Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 24, 11 June 1909 — LA UMIKUMAMAKAHI O IUNE KA LA O KA NA'I AUPUNI O HAWAII [ARTICLE]

LA UMIKUMAMAKAHI O IUNE

KA LA O KA NA'I AUPUNI O HAWAII

O keia ka la 11 o Iune, a o ka la hoomanao kulana keia no ka Moi Naʻi Aupuni o Hawaii Paiea Kamehameha I Aole nae e hiki ke oleloia ae, o keia kona La i hanau mai ai mai ka puka mai o kona {illegible} makuahine, ma o Kekuiapoiwa II. O ka moolelo piha i ko Hawaii {illegible} kanaka naʻi aupuni hoiolea, elike la me ka moolelo piha {illegible} Paiea keiki a Ke-Ao-ua-kupu-a-pa-i-ka-lani-nui me Ke-kuia-poiwa he moolelo hiwahiwa ia. Aia makou o ka Buke I me II o ka nupepa puka la KA NAʻI AUPUNI i hoopukaia {illegible} ka moolelo holookoa ua Naʻi Aina kaulana nei o Hawaii. O ke ku a makou e hoopuka aku nei ma ka aoao mua o ka makou pepa o keia la, oia ke {illegible} hoike ana i ko Kamehameha kulana mahope iho o ka pau ana o ka hana o Nuuanu, ke kaua i {illegible} o Kalanikupule, ke keiki a Ka hekili, Moi o na {illegible}-a-Pulani, oiai ua Paiea nei e ku ana ma ka nuku o Nuuanu a nana aku la i na koʻa mokumoku o Heeia me ka nani o Koolau, e nee ana mai ka pah{illegible} mai o Kanehoalani (kualoa) a hoeai ka {illegible} Mokapu, a kau iluna o na puupohaku o Olomana, {illegible} ame Pakui, ma ka hema ponoi ae o Kailua. O keia ke Kii i hoopaaia ai e ka {illegible} nui o keia papa, CHARLES KAHILILAULANI NOILEY me ke aupuni, ma ke kulanakauhale o Wasinetona, USA. Aole hiki kahi mea e ae ke pai a hoolaha aku {illegible} ke ole e loaa ka {illegible} lokomaikai ana o C K NOILEY Nolaila, ma keia {illegible} ana o keia Ku ma keia pepa, ma keia la hoomanao lahui o Hawaii no ka Naʻi Aupuni, ua loaa he pomaikai nui i ko makou poe heluhelu. Nolaila, i ko makou hoakaka iki ana i kahi mea e {illegible} ana i ua Paiea Kamehameha I nei, puana ae makou, penei. Ea, e ke kanaka Hawaii i keia la ua kupono loa ia oe ka haaheo ana ae no ka naʻi aupuni ame ka naʻi {illegible} o kou aina, ma o Kamehameha, elike me ka hiki ana, me ka holo lea, i ka oiwi Amerika, ke haaheo no Keoki Wakinekona, a e olelo ae hoi oe O KAMEHAMEHA, Ka mua iloko o ke kaua, ka mua iloko o ka maluhia, A o ka mua hoi--Iloko o ka puuwai o kona lahui, Ua oleloia, ua hanau ia o Kamehameha mai loko mai o Kekuiapoiwa II, makekahi po a ka ua lani {illegible} haluku hoomaha ole ana ma na {illegible} aina o Kohala-waho me Kohala-loko--ka wa e o ana na kihaehae uwila i na ao kaalelewa o ka lani e kuʻi ana ka heikili me kona ikaika apaue pa puhihi ana hoi ka {illegible} a ka makani - e huʻe ana ka wai ula i na kahawai. Ua hanauia o Kamehameha ma Kokoiki e kokoke ana i kahi i kapua o Kapakai, maloko o ka okana aina o Puuwepa, kokoke no i ka