Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 31, 30 July 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

2 kooponovon,o how ia elihe, nie n.a maawe Moolel Hiia/ea a ko UawaU ame Maui. MOKUNA IV

Hoomakaukau o Hiia.ka-1-ka-poli-o-Pele no ke Kii ANA IA LOHIAU—KA HELE PU ANA ME PAUPALAE lAHALAWAI 1 ,ME' W.AHINEOMAO—PA NA PAU NA Akua Panaewa i ke Okiia e Hīiaka. [hoomauia]

Pane ae la o Hiiaka i ke aikane: "E pili mai oe mahope o kuu kua, o ku mai auanei oe i ka ma-kini a ka hoa paio o kaua." , He hu ana na ka makani, lele mai ana na ma-kini a Pueo, ka akau n» ame ka hema, he pau lua ia. He ani ana ae ka Hiiaka i ka pa-u ona, lalapa ana ke ahi i ua mau ihe liei; pau ka akau, pau ka hema. I nei a ia ana o na ihe a Pueo i ke ahi, uwa ae la ka pihe a na kanaka a haalele wale. Haalei hou mai la no o Pueo elua ihe, ka akau no ame ka hema, kiani ue la no o Wahinepoaimoleu i ka lihi pa?< ona, pau hou no ia mau ihe a Pueo i ka ct ia e ke ahi. A ia wa, haalele iho la o Hiiaka i kana wahi e ku ana, a; hele aku la ia e pili aku ia Pueo. O ua alii la hoi ia wa/ ua komo aku la ke pu-anuanu o ka makau ame ka hopohopo iloko ona, no kona ike ana mai ij ke kupaianaha o na kupaianaha i hanaia maluna o kana mau ihe makini, oia ka « ia anae ke āhi, nolaila,. kuu pau mai la ia i kana 0 ana mai i kana mau ihe. He puehu'ia o ka pua mauu, lele liilii ka lau laau, ku ka. ehu o ka lepo, eia -nae, he mea aloalo waleno iana ka UioHalema'uma'u. A kokoke o Hiiaka iinua o Pueo; pane aku la oia: . "E Pueo, aohe au make o nei la. Na'u, ka make na ka wahine. I ka i ehu nei no oe o kuu wahi pa-u la, ike mai na kini o ko aina, e lala ana oe i ka wai me he puahau la i Iu ia iho e ka makani, a, ahu iluna o ka wai." Pane pakike mai la no o Pueo: "Heaha kau make, e nei wahi aea haukae o ka hele ana mai nei o onei." Ia wa no i lele mai ai o Pueo, e hopu lima- maoli ia Hiiaka, aka, e hili aku ana o Hiiaka i ka pa-u ona, manana na.lima o ,ua Pueo nei iluna, oehaa ka pau= ku kino ilalo, nakanaka na kuli. Alaila, unu hou mai la o Hiiaka 1 ka pa-u ona, a uhau hou, haalele ka pili aloha a ke ola i kona kino, a lilo kona kino i puu lepo. . I ka make ana o Pueo, hooho ae la na kanaka, ua pono no kona make ana, he alii hana ino oia, Ua hele lakou, a, aikena i kana nlau hana hookaumaha he nui. Haalele o Hiiaka ma ia Waiahole, hele aku la laua nei a hoea i Waikane. Mai laila aku laua nei a hoea i Hakipuu. Ia wahi nana aku la o Wahineomao i ke kuamoo pali, e hea ia nei: i keia wa, o Kualoa, be kai wale no ia wahi e hele ana mai uka aku nei. a hoea i waho, Ua hele ke kai a po'i i kumu pali. He hula-ana maopopo ia wahi a Wahineomao e ike aku ana. Alaila, huli mai la oia a ninau mai la i ke aikane ia Hiiaka: "Owai la hoi keia pali e ku mai nei?" Pane aku la o Hiiaka: "0 fenehoalani ia pali, a o Mokolii ka hula-3n?,- Ma ka waa wale no e hiki ai ke liolo |<eia Koolau aku nei a hoea \ keJa Koolau loa, nae, ina nohoi, e mekemake ko onei poe ma ka maloo e hele ai a haule

