Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 30, 23 July 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I hooponopono hou ia elike me na maawe Moolelo Hiiaka a ko Hawaii ame Maui. MOKUNA IV

HOOMAKAUKAU O HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE NO KE KII ANA IA LOHIAU—KA HELE PU ANA ME PAUPALAE IA HALAWAI ME WAHINEOMAO-—PA NA PAU NA AKUA PANAEWA I KE OKIIA E HIIAKA. [HOOMAUIA]

Pau keia kau a Hiiaka, pai aku la ia i ke aikane e haalele laua ia luna o ke oioina o Mahinui. O ko laua iho aku la no ia a hoea i ka hapapa ilalo, ma ka huli ma Kaneohe, hoea laua nei i kahi kio-wai i kaulana ai keia mau huaolelo, penei: "Kini Kailua mano Kaneohe!" Ia laua nei i hoea aku ai malaila, ua kai-make kahakai. Ua hele a maloo mai keia aoao a

pae ma kela aoao o Kaneohe. Ma ia maloo no laua i hele aku ai, a kau ma kela kapa. Alaila hele loa aku la laua a hala mai la o Heeia-uli; hoea laua nei i Heeia-kea. Mai laila aku laua nei, hele ana ma kai o Waihee, a hoea i Kaalaea. Oiai laua ma Kaalaea, olelo aku la o Hiiaka ia Wahineomao. "O keia wahi a kaua e hele aku nei la, o Pueo, ke alii o ia wahi. He kupua. He alii puni hakaka. He kino pueo kona. Ua ike mai la oia ia kaua, aole auanei e liuliu, a ike aku ana no auanei kaua i ka lele mai a ka

pueo me ke ki hele ana maluna o kaua. Aka, e ke aikane, e kuu hoa-make o na wahi apau a kaua i hele mai nei, kuu hoa pili hoi, no nei wahi au i kau mai ai i kela mele hope aʻu i paeaea mai nei iluna o Mahinui, a haalele aku nei kaua ia laila a hele mai nei, oia hoi: Ino Koolau e—! Ino Koolau! Aikena ana i ka ua o Koolau

I lawa no a pau nei mau olelo a Hiiaka, aole i kana mai o ua pueo o ka lele ana mai. Malu ka La. He ki ia o ka leo o ka Pueo, me ke keʻu keʻu ana nohoi. Aole nae hookahi manu pueo i kaalo pono ae maluna o Hiiaka ma. Oia hele o laua nei a kahi kiekiena o ka hanahanai e iho aku ai a loaa ke ala-loa palahalaha, e pili ana me ka loi ma ka aoao makai, huli ma Kaalea, ka loi hoi i kaulana ai ia kaua, "o kalo paa o Waiahole," ike aku la o Hiiaka ia Pueo, e noho mai ana me ka makaukau no ka hakaka me ia nei. I nei kiekiena hoomaha laua nei. Ia wa nui mai ana ka leo o Pueo i ke kahea. "E kela mau wahine mahaoi e! Malaila no olua, hoi aku i hope. Hoopaa olua i ka hele mai imua nei, o ka la no nei, ahu Kauwawe a ka manu maluna

o olua. Ua ike au ia olua. He mau wahine aea olua mai Hawaii mai. O kahi kaikamahine hua haule a Pele, o ia iho kena. He keu ka hoona-na. Heaha la ke oolea a ka moa liilii, aole i ala ke kai. Hele mai oe, e Hiiaka imua nei, make oe iaʻu. E ia o Pueo, he kino lau, he kino manamana, a he ikaika" Alaila, pane aku la o Hiiaka:

Aole hoi oe i hana wale ia aku nei no kau mau olelo. Aole oe i kuamuamu ia aku nei, haika nae ko waha i ka olelo ino. Heaha la hoi. Pale ae la ke aloha makamaka; haele a kaua i na ikaika o kaua. He kanaka oe, ua lena ka auwe; he opio hoi au, he alo haliuliu i ka makani. Kuhi au i kou alii ana, e opu alii iho ka manao ame ka olelo, eia ka, elike no me ke ano o ka pueo, o ke ki no, ame ke keʻu o ia no oe e Pueo" Pau keia mau olelo a Hiiaka o kona wa no ia i paeaea aku ai i keia kau no Pueo. KAU HELU 94, NA HIIAKA KEIA. 1 O Pueo, ke alii aa i ke kaua e2 I aa no i kou ikaika; 3 He ikaika, a he ikaika no e— 4 O oe ia, e Pueo, 5 O Pueo, pepeiao nalo paka, 6 E kuhi ana oe i kuu opio, 7 He opio iluna ke alo, aohe oni 8 O i ana ua make a ka Pueo. Iloko o ka wa pokole loa, aohe wahi paa ole o laua nei i ka Pueo. Aia ka pueo mamua mai o laua, mahope mai o laua, ma na aoao mai o laua. Aohe o laua nei wahi i koe. Elike me ka oloio a na pinao he mau tausani ka nui, ma o a maanei o ke kanaka, ke hoea mai ke kau e inana ai ia ano mea lele, pela na pueo e oloheo nei ma o a maanei o Hiiaka ma. Paiakuli ka lewa i na leo ki o na pueo; eha na pepeiao i na leo keʻu puhihio o ua poe manu nei.