heiau o Mookini, Ua manao o Keaka, wahine a Alapai-Nui, Moi o Hawaii, a kahu hanai pono nohoi o Kamehameha, ua hanauia ua hanai aku nei ana ma ka malama o Ikuwa, elike me keia mau lalani "He ua lokuloku no Ikuwa ke lu" Aka, manao kekahi poe, ua hanau oia i ka malama o Makalu elike me ke mele, penei. "Ke kukuni aku la i ka lani mu, O Makahi ka haoa la, wela, Hanau mai ka lani la, he aoa." Nolaila, manao kekahi poe iloko o ka malama o Novemaba, 1736, ka hanauia ana o ua makua Moi nei o Hawaii, a manao hoi kekahi poe iloko o ka mahina o Ianuari Ma ka wa i olu mai ai o Kamehameha I, ma ia po a ka ino e holapu ana ua kahi malu ia aku la ua opuu alii nei e Naeole, ke alii kaulana aina o Halawa. A ma ka wa i manao ai na alii ai alo o Alapai e kii aku i ke alii, ua hooneleia iho la ko lakou makemake, a pela i holo ai ka olelo kaulan. Ahu iho la ka hoka i kapakai. A o ke kumu nui o ko ke ahi Naeole ahai malu ana i ke alii opio mak ia po, mamuli o kona wahi ana i ka paia mauu pili o ka hakala o ka hale i hanau ai o Kekuaiapoiwa i kana makahiapo alu, oia ka laulaha ana ae o ka olelo mawaena o na alii ia wa e pili ana no ua keiki nei, oia hoi {illegible} E o-u i ka maka o ka wauke {illegible} opiopio. I ka nui ana ae o Kamehameha, a me he mea la o ka eono a eiwa paha ia o kona mau makahiki, ua hoihoi {illegible} la o Naeole {illegible} i ke alo ahi o Alapai-Nui, a lilo o Keaka (w) i mea nana e hanau a e malama i ua wohi {illegible} nei. Ua lilo o Kamehameha i pulama na keaka.

Oui k.j llami'liami'ha mau la npu> i> v ,<U i .n t , nani <• l'uluk loko amr I.i»hala-wah«, i,i . ihn | lt n .> līoko ,Ma '» dU k ukul" 'MU Ika [.ahu .n», 1 , ru fc ana o ka īhe, ka oniu ana r> k.i pololu, ka uhr,r .m., i ka J'ahat\ amena iki» nfi apan r jmjuo ui U me.l.wiok-.-ke knpapa ana ame ka h«koku aua ma n.i kahia hm* oke k«M kahuna, nona k.i in.ja o Ki-knluupio, nīa ka r amehaineha k.imuao ka.n 0 kt ka.ia mua loa . ikeia o. kt- koa, I.a .-]\so 01. r ka makan uk, ka h.,pu u!r amo kx ! m 0 k.i ikaika o ;:amehimeha, oia no k..* kaua o Ilalaeokailio, ma Ka.uf/t), Vr kaaa i houukua ai mjwvna o KaUmnpuu, M>. o Ilawwi ™"' k ' J3 ° Kahekili, Moi o M.ip> Oka *v= I a -a, -n]r 1:j ei i'.aniehamoha i ka moku - v p'-nei ka mouMo ano nui o ki-ia kn u Iku Kahe7ih lohi. ana e holo aku ana o Kahn.opuu i ke kaua ma i'aupo, ua hoouna mai la ia i kekahi pualikoa, a o Kanwlaelae, ka mamaka kaua. O Puumaneone me l.