ma kela aoao, alaila, ma kela pali lakou e pii ai a kau iluna, a iho aku ma kela aoao a hoea i Koolauloa. "0 Kanehoalani nei, ka mea nana i mahae lua i elua Koolau. He Koolau-poko, a, he Koolauloa. 0 keia moo pali no nae, ua kapaia no, o ka moo kapu o Haloa, keiki a Wakea me Hoohokukalani i pio ai. He mau pio o Haloa." I nei wa a Hiiaka ame Wahineomao e kamailio nei, ke ike la , no o Hiiaka i ka hoekepue mai a Mokolii iloko e ke na-ku. Oia ■ no kela wahi e ikeia nei ka loko i kapaia ma kela inoa Mokolii. Ua hele na onohi maka o ua moo nei a inoino ia Hiiaka. A ina o ko Hiiaka ma kau māluna o ka waa, a holo a pae i Ka-Aa awa, alaila, o kona manawa ia e kiimaiai e pepehi ia Hiiaka. Ke ike aku la nohoi o Hiiaka i' keia manao ino a lapuwale o ua , mooJnei, oia o Mokolii. E ka makamaka heluhelu, e kaha-maha iki aku kou mea kakay moolelo ma keia wahi, ma ka waiho ana i ke kamailio ana no Hiiaka ma, a e nana kaua no ke ano o ka huaolelo Mokolji. Ma Nukilani, ua kapaia ka "mo'o" a kakou eolelonei i keia wa, ma Hawaii nei, he "moko." U"a haule ka hua palapala "k" mai loko aku o ka kakou huaolelo "moo" a ka Hawaii. Malia paha, o ka huaolelo kumu, oia o "moko," elike me ko Nu Kilani, a mamuli o ka holo ana mai o na kanaka mai ka hema mai a hoea i Hawaii nei, ua haule ka hua-palapala "k," mai ioko aku oia huaolelo, nolaila, loaa ia kakou o "moo?" A malia paha, 0 "moo" ka huaolelo kumu ma Hawaii nei, a i ka holo ana o Hema ma i Nu Kilani, a ulu he lahui kanaka mai Hawaii aku nei, ilaila, ulu pu ae la ka hua--Palapala (< k" iloko o ka huaolelo 'moo" mai Hawaii aku nei, a. loaa 0 "moko" ma Nu Kilani? Ke koe nei ka inoa "moko-lii," 1 mea hoike, he tf moo" no ke ano o ka huaolelo "moko." Ia ike ana aku o Hiiaka i ka inoino o na maka o Mokolii, ia wa i kau ae ai ia no ka pali o Kanehoalani me ke komo pu nohoi o Mokolii ma ia kaq: KAU HKH) 96. NA Hjiaka KE^. 1 Kiekie Kanehoalani, 2 Hopuepue ana' Mokolil ~i ke anu, 3 He keiki maka hiapo ia na Koolau, 4 Lau ena ke one a Kane, 5 Lau na ko'a maokioki o Heeia 6 Eja au la, ua kena i ka inp. Ma keia kau a Hiiaka, e Jiaomaopopo aku aoa oia imua o Mokolii, ua aikena oia (Hiiaka) ia mea he hakaka, a a hoohalike ana hoi ia, ua like ka nui o na poe ana i hakaka pu ai me na ko'a maokioki o Heeia. Ūa manao hoi o Hiiaka, e maliu mai ana la hoi o Mokolii i kana e noi aku nei, oia hoi, aohe pono e hakaka laua. Aka, pane mai la nae o Mo- • kolii: "Heaha hoi auanei ka j mea a'w e waiho aku ai ia oe, 11 elike me kau e noi mai |a? AoJe. I He make kou ia'u e Hiiaka, Nui!] kou ikaika i na la, e Hiiaka, ola'l

