Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 32, 6 August 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei: O ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha. [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei:

O ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha.

HOOULUMAHIEHIE-I--KA-ONI-MAHE-A-PUA- LILIA-LANA -I-ICA-WAI.

MOKUKA I*. J|OI)llNAl\ ANA M,\l O IŪIUIO j-'io Mn Komkuwowi Kaua' - -Ho' u.\i,.\\v \i an\ Mr S IMAI.AMA, — N.\ W ICIIIKV J Kmihkapl'—Hi: Ai'-\c ka MAKA lIIE NO KAWELO—IoUK O' 1 KAWK.LO I KA I'ILIKIA C> NA MAKI' —lloorxA o Kawklo n Ka*ev\ \- HISEIKI.\OIIA S Ku 1 MA ĪĪAUN'A Laau i Kor a ka Makhahinowai. I keia uhai ana mai a Kawelo laua, ua ili iho la o Uhumaaikai 'i ke ku-a-au, I nei ili na o "Uhumakaikai īke iho la o Lawelo aole e hiki iaia ke komo loko, koe wale no kona oki ana ka upena il Ouini, a hookuu iku i ke kino make o kana luaihi i ka moana. Aka, ua mina nina iho Ia oia i kana luahi, lole ona ma.kemake e hookuu a aaalele wale 3 ka luhi ana i hoomanawanui ai a make iaia, nolaila, hoihoi ae la ua maka aa nei i ka waa o laua me ke kumu lawaia ana me Maakuakeke iwaho. Oiai ua poo nui nei e hana ana pela, aia hoi, ua pae aku la ua mau wahi kukini la iuka o Waianae. Aohe o laua noonoo ae no kahi waa o laua, waiho ihola no ia i kaha one, a uhoi m«Ji la i Waikiki i o Ka-makma J la. I nei hoi ana mai o ua mau wahl kukini nei, aole i kana mai ua mea he mama ia laua e holo ana, ua ku-pololei ka pola 0 ko laua mau malo i hope, i ka ua mea he ikaika mama o ka laua holo ana. O ka laua nei alahele o ka' hoi ana mai, ma ke kula mai no ia o Kanehili,' i ke kaha o Kaupea, a hoea i ka nuku o Pmiloa, kau ma keia kapa, hoea i Moanalua. Kani ke <p i Kahauiki a he maalo ana 1 Kalihi, hele ana i Nuhelewai. Kani hou ke o i Kulaokahua, hoea no hoi imua o ke alo o Ka-malama, i Waikiki. Olelo mai la o Ka-malama ia laua: "Ma ka waa hoi oiua i holo aku nei, a ma na hailon nae hoi e kau mai nei maluna o oh-T. e laa ka ulaulao ko olua i wawae i ka lepo, pau maele na maka i ka lepo, leleiona na helehelena, a kunahihi hoiko olua mau ano, mauka mai nei ka paha olua i uhoi mai nei?" Ae aku la ua mau wahi kanaka kukini nei: "Ae, mauka maua i uhoimai la. He hoi pono mai la auanei keia la, e Ka-malama. Mai ma-ma-make mai nei paha maua ia Kawelo. I ole piha ko maua hoopae ana ae nei i ko maua waa i kaha one o Waiaiw. 1 , pa3cele mai la maua." Alaila, hahai aku la laua i n>L mea'apau e pili un3 i ka 1.-iki imakai mai ka haalelo aiu ihu ia Waikiki, a hoea i ko Uua īke ia Kawelo. A'.ie no 1r.. ; . laua < po;ii3. t La ia 1- n l ka pa»; «r. i y Vj.ma o 1.- ' .i kahuli ar:.r. i .*■ ~ -t na

