Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 24, 11 June 1909 — ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Ka lana o Kuikaa, Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

ka Moolelo Hiwahiwa o MAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Ka lana o Kuikaa, Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

Hooulumahiehie-i-ka-oni-malie-a-pua-lilia-lana -I-KA-WAI.

MOKUKA VI Ko &AWELO NOHO ANA MA WaIKIKI sn: ko>'v vao kui>uj<a—Ka ike ANA 0 Ka\\M-LO I KAJKUMV4 —KA NOHO A KASB A WAIIINE \NA O — KawELO MK KANfcWAFn.MiiKIAOIIA —KD KAWI:LO KOPAPA sir KA LU\ O Jf\ KAJfAEA IKAIKA 0 KAIiII, K\PU —KUHAJLAHAL\. NA KAIKUAAXV OKIWELOA HOI IKAUM-A'O O KA\%KLO I KE K VUA ME KALO.\.VIK\]{AIIjAVU KOM HAKUAHLKOWAI —KK A'O o KAWILO I K\ niin\A LAWMA ME MVAKUAKEKS—IKE 0 KAWKLO I KA miKĪA 0 f.A MVKUA T KAIJM—KA I.OU VNA 0 UIIUUAKAIKU I K V MAKAU A KA\V ELO —KA M\KĒ A«A OUIICMAK.VXKVI. Hoi aku la keia a loko o ka hale me ke keiki o Kalaumeki, a hoike aku la i ka wahine, me kona mau makua_ame ko ka hale apau, no ke ano o ko laua halawai apa, me Eleao, ke_ kae'ae'a lele pāli o Lanihuli A he mea ano hou keia imua o Kalonaikahailaau ma. E kuu makamaka heluhelu, ua lawa paha ko kaua kamaiho ana no keia mahele pili ia Kawelo, a e hoomaka kaua e kamailio no ke a'o ana o Kawelo 1 ka ike kaa laau me ka makuahunowai, me Kalonaikahailaau. Ia po a Kawelo e kamailio ana me ka makuahunowai 1 hoike maoli aku ai o Kawelo īmua o ua makuahunowai nei ona, 1 kona makemake e a'o oia i ke kaa-laau. Ua pane mai nohoi o Kalonaikahailaau i ka olelo ana mai. Heaha la auanei hoi ka hewa oia, ēka hunona. E a'o aku nohoi au ia oe i kahi mea i loaa ia'u, a e ninau mua aku nae au ia oe, e ka hunona: a'o 1 ke kaa laau. a ike, 1 hea e pa ai kau laau? Ina no ka pono, 1 pane aku ai o .Kawelo i ka makuahunowai, alaila, i ke koa makuaole o Kahihikolo e pa ai ka'u laau. Alaīla, o Kahihikolo ke kalana aina, o Kauai ka moku. Puni o Kauai ia Kawelo me Kamalama. Puni ia moku i na 'pauna laau a Kalonaikahailaau. 0 Kahakaloakekanaka o Kauai 1 keia wa, i like a like kana mau hauna laau me ka'u nei. Ua pono. Apopo i kakahiaka, a'o kakou. I kekahi la ae mahope iho o ka pau ana o ka Kawelo ai ana, ua hoomaka ke a'o ana o lakou me ka makiiahunowai. Aole hoi 0 -Kamalama, ua maamaalea mua nooiai kaa-laau, nolaila, ua .akeukeu no kona makaukau ma keia nee ana. He mau anahulu ko Kawelo ma a'o ana me ua makuahunowai nei, a ua loaa īa Kawelo ka mlkaukau nui ame "ke akamai ma ke kaa laau ana, He elua no nae ano laau i aoia ai o Kawelo, ka hauna laau_maluna iho, ame ka hauna laau malalo ae. Aole i loaa īaia ka laau Eia nae, o nei mau laau elua i loaa 1 ua Kawelo nei, ua lawa loa no īa no ka hooko ana i kana mea i h'a nui ai oka ike i ke kaka laau. Hui keia ike kaa laau o Kawelome kona ikaika, iia nui hewahewa maoli ka makaukau i loaa iaia. Uu a'o nohoi o Kawelo i ka oo ihe, a ua ma/wu nohoi oia ma ia hana. Aoe