<Pukaauhuhu, na kahua kaua, 0 keia mau puu kau.». aole ī Irw.i ia :'alanio P "u, He mau kulana kaui okoi *al>- no kai 1-ua in i koa 011 .wan. M.i keia liom'-- l:aua -na, U a uhi ka -heu aka.i -ke kan- ! t - t d hema K3l >ke k.iua, aia ira ki h.!, h,k,na t l-. pj l- r Wn P u 1 ka hoouka ara o ke kaua i* na aoa.i dua, ua nui ka ikdi i hoike.a ena koa ahikanana ona aoao e lua, ko rtawan ame ko Maui. 0 ke koa kaulana a ikaika ma ka aoao u Ilawau, oia no o Kekuh-.upio, oia ke koa nana e kaohi nei i ka hee nui ana o m koa o ilawan, mamuli o ka ikaikalanna ole o kn. lele kaua ana mai a Kaneokelae mekonamau kna. Ika neeana o Kel:uhaupio mehe ahflat hlapaana nva-t-na ona koa o Maui, aia nohoi o Eamehameha, e alo ana ■ kaehuehu o na laaa īhe e iho makawalu ane mao s maanei ona me kana kumuao kaua, a hoea laua ī kekahi mala uala, lawai hihia ai ko Kekuhaupio wawae i ke kahna uala a hina iho la oia ilalo, u hoomaka ,ho a» kua u Mhui e lele mj.liina o Kek"ihaupio t pepehi īaia a make ha, īa wa i ku aku ai o Kamehameha a luku aku la īa lakwu me ka īkaika lua ole, a ua like kana mau pahuna ihe ia wa, me he » ana hna ka uwla Ua īilo uu < "wneharrvha) ka hi napaao ke kaua. Ma k-ia hana ana a ua koa Op:o llamehameha nei, pakele ai ke ola o Hekuhaupio mn make ī o Maui, a pakele pu nohoi me Kalan opuu ka Moi, ame kekahi mahele o na koa o T|,r"*au O ke kaua mua keia a Kumehimeha ī luulana ai kona kud, kuiia ikaika ume kuna akamai lo 'I r ame ka pale ana īna maka ,he Ua kiola nl:a ar a'u e-pio nei : kena ok iloko o l:a make' a l:o Maui poe ahikanana ī mea e pakele a e ula a. kana kumuao kaua, a kumuao kakaolelu nuhoi, a oihana kahuiu. Ia vva īhuaeji ka olelo kaulana a ko Maui poe no ua o I'aieu, uia ho. "liahi a k*nt; tu Kalaniopuu 0 kekahi ona kaua i kaulana ai ke koa aine ka maka'u ole o "<amehameha, oia ke kaua m.i <r puu ];aua o Kahih, mav.-aena o Kauaula ame Kanaha, rna Lahaina, mauka aku uka puu o Pa'upa'u U.i hee aku na ain ame na koo, o Maui, a nuho īluna o keia puu kaua o Hahih d īlaila ī h(>ouna aku ai o Kalaniopuu ī kona mau koa am». na pu -ka.ia Ma īa hoouka kaua o Kekuhaupio no ame Kamehameha na mamaka kaua o Kalaniopuu. 0 ke kumu ame l:a haumana —Kekuhaupio ame Kamehameha-o laua na manu muhi o Hawau i kapapa aku me ka īkaika. ma kahi kokoke ī ka puu ka :a e I.ahili, oiai ka m,i o ko Hawan poe koa me na ah. e nee ana no ui i ke kala palahalaha o Ilaleili, ma ka h h mailea, o Pa'apa u i'K'uk. Lj'm ana i ku .n i) i ,-. t h aill hi-m i n kek iln koi o li Utt u ksi i>uu <aua, iiona k i uie.a o Pua 11« LniiiLa f .ihu īlie pn lua keia, ka akau im ame L.i heina, I k» ;\.i 'i Ki'l-uhaui.io ī Uknke aku ai īk. k»h aiu o ti puu, 1t w.v īku u,ni ai keu kua u Ma.u, .>ia hoi o l'm. uu* na īhe mi kn akau aine ka hema Ia lnn•! ilt niu nui iua I'ua i)i i t palm mai'i ka iht uu k:i limi akau, tu „1 > Ik'H i o Kekuh ui]no u ih« iioow.