0 ko laua hoea ana mai i Wai- ' anae. | Hoike pu aku la no hoi" hua | Ika poini una oka inoa ona wahi makuakane o Kawelo mai Kauai mai. A i ole no o Kawelo i hoike mai ma te mele, loaa ai ka inoa o ua mau wahi elemakule nei. Hai aku la no hoi laua i ko laua alualu ia ana mai e pepehi e Kawelo. "A pehea-, ua a-waha aku nei nae paha olua i ka inoa o ke Akua o ua maka aa nei?" i ninau aku ai o Ka-malama i ua mau wabi kanaka nei. 1 Ae mai Ia no hoi laua. Alaila, pane hou aku la o Ka-mala ma: "He keu no olua ana wahi kanaka .o ka lalau„oui wale. H kala no au i a'oa'o aku nei ia olun, aole pono olua e hoopuka aku ika inoa oke Akua oua poo nui nei o make olua. 0 kana mea nini loa ia oka a-waha wale ia oia mea, aka, aohe nae ia he Akua e ku ai kakou i ka moku. Pehea, haalele nei no nae paha olua i ua aiii nei i Waianae." "Haalele aku nei no maua i ua alii nei i Waianae me Maakuakeke, a me kekahi mea nui loihi mahope oka waa. Aohe 1 maopopo ia maua ja mea. He upena paha, a i ole, he i'a paha. He keu no hoi kela a ke'lii maka aa ikaika i ka hoe. Nawai e olelo mai, he ike koliuliu ana aku ka maua i ko laua waa mawaho ponoi ae o ka lae o Kaena i hookahi no ka ia mapuna hoe hahani ana ko laua waa mahope 0 maua i Mauna Lahilahi," "Ina pela," wahi a Ka-mala-ma i oklo ae ai, "He pae mai koe o ua alii nei. Nolaila, e iho kakou i kaha one e kali ai o ka pae mai o ua poo nui nei." Huli ae la ua Ka-maiaxna nei a loaa kana mau ihe, a oielo aku Ia ina Ul.u Ehiku: "ī iho auanei kakou a i pae mai o Kawelo aku i kaha one, e kahea oukou iua poo nui mv. #< E Ka welo-lei-makua—e! Auau ia mai ko wai!" Pau no ka oukou kahea ana, o like no oukou Ina ihe a oukou apau ewalu. Mai maka'u oukou, aole hoi e hopoliopo." Ia lakou nei e iho aku ana, e pae mai ana o Kawelo ma: A lohe aku ia laua nei i ka hoo kanikani piha a na kanaka no keia i'a a ka nui ii&paianaha launa a laua nei. Qke ku ana iho no ia o na wawae o Kawelo i kaha one, o ka wa ia i hoea aku ai.aKa-ulu-iki, Ka-ulu-nui, Ka-ulu-*aijo. Ka-ulu-kau-loko. Ka—ulu— Ka-uiu-aa-iole ame Ka-ulu-pa-makani, u hooho like aku la me ke kahea ana k Kawelo: "K Kawelo-lei-Kii'kna— e! Ao.m i:i mai ko wai!! " Pau po nei niau huaoleh i ka puan« ia aku e ua poe Ulu nei, ■<> ka lele like h no ia o na ii-v a ><a poe Ulu nei. Aia wa i i!. <iku ii na kanaka ia Kawelu e oni mai ana me ):e aka:nai lun. Aia kn pol ā 0 koua m.ilii ke kahihi la i iīa mau ihe nei P[r mea oiaio, he v/,ii ipipi i..i tnju la.iu :ho nei no ua , •■<:<■ u'a nn, l-.a h:h hoi a ka ika I I *:y> ke k(J,i.