oe. Uuku no kou ikaika o j tA 'hele ana mai la mai Hawaii mai, • make oe ia'u. Ia nei oe, e Hiiaka, hoi uhane oe i HawaiL" ' | Huli aku la no o Hiiaka a nai na aku Ia ia Mokolii, ua here ko;na,kino awiwi. Ua like me ke kino o ke kanaka i 'make i'ka w i aka ai. Ona maka oua moo nei ? ua hele a puu i waho. Ia wa kaū aku la no Hiiaka i keia mele: Kad Hb U j <J7 Na Hiuka Kkia. I Au ana Mokolii i ke kai, 2. Uaheleapua-naie a ,kekarjaka , 3 Hele i ka liu-Ia o Kohala pe--1 hu i o Wi, 4 Wi ai ole, make i ka ai ole--el Inano ka ikaika he ikaika noe! Ia wa o ka lele nai la no ia o Mokolii mai loko ma i 0 ke kai, a kau ana i ka honua malalo ikj aku o Haki-puu. Haila ua moo nei >kahi i ho-au~ku ae ai i.ke poo ona, o ia no oe o ke aea-ea . ana oke poo o ka honu. Kt oni la nohoi kona kino, hili no hoikahueloo ua Mokolii nei . iloko o ke kai, a na ka ehu no o ■ k® kai e pii a uhi iluna o Kanei hoalani. l Olelo.mai la o Hiiaka ike aii kane i ka i ana mai: E hoi ae oe mahope o kuu kua. i Akahi ka hoi a loaa ka aina o . nei wahi. Pau ka pilikia 0 na i Koolau. Aole lakou e .pii ma n.ei . kualapa a haule ma o. o ,Kale- : hua-loa, i kaele a waa o ka ma- , kani ahiu." i' Alaila, huli ae la ia a pane . aku la ia Mokolii; Auhea oe e Mokolii, napi : waiho ae la pg ika mpa eha^ ■ Q ' e okl ili, oja ijcg makama-- ; ka,., a hplp maj Ia oe ma īkai ika. Heaha la h.oi auanei, make > oe ia,u, eMokplii, Igaa ]v'e ialahui • e hui ai na lau elua o Koolau nei. A i make ijqhoi au ia oe, §a; hoi uhane nohoi i.'Hawaii kahi a'u i hele mai ai, £ manao iho oe, o ka maikai ka'u e hoike āku nei ia oe, agle o'ka in° ame ka .inaina, « nau toai \k no na ke kamaaina, ka lele mua, Oia a pa ke Kpolauwahine, ka makani inu wai pua o lalo e Pa—» .O ka manawa no ia i ala mai ai.o ko huelo o Mokolii a ku pololei īluna.Haahaa iho la ka welelau pali o Kanehoalani, konin; ae la no kā elau huelo wini q ua moo nei maluha. Oia kapālili,' konini no ia o ua hueio nei p Mokoliii a, jaiia no ka ike oka wa pono ia, 'e hili mai ai'i ua huelo nei dna"id Hiiaki, oia ka manawa' a kona poo i aea ai a pololei iluna. He kimō ana' iho na kona poo hele ana kona liuelo me he makani puaKiōhio la e luku a e palaha, pū ana i na mea .apau e lōak aku ana i kona bu«lp, • Mae a maloo ka lau o na laau, ulaa pu ia na kumulaau, puehu liilii na lala laau, haalHlu3 ppai pai na kuahiwi i Mi mea o ka ikā-ika launa ole o' nei nee atia aku oua huelo'nei o'Mokolii, 1 ■ Aole hoi i lihi kokoke aku ua huelo nei { kahi a Hiiaka trta t ku ana, oia ko Hiiaka manawa 1 uhau aku ai i kona-pa-u Mokolir, liio i pu u i e p o ; Okā le}e no; ia q ua puu Jepo hooili iloko o ka ma ke alo ponoi iho o K'anehoalani Pali, Paa pu ia wahi ika lepo, mai keia aoao aku ā hoea i kela aoao, A ia manawa i kahea aku ai o Hiiaka, penei: "O ko poo auahei e Mokolii e! I puu -lepo, i makahiapo' ia na Koolau." ,0 ka lilo io ae la no ia o ua poo nei o Mokolii i mokupurii puu lepo oioi iluna, aoiakahi mawaho dku o Klialoa, e heaia ; n'ei o Mokolii. Alaila, huli ae la o Hiiak'a'a olelo ae'la ia Wa- ' .... kaua e ke aikape, ua Iqaa leokaua alahele a hoea i ke kai lumalumai o Kaaawa."