«lt'fla.V a k.'Li>i i) Vaiu A oi i ka ni j ['<i l 1 Imlu mnai i L i i Koiu ]lri, t t„ i aku o Ke';ulu>ni'o īliu o ka. .'in lit-ria. i h'ila pu u.i ka aoan I .'ii'ī M« ki eleu kt ik uka ua Lm«* īl,, I,i o Kokulmi]'ii. iua she nei & uh.ii-pi .ae la Ai>l.f pi.h.'i. a. i j1.i1..A ii mi i I oiLp hou fii o Kan'.'liap.i ha i kona L. ,i aii'i' ki»iu ikt palt īhe Oui na īhe ekolu, t-h», ain aku a ra ki>a i> Mim t- ,e!«» ",u ana unua ona, ua iii'nu 1 ,» lieua w i T «> u n la iio 11 maii ilit t u 0 Le'i nnlioi kf k.ui. ī ī liL- ji mim o Kaliihana uu p n.-h >Mmai a i-a (H> ~ n. nj L » k» Maui īna koa o Hawaa ika hui ai,.i in i koa o U..L': a bo< a t Mo'.ol ai, k»1 e roou'ri ana (i Kaluhani.'u u/i, .;u,a u\ Mo> Ojiin iiL-i .1 Onhu ī knna pm km lVn i t us., Ohlo akif ]a Len n,aa Loa 'aia Iloukahi iio wahi kaiuka koi i> IJi n ī'ū aikane oa Kalaniopuu, o Kamuhnm-Li ki noi Ki i '.i k.nala k u He vahi kanska ihu nu.

_ He nui a lehulehu no na kaua a "Kamehameha 1 komo ai mamua ae, o kona lilo ana i Moi, e hoomaka ana kona pii ana mai ke anuu haahaa, a hoea loa aku 1 ke kulana e pono ai oia ke kapaia, elike me ko na Moi Na'i Aupum kaulana o ke au malamalama o Europa, ka Emepera o na moku huna o Hawaii Ua lilo keia mau kaua lehulehu i mau mea e hoewe pono īa ai ka hopo oJe ame ka wiwo o]e iloko a kona puuwai—e hoolele īa ai ka ulu o kona mau lima pukani ame kona rnau wawae oolea, a lilo 1 mau mea lawakua iloko o ka ikaika ame ka ole—lilo kona kino i mea e mahani wale ai ka nokonoko ame ka hahana o ke kaua-—a e hoonaauao pono īa ai oia i ke ano o ka makee ame ke aloha kanaka. Ua ikeia keia mau ano hiwahiwa apau e oaka ana iloko ona, a ua kukum maoli ia ka manao hooiaio iloko o ka pohai alii o na Kohala ame na Kona ? he hoelo wela ia o ka maka, e kupono ai e hlo i alakai a i na'i aupuni no lakou. Ka HAI ANA IA Imakaloa. I ko Kalaniopuw hoonee ana aku i kona alo ahi anoho ma Kamaoa, Kau Hema, kahi apa i hoala ai 1 ka heiau o Pakini, a 1110 ai 0 īmakaloa, ke alii lauoho loloa o -Puna 1 alaiia no ua heiau la, ua hoi aku la no ilaila o Kalani Kauikeaouli Kiwalao, keiki a ua Moi Kalaniopuu nei, ame Keawemauhili, ke kumuao kakaolelo a Kiwalao, a pela pu hoi me Paiea Kamehameha, me kana kakaolelo nohoi 0 Keaweaheulu. I ka loaa ana 0 Imakaloa ia Puhili, kekahi kahu ponoi o ua alu lauoho loloa nei 0 Puna, ua lilo iho la oia i hoomanalo no ka heiau o Pakini. Ua maopopo loa _na Kiwalao e hai ka heana 0 Imakaloa. Aole makapaa? nana e hoopahua i keia manao i hooholoia e na ali: apau nan-i': r ::\vr±r. J Li lohe ana o na alii kakaikei: 1 mahope 0 Pia 1 ua oio hke ae la lakou apaa no ke aloha i ka lakou alii no kona īlihune, ke lilo na Kiwalao e hai ke kanaka, nolaila, ohumuhumu malu iho la aa poe alii nei a holo ko lakou mau manao, pane aku la 0 Keaweaheulu i ka hanai: Auhea oe, e ke alii! E hoolohe oe 1 Ua makou nei mau Olelo, ka ou mau makua, e a'o aku ai ia