hala kana īhe ke pahu 1 ka pua mauu. 0 ka Kanev/ahineikiaolia mea hoi o ke a'o ana, oia ka heolei ame ka hoolele ana i ka ikoi. Aole e hala kana īkoi ke hoolele ma na wahi apau ana e makemake ai e kiola aku. Ua akamai loa oia ma keia hana 0 Kalaumeki hoi 3 ua loaa no kona makaukau kaka laau ma keia a'o ana a lakou. 1 ka pau ana o ke a'o ana a Kawelo ma ua hookuu mai la o Kalunaikahailaau me ka olelo ana mai ia Kawelo 0 kahi īke īho Ia no īa i loaa ia'u, ī ka makua. Nolaila, ke hookuu nei au ia oukou e hoi oukouno Kona. Ke īke la no nae o Kawelo, he mau olelo huna-huna wale no keia a ka makuahunowai. Ua hoomaopopo nohoi o Kawelo, he tīiau kijiit Luu aku uo koe a ua makuahunowai nei, aole oia ī hoike mai. A hala hou he mau la o ko Kawelo ma noho ana ī Luluku, ua huli hoi~ mai la lakou no Kona nei. Ma ka la mamua iho o kolakou haalele ana īa Koolau, ua hoea mai la o Eleao, ke kaeaea lele pali o Lamhuli, a hui iho la me ke aikane, me Kawelo. (Ua loaa no i ka mea kakau o ka Moolelo nei o Kawelo, ka moolelao Eleao, ke kanaka lele pali o Lanihuh ī hoikeia ae la. A ma e loaa ana he wa pono ma keia hope aku i ka mea kakau, alaila, e hoopuka aku no oia ī ka moolelo o ua olali a kaeaea lele pali nei o na pali hauliuli o Koolau. HOOULUMAHIEHIE.) Ma keia hui ana o Eleao me Kawelo, koi aku la o Kawelo ia Eleao, e hoi pu laua i Kona e noho ai. Aka, ua hoole mai o Eleao, me ka olelo ana' mai: E ke aikane, aohe au e hoi aku a noho pu me oe, oiai, he wahi kono na'u ka'u e hoopapau nei o Koolau nei. He ano nanenae keia mau olelo a Eleao ī pane mai ai īa Kawelo. 0 ke ano o kana olelo, he "kono ua'u" kana -e hoopapau ana ia wa ma Koolau, he imi wahine ke ano oia olelo. 1 ka hoi ana mai o Kawelo ma a noho ma Waikiki. ia wa i a'o ai o Kawelo i ka lawaia me Maakuakeke, e noho ana ma Waialae, a oia manele o ka moolelo ka kaua, e kuu makamaka heluhelu, e hookolo aku ai. He mau la nohoi ko Kawelo ma noho ana ma Waikiki, ua hoouna aku la oia īa Kalaumeki, e kii ia Maakuakeke ī Waialae, oiai ua makemake oia e īke laia. He emoole hoi ia miki ana aku o ua wahi eueu nei o ka makani o lau niu o Waianae, hoea ana ia imua o Maakuakeke, a hoike aku la īaia, ua makemake ke alii o Kawelo e īke iaia. Ua ae niai la nohoi o Maakuakeke la Kalaumeki, a olelo aku la oia īaiaE hoi e aku oe mamua, a na'u nohoi au e hele mahope aku nei. Aia hoi a pau ae ka maua mau wahi o-ha 1 ka pakuikui, a ku īloko o ka umeke, alaila, hele aku au e īke i ke alu, malia he manao kona ia'u. Aka, e ka-

mau wahi ai paha oq' e ka moopuna, a hoi aku oe iko hanai? ' Hoole mai la o Kalaumeki, ] me ka olelo ana mai: Ua ai j mai nei no au a maona, hele mai nei. 'Ua lohe aku la no oe ī ka makemake o ke alii, nokila, eia au ke hoi nei, a m<u apa loa hoi oe, a aui ka la, oiai he makemake loa ke ahi e īke ia oe. Oka huli ae la no ia o Kalaumeki a hoi mai la. Ma kahakai kana alaloa o ka hoi ana mai, Aole i kana mai oua mea he mama. Oka holo no nae ka ua wahi Kalaumeki nei, o ka I huli no i hope e, nana ai o ka j ike aku ia Maakuakeke ī ka hele mai. īa Kakumeki ī hala mai ai, 1 kahea aku la o Maakuakeke ī j kana wahi luahme' Olelo aku Ia oia iaia: Eia au ke hele nei e ike ia hanai a kaua, oia o Kaweloleimakua. E kii aku oe i kahi mau kanaka o kaua e hele mai e pakuikui ī na wahi oha a ku īloko o ka umeke. Ahiahi no paha mamua o ka napona la, hoi mai au. Keaha la nei makemake o ke alii, e īke īa'u? Pane niai la ka >vahine. Malia paha, oke a'o keia o ua alii nei o Kauai i ka OLhana Kuula ehke me kana ī hoomaoe wale mai ai nohoi īa kaua ia lakou i kipa mai ai ia la nei, mai ke kaapuni ana ia Oahu nei,'ma ia pum a ua ahi la, o ka hula. 0 ko T*.raaku.ikeke liele aku la no u a loaa he wahi ouo puaa hiwa, hopu aku la, paa i kupee a kau īluna oka waa Nd kihele makau ame na makaukau no apau e pono ai ka hoomaamaalea mua ana ī ka ike lawaia. Ua komo eno ka hauli i ua Maakuakeke nei i ke kii ana mai a Kalaumeki iaia, he makemake o Kawelo e a'o ī ka oihuna" lawaia. 1 nei wa a Maakuakeke e liuliu nei ī kona -waa, ua hoea mai la o Kalaumeki i ka lap o Leahi. Hapai aku la o Maakuakeke i kona wahi kau-kahi a lana i ke leai, ee aku la. Ia hue ana no o ka hoe a ua Maakuakeke nei, hele ana ka waa iwaho o ka hohonu. Elima no a īa nei mapuna hoe, hele ana ka waa oia nei mawaho ae o ka lae o Leahi. Ia amaamau hou ana iho a ua elemakule [Maakuakekej nei i kana mau hoe, pae keia i kaha one o ka muliwai o Apuakehau. 0 ka puaa ma kekahi lima, a o na kihele makau me na pono lawaia e ae ma kekahi lima a ma ke kua o ua Maakuakeke nei, o kona pii iho la no īa ī uka, no kahi o Kawelo ma. Hoea keia ī aia o Kalaumelti ke hele mai la i kuaio ame kuauna o kau papa loi. Ke hele mai la no ua wahi Kalaumeki nei, ke alaalawa la no kona mau maka ma kai a mahope ona o ka īke mai ia Maakuakeke. 1 ko Maakuakeke manawa hoi ī komo aku ai iloko o ka hale, e noho mai ana no o Kawelo ma kipapa ilhli o ka lanai lau niu o kona hale, a oka wa no ia a Maakuakeke i uhau aku ai i kahi puaa hiwa me ka pule. Ia wa ī pipio iho ai na anuenue ekolu maluna pono o ka hale, a ike mai la o Kalaumeki. Hoohuoi ae la u\i wahi Kalaumeki nei iloko īho ona, ma ka nalu ana iho*' Hao wale hoi kela mau anuenue e pio mai la i ko makou hale. Heaha la ka hana a ke anuenue? | Oia liele hoi oka pule a Maakuakeke, a, amama, īa wa, i pane mai ai o Kawelo. ooe ame ko wahi puaa, e komo aku olua ma kek kuono o ka lanai nei, a 'e hoomahua aku kaua ī kahi keiki ke hoea mai. Aole ī pau