Ua iiwa ae l;i na kimaka haalele wale. Uwa no a hanlele wale. Uwa hou no a hookuu. Nui ko lakou. mahalo i ke akamai alo ihe o Kawelo: Pau hoi ka na Ulu Ewaln mau maka ihe i ka alo -ia e Kawelo, ku mat ana o Kalaumeki me Kaeieha nīe ka lauamau ihe ina ko laua mau linia. !a i pane mai ai o Kooakapoko ame Kaweloikiakoo: u Ēa, oka hou aku ka, ka oukou Ika ihe aku aku auanei hoi ke'lii, in«ike e iho aohe e hiki \ Kauai." Alaila, pane aku la o Kamalama i ua mau wahi makuakane nei: "M.ii hopi)ho)K' olu.i naka niake e iho o ke keiki a ulua, a hiki ole mukuu i Kauai. He wai auau keia nona. oko kakou ike pu ae hoi palia ia i ke kupono a rnc ke kupono ole o ke keiki a olua i ka hele e kaua ia Kauai. O—ia! 0 ka olua mau ihe hoi e Kalaumeki ame I Kaeleha ! Pahu ia iluna, pahu ia i ka piko o ka makuakane o ! olua!" | He kulana like ia oua mau [ keiki nei a Kawelo i hope, a ia ea ana mai no imua, lele ana na [ ihe a laua imua o ka makua--1 kane. Hookahi <116 ika lae, o |ka Kaeleha ia, a hookahi ika piko, oka Kalaumeki ia. Oia mau ihe a elua, ko luna ame ko lalo, ua apo hma ia mai la e ua kaeaea. Uwa hou no na kanaka a haa lele wale. Alaila, kahea mai la 0 Kawelo i ke kaikaina, ia Kamalama, ma ke kau ana mai penei: PAKA HKLU 'iO, N \ KAWrj.O KlilA. 1. E Kaiunlaaia iki— 2. jE kuu pokii—e! Kuu pukii! 3- Lawo pnii na wahi īho, 4. K.u ku, « uj, i> k?iua, 6 oia mai o (inip Kap«nobal»c«>ijo, 6. Pahu ia uiai ika pike) oKa welo mahA-oiiihai'ii. O ka hapai ae la no ia o Ka malama iua mau ihe nei, ma kona lima akau hookahi, ama ka lima hema hookahi. Alaila, paha mai Ia no hoi o Kamalama 1 ke kaikuaana: PABA HKLU 27 NA KAMALAMA KKĪA. 1, E haka ka innkii. pka h<mhanau i )suvi ihi\ 2. Tmo no ka makn la ku or. īa wa elieli iho la kulana o ua pokii nei o Kawelo a paa, alaila huli ae Ja ia i ka wahine ia Ka newahineikiaoha a oicj.o *ku la. "Auhea oe e ka wafune, e hoomaka,ukau oe iko ikoi. j I pahu au i kuu kaikuaany, me keia ihe a kakou„ oia o Kapuaokekau, a i lele iwaholilo, alaila e kiola ;ie oe i ko ikoi, o haule auanei hoi i ku-a-au nalu, apela no oe e haaa ai ika lua oka ihe a kakou. I nei la no ikea ka waiwai o kau ike, e ka wahine oka ai 1010 ana. A waiwai no hoi kou hob ana i Kauai & Jkaua ai ia Aikanaka." Alaiīa, iigomakaukau iho la o Ka'newahineikiaaūa i kana ikoi a paa ika .lima. A pane la oia ia Kamalama: "O ia ko kaikuaana." O liy, ia i hoolei pau aku ai o Kainalama. ; kona ikaika, iaia i pahu aku ai ia iCupu:ioke kau. la lele ana aku o ua i'ne o hanai mai ana o Kawelo i ka umiuiuw. ona. i'a no ua ilu" 1 nei i ko vūr>uma, pahia ae la ia ilunu a lamoe w,u, J: i lelu ' ku-a-au. () ki v/a i ■ hook: al:u a' o K/ini.-wahuu-il:;-I aoha i ka'• i'-oi a pj aku h uj j ihe nei. | Alaih», hootrl3kauka.ll aou ili') j <] Kamalama j ka iua o'. i ihe, a ia wa j pnīm mai ;n o ,Ka j v/(-ln i lee kaik-u'U:

I'AHA lIKLI' t2S. .N A K VWKI.O KIOĪA. 1. Wpli'liin-lua iiiiii kii ilio :i Ka«mlamn i luui i>iko," :ī Ho iiina aku p.iha ka linpi* v la pahu ana aku o Kamalama i ka lua o kana ih'e, e haawi mai ana o Kawelo i ke kipoohiwi akau. Pa no ua āhe nei i. ke kipoohiwi' o Kawelo, lele ana ua ihe nei iwahō, aka, ua paa aku la no nae ua ihe nei i ka ikoi 'lnle a Kanewahineikiaoha. Ua uwa ae Ja ka pihe a na kanaka a haalele wale. O ka i'a hoi keia o Uhumakuikai lalau aku Ia o Kawelo, kau i ke kua a lawe aku ia a ka lioiau o ke'lii nu Apuakehau, ilaila ua i'a nei i kau ia ai i ka lele. Mahope iho, hui o Kawelo me na makuakane mai Kauai mai, a i> Maakuakeke hoi, ua huli hoi loa aku la oia no Waialae e ike ī na maka o ka wahine a me ka ohana. "Eia olua e o'u mau makua i Oahu nei," wahi a Kawelo i pane mai ai ia Kooakapoko a 1 me Kaweloikiakoo. "Make paha 0 Kauai, ke hakumakuma mai nei ka luna o Keaolewa?" Ae mai la na makuakane, me 1 ka olelo ana mai: "I kii mai Ia 1 maua ia oe. Aia na makua o olua ua kipakuia, e Aikanaka, mai ko laua ewe uku, a ke noho la laua i kahi e. Aoli,e ai, aohe i'a, hookahi' ai, o ka uku ame ka liha o ke pno. No ke ku'i ana ae ikm o ka lono i Kauai no ko ikaika, nolaila, kauofia mai nei laua ia oe e holo oe e kaua ia Aikanaka. Oia maua i holo mai la e kii ia oe e holo kakou. "Heaha la hoi auanei, he ole hoi ka moe o ko'u mau