oe. Apopo ko Ia waiwai, apopo nohoi ko la ihhune. A nou auanei ka īlihune, e ke alii auka like kakou apau īloko o ka. ilihune. hoolohe a maliu mai oe i ka makou olelo, alaila, he alii waiwai oe ma Jceia hope aku, a kauoha i kau poe mamo, aka, hoolohe ole oe i ka makou e a'o aku ai ia oe, alaila, he alii ilihune loa oe Ia wa pane mai la ua Paiea nei: 0 ka olelo a waiho ae 1 waho, na u īa e nana aku ka pono ame ka hewa 0 ka olelo. Ina he pono ka olelo, ua pono no ia īa'u. A ina ku kamakala o ka ihhune maluna o'u mamuli o ko'u ae ole ana i ka oleloku i ka pono ole ame ka hewa 1 ko'u noonoo, no'u no ia jlihune, a owau hookah! ke moe 1 kauwawe ame ka lehu 0 kahuna-imu. Aiaila, pane aku Ia 0 Keaweaheulu. E uaue kuu waha t ka olelo, he pepeiao kou, e ke alu, e hoolohe, a he naau hoi e kanana pono īho ai. A eia ka olelo: Apopo, 1 ka wa a ko kaikuaana e amama ai i ke akua ihopu mua oia 1 ka puaa me ka maia e amama ai, alaila eliopu oe 1 ke kanaka ia Imakaloa, a amama aku! ke akua' O ka hlo ana u ke kanaka ia oe, o ka 1110 ana no ia o ke aupum. A eia heu, i ka po auanei 0 ka Ia apopo, ma ka «ra e kau aua ka heana iluna 0 ka lele. e moe pu oe me ua neana la. Mai noho oe a maka'u. Kulou īho Ia kp poo o ua Paiea nei ilalo a liuhu ea ae la Uuna, pane mai la oia: ' Aole hoi ha he hewa o ka olelo Ua maikai ka olelo mai ka mua a ka hope. Heaha la hoi, ke ae aku nei au e hooko ia mau mea apau, no ka make a no ke ola He mau mi make no ka hoi keia mahope o oukou, e o'u makua, na pouhana e paa a, ka aina, ke pun. 10 ho, ka aum 11L- a n r. au ī make> ua pon ° n °' a j ° [a aL >.^>ho ia no, m. na ko u akua du e kokua mai m>. o h u e hpo 41 „ K ; w ,ū" 'k,"

heiau (o Pakim)"; ua hiki kino mai Ia ka luaui Moi, ou o kakniopuu, a, akoakoa pu mai nohoi na alii, na pu-kaua, na mamaka ke.ua, na puili-kiua Atne ra makaainana, a la kapu īho la ka aha. Ia wa ī hopu īho ai o Kauikeaouh Kiwalao' ī ka puaa, a, amama aku la Ua n-anao o Kiwalao, aia apau kana mohai ana i ka puaa, alaila, hoolou akū oia ī ka makau, la Manaiakalani, ī.ka heana o īmakaloa,.alaila, kaumaha aku unua o ke kuahu, a kau aku iluna o ka lele. la Kiwalao no e kaumaha ana i ka puaa, aia na maka hulih o Kamehameha ke haka pono loa Ia -maluna o ka heana o īmakaloa Me ka houpo i hoopihaia me ka maka'u ole ame ka wiwo ole i ka nui o o Kau e ku poai-a-pum ana īaia ame Kiwaloa, aia hoi, he alu ana īho na ke kino o Ud. Paiea nei īlalu, ua ae la ka heana rna kona mau lima pu-kani a mohai aku lala i ua hean.i nei 1 ke kuahu, a hookau aku la iluna o ka lele He lona ia o na alii apau mamuh o Kiwalao no keia hana ana a Kaniehanieha. Ua oni ka lili ame ka :naina iloko o lakou, eia nae, aole hookahi alii mawaena o lakou apau ī a'a e hoouluulu aku īa Paiea, ka wiwo ole ame ka hopo ole. No keia hana ana a Kamehameha, aa kapa aku o Kamanawa i ka inoa o ua keiki no a lakou, o Amaiīialua. la ahiahi īho i ka nalo ana o ka ili o ke kanaka, ua koino malu aku la o Kamehameha iloko ( u ka heieu, a pn aku la īluna o ka lele kahi e waiho ana ka heana o Imakaloa, a hiamoe iho la me he mea la, he hoa ola hanu no kona kokoolua e h'olani pu ana ia wa I ka wanaao ana, ua kolo malu aku la o K.eaweaheulu a komo iloko o ka heiau me kona manao loa ana ; aia o Kainehameha ma kahi kuono o loko o ka heiau kahi ī pepee ai me ka piha maka'u, a e haalulu ana hoi kona kino Aka, i ko Keaweheulu hele ana'ku a kokoke i ka lele, koli ae la īa ī kana koi kukui a hoam aku la ma ua lele nei, he mea e ka hoopihaia o kona noonoo ekepahoohao ame ka īlihianohoi, ka ike ana'ku i ka hanai e moe pu ana me ka heana o Imakaloa, a ua hoouka ae hoi ka n-/ia o ua hanai nei ana īluna o ka heana, a ua pauhia loa i ka hiapoe. manawa i kulu īho ai Kona mau waim aka no ke aloha aku i ke keiki, a īa wa 1 olelo iho ai oia īloko iho ona: "O oe ka, ka hanai e ola ai nei mau iwt" (He ekoa nohoi kekahi mana moolelo pili i keia hai ana a Kamehameha īa Imakaloa. L. H.) E nana ae, e ka hanauna opio o Hawan kau nuku o nei mau la i ke koa oua koa, ka wiwo ole o na wiwo ole, "ka hopo ole o na hope ole, a o ka mea hoi i ike ole ia mea he makau ī l:a lapu o ka po, oia ka Moi Paiea Kamehameha Amamalua o Hawau Aloha ī hnl a aku i okikilo loa. 0 ke kaua mua a ka Na'i Aupuni, i kona hoomaka ana e hehi aku i ke kipaepae a i ka nuu o ka noho aupum ana, oia ke kaua o MOKUOHAI, a o kana kaua hope loa a hui ai namoku apau o Hawaii nei, mai ka hikina a ke komohana, a j o]e, moi fca pea akau a ka £*?a hema, oia ke kaua o Nuuanu, ke kaua i hee ai-o Kalanikupule, ke keiki a ka Moi Kahekili, e noho Moi ana ma Oahu nei, Oia ke kaua ī hooukaia ai ma ka mahina o Aperila 1795. O keia ke kaua ī make ai o Kaiana, kekahi o na mamaka-kaua kaulana o Kamehameha, a i huli kipi aku mahope o Kalanikupule O na kaua a Kamehameha I, i maa mau ī ka oleloia rna na moolelo kahiko pili ī ua Moi Paiea nei, oia kana mau kaua na'i aupum, he ehiku ko lakou nui, wahi a kekahi poe, a he eiwa hoi ka kekahi poe. 1 Kaua o Mokuahai, M. H. 1782, lulai. O ke kaua keia i hoike ai o Kamehameha ī kona ikaika x ka uha'i ana ia Keahia (Ahia) he koa kaulana no Kiwalao. Oia hoi loaa no o Keahia ī na hma o Kamehameha, manana na wawae ame na hma iluna o ko Kamehameha' mau hma a make loa; haule īlalo haihal na iwi. O ke kaua keia i kaulana ai ka olelo: "Ku aku la ka'u laau i ka aama kua Lenaleua." O Kini ka moa o kahi kanaka naua keia olelo kaena. He wahi kanaka leo a-a keia. O ke kaua na'i aupuni mua keia a Paiea Kamehameha Amamalua 2 Kaua-Awa, M. H. 1783. 3 Kaleleiki (Laupahoehoe 1) 11.1783 Aole paha keia he kana maoh na Kamehameha. O ka hakaka ana keu o Kamehameha me kanaka lawaia o Puna, a hahauia ai ke poo o ua Paiea nei i ka hoe. O ke kaua keia ī puka ai kanawai Mamalahoe, ke kumukanawai kukala maluhia o ko Kamehameha Aupuni— "E hele ka elemakule a moe i ke aia, E hele ka luahine a moe i ka ala, E hele ke keiki a moe i ke ala, Aohe mea nana e hoopea wale." O ke kumu o ka puka ana o keia mau olelo la Kamehameha no ka hoopaakiki loa o na'lii e noho,ana ma Laupahoehoe e ku e luku ī kanaka lawaia o Puna, ka poe na lakou i uhau i kona poo ī ka hoe. 4 Hapuu (Laupahoehoe 2) M. H. 1785 5 Kawaanui, M 179Q O ke kaua keia a Kamehameha hoouka ai ma Maui Hikina. Ua paapu i na waa o Kamehameha, ke one ma» Hamoa a , Kawa.papa. Ua nee o Kamehameha ma a hoea i Hamakua-poko, hooukaia ke kaua, a ma--0 Ka ka mamaka kaua o ko K.hekili aoao. 6 Kepamwai (Kaua o lao ) h> 17;90> 0 ke kaua keia i puka ai ka hoopokii ana a Kameha--1 na koa ona i mau pokii nona, oia hoi "I mua e na ■l oku u mu i ka wai awaawa'" 7 Koapaapaa (Hamaku.a) H 1790 o luua keu i puka ai ka ol e l u a Kamehameha ,

kona poe koa: "E £l'u keiki! Imua a auau Ika maka o ka ihe'" 8 Kepuwahaulaula M, H. 1791. Ke kaua keia 1 hui ai na koa o Kahekili me na koa o Kaeo, Moi o Kauai, a kaua me Kamehameha He kaua moana keia i hooukaia maluna o na auwaa kaua o na aoao elua, mawaho aku o na pali hula-ana o Waimanu, Hanukua, Hawan' 9 Kaua o Nuuanu, M. H, 1795. Oke kaua na'i iupuni hope loa kaia a Paiea, a puni na moku, lele wale mai o Kauai o Manokalanipo Ua make o Kamehameha ma Kailua, Kona Hema, ma ka ÜBo Mei, 1819, ua piha na makahiki ht? 82 A i ka houki ana i keia pauku hOomanao no l\iiea Kemehameha Amamalua, e puana ae mahou: Ke waiho nei o Kamehameha Nui īloko o ka moe kau Ua lilo kona mau auwaa kaua 1 niea ole, Ua hoomalolo kotu Na'i ana i ka aina, Ud pau kana oniu ana i na laau īhe, Aka, o kona lahui aloha, ke ola nei no, A o lakou ke Na'i nei 1 ke aupuni, 1 opu malumolu no keia noho ana, B HawHii Aloha —e' E na pulapula o Ka N\'i Aupum, E na makaainana o Paiea. iik unmo n tca I, uiii« kit li w.\ niAopu lei hnlu M.ih\ u>« Wa Pulem, l£ ntt k;oi-ala wen a La Luiilnnu uie ku i'aia— k ikou e uarid a e nialania mai, E uu'i kjki>u i nohnua liale no kukou, Klikii ine Pnipa i hnri[i)titiavv nim tn, Ma ka ouiu an.i 1 kunu īhe, ku puuwai koa Luo K3l \vnvd ula IJ«U1 J «U kukuu tue ka imuiao lokalu, Hook.iln kuhl, lioakalu no ia, HuukHhi wai h ba hke mui u i o, li kui<ou ī kti Pmio Nui Liuii iiiua umi, E kUoo \ ko leho\a lokouiHikii, Elikt uie Kauieluuiiehi 1 pnnlele ai u Kukailimoku E lokalu kakun u Jt iiiakim o ka f'JuuI loa.i ko kjkou uialia niaio m»u