke ana mai o uo pop knn.ika nei i - i Kawelo, pane ui; I.i kL'kalu o laki»u Aia ii i kanaka maka aa, po nui ni'il kt- kanaka kela ī'kaulana in.u nei l kt īkaika Hookahi no kol.i luin ilui, kii ko ohua o ka n;uvai ia kjkou Bt» muu Iwi maikai ko kela kanaka \ mea ma- [ kan, a ī inwi U-i nohoi. O ko Kawolo pane mai la no īa | Manao oukou, e na mo o noi ulu naln'k', o ko u mau iwi ka oukou inea e kihi'le niano ai na oukou, I a i ole, n t tia nlu paha a oukou? 0 k'i oukou ihau iui ka'u ame kun waln keiki n-1 ke pu a aku a paa elike nn- kn nuau ki, a kwla aku īlalo o k.i pali Manao paha oukou i 1 o ouknn uui e lanaiila ouknu m.ilun.i » mnna nui »\alo im elun t kn .iku nri miii.i o oukoll. ILo al.u l.i u Kaiu'lo ī ka palepale ann ne o kekahi o na kanaka nunui ukolu i iui poe pahaahaa iho, oiai hui oia i /ionpu&.i ae ai i ka olelo Alia oakim' y i'u h kn nkn e opiimi ki> L.uu-a-i o kela poo uiiiiin ninki j ii"f>, p aa mni lu. Ouan ii* 1 lii' • <i 1 im'ii 'i <lu ii lailuliul"! 1

I liiwa no a hemo mai ua k«a«kii nei inai wawia nui « kona m.ui hfla. o ka wa ia a Kalaumelu i nee aku ai a kupono nna mamua i 1 iu kanaka nunni nei. Ika ike ana mai o ua kanaka nei i ke alni ana aku a nei wahi keiki vuka, pane mai la oia 0 oe ka hoi e nei wahi keik» lei pnhiio ka mea uana e akeakea mai i Tto'u alahele e kikoo aLu ai a loaa ke kani ai o kela kanaka maka jm— la "pu ' ana no o ua kanaka nei, o kona lo,ia pono aku la no ia i ka puupuu a Kalaumeki ma kona waha, a huli ana ke alo o ua kanaka nei iluna, ka-ka ana na wawae oua kanaka nei A pane iho la o Kalaumeki. 1 kuaipuamu mai nei op e nei īlioolohe, i kuu liaku, i ka maka pueo, ea Ke ike la oe i ka pueo 0 kou mau maka, ke kakaa la ka onohi keokeo i ko poo, e nei pu» puka. A oia ka wa i hooho ae ai us poe kanaka nei o loko o Kaliaukomo e lole poipu mai lakou maluna o Kawelo ma. Ia wa, pane aku-o KaweloAuhea oukou, e ua makamaka, akalii oukou & lilo i poe mskamtka no'u ame kuu wahffg§lki nui, ua ku ī kahi l o lcaj\fcana S hoopau oukou i ko oukou manao lele kamoko mai maluna o maua me ko oukou manao ana, o ko inaua el ua wale no, oia ko oukou mea e lanakila ai malunao maua, mamuh o ko oakou nui ame ka lehulehu He inea ole loa ko oukou lahulehu ia'u nei aiiie kuu wahi keiki Ina e hili keia ī kana luan nia ko oukoq aoao hema. aohe o oukou mea ahai lono, a ke lalau ae nohui au i laau na'u, o na lala, o na lau, o ke kumu, o ka ! mole ame ke aa, halulu īluna o oukou, pau ia kaoo kanaka o oukou i ke ahu a kukui, aohe nohoi, he ahai lono : 15 hoao mai paha olua Ina laau a olua, he ike iho ko olua. he mau o.ea palepnle wale noia na makou Ua a'o paha makou ia hana, a. mlolo, oke kaa laau. Oia hana ia mai ua laau a olua. I -ele pualu mai la kekalii o ua poe kanaka nei maluna o KalauLiieki, a hoala ae ana ia i ka pauko* | laau ana, n īa hih ana no, patt [ eliaa kanaka i ka make, iahauna laau hnokaln 0 Eawelo hoi, kikoo ae la kona lima a loaa kekahi kumulaau nui, o ka lala me ka lau no iluna, huki mai la a hemo, aoka manawa ia i hoala mai ai e hoomoe aku ma kekahi eheu o ko laua mau hoa p*io, 19 wa pane mai la kekahi kanaka nunut Hc ikaika kamalii kena au e lawelawe mai la. Eia ibo ka ika> ika io, he lima ahe lima. £ nee pono mai oe a nee pono aku au t a ku kaua he aio a he alo, alaila, hooni na ai a na ui olua._ Ua pono io kau olelo, e'lee^oa^ 1 kookahi aku au, 1 elua m&i ~olua ma ko olua aoao, ahi a Eawelo 1 pane aku ai. Olelo niai la hoi ua kanaka nei. Aole pela kn pouo. 0 oe nohoi ame ko wahi keiki «i -natu nei, 0 olua mai ma ko olua aoao. a, owau aku aohoi ma ko'u aoao. Aole no oia ka pololei, waln a Kaiaumeki 1 pane aku ai me ka lioomau aua aku olelo ana. Peaei ka pololei. O oe buwae h'iia, uio a'u nei, ai-wahi, wahi aii 1 ok'lo mai nei, lealea kaua (Aole »j>au.)