Aole nae i lele iho, ua poe pepeiao nalo paka nei, e kiki ia Hiiaka ma, aia hoi, poi mai la o Hiiaka i ka pa-u ona, a paa pono i kona poho lima. Iloko o ka imo ana o na lihilihi o kona mau maka, ua huʻe lalo ae ]a ia i kona pa-u a helelei ana ua poe pueo nei ilalo, oia no oe o na lau laau maloo e lu heleleiia ana e ka makani. Ua lilo nei mau kino manu pueo apau i mea ole i ka pa-u o ke kaikamahine o Kilauea.

A ike o Pueo i ke ahu mokaki ana o na kino manu ona, o ia kona wa i ku maoli mai ai, a hele mai la e hakaka lima me Hiiaka. I ua Pueo nei e hele mai ana ia wa i oli aku ai o Hiiaka i keia kau: KAU HELU 95, NA HIIAKA KEIA. 1 Keʻu ana ua Pueo e— 2 Ki ana ua Pueo e— 3 He Pueo kane, ka Pueo e— 4 Hilahila ole ka Pueo e— 5 I ka hakaka me aʻu nei e— 6 He wahine, 7 E hakaka wahine aku au e— Ke lohe mai la no o ua o Pueo i keia kau a Hiiaka. Aole nae he komo iho o ka hilahila iloko ona no ko Hiiaka olelo ana aku i ka hilahila ole i kona aa ana mai e hakaka me ia, he

kane ia (Pueo) a he wahine hoi o Hiiaka. Alaila, olelo ae la keia i ke aikane ia Wahineomao: "I hakaka auanei au me Pueo a i make au, ea, alaila, o kahi welu pa-u o kaua nei kau mea malama. E hoomanao oe e kuu aikane, he kane kela a he wahine kaua. Ua akaka no na kane ka eha. Mai poina oe i keia kauoha aʻu, a maanei no oe huli hoi aku no ka aina o kaua. Ehia ka hoi mea aloha o ka loaa ole o ka makemake o ke kaikuaana haku o kakou. Ho mai ka ihu a moe ae au i kauwawe." Honi aku la o Wahineomao i ka ihu o ke aikane, alaila, huli aku la o Hiiaka imua a kali aku la o ka hoea mai o Pueo a ku he alo he alo imua ona.

Eia hoi o Pueo ke hele aku nei me ka weliweli nui, a o kana mea make he ihe. He ewalu maka o ka ihe i omau ia i ke kuau hookahi a paa. O keia ke kulana ihe i kapaia i ke au kahiko he ma-kini.

O ke ano o ka huaolelo makini; he maka-kinikmi, he maka lehulehu.

Hookahi ma-kini ma ka lima akau o Pueo, a hookahi no hoi ma ka lima hema. A he elima hoi kanaka e auamo ana i na laau ihe ma-kini a ua Pueo nei. He kanaka maoli no keia, aka, ua kawiliwili no nae iloko ona ke ano kino papalua. No kona ikaika a me kona ano eepa, ua lilo oia he kupua no ia mau kaha.

Mamuli o ka ike ana o kona mau a-ialo, kona mau kahu, kona poe koa, na pukaua, na alihikaua, na ko-i, na kaa kaua, kona poe ikaika no hoi apau a me kona mau makaainana e hele ana oia i ke kaua, nolaila, ua lehau na wahi apau o Waiahole ame Waikane i ua poe nei, paa na puu i na kanaka, a pela no me kaha one, na kau papa loʻi, na kula, na oioina, na hanahanai a pela aku, O ka mea haohao nae a ua poe nei e hoomaopopo ana ia wa, oia ka hoa hakaka a hoa paio o ua alii nei o lakou e hele nei me ka piha hihimanu i na laau ihe ma-kinikini. Ke ike aku la no nae ka poe e kokoke aku ana i kahi a Hiiaka ma e ku mai ana i nei mau wahine uʻi, a oia ka lakou i ninau ae ai ia lakou iho: Ea, o kela mau wahine uʻi anei ka hoa paio o ua alii nei o kakou? Hele no hoi a o kela mau wahine uʻi ka ke'lii (Pueo) o kakou e kii nei e lono makaihe, he keu aku no hoi a ka hilahila ole? I kela wa i huli mai ai o Hiiaka a kamailio mai la i ka puulu kanaka a laua i lohe mai ai i ka hauwawa hoohuoi no ka hoapaio o ke'lii o lakou, owai la, o laua nei mau wahine uʻi paha e ku aku nei. "Aloha oukou e na kupa o na wai elua o Koolau nei. He mau malihini maua o ka au ana mai nei i ke kai mai Hawaii mai, a e hele ana ka maua huakai ma Koolauloa aku nei a hoea i Waialua, i ka po a ka Ehukai o Kaena, a hala loa aku maua no ka mokupuni kaili la o Kauai. O maua malihini nei la a oukou e ike mai la ka ke'lii o oukou e kii mai ana e hakaka. A o maua wahine kana e nini mai nei e hoi uhane maua i Hawaii. A i hai aku au ia oukou, i keia la, make ke 'lii pookoi o oukou ia maua. He akua keia kanaka e aa mai nei e hakaka me maua. A o kaʻu wale no e hai hou aku nei ia oukou e hooneenee aku oukou a kaawale mai keia wahi aku o pilikia auanei oukou i na hana ana a makou. O maua wahine no hoi ma ko maua aoao, a o kela ino no hoi ma kona aoao, A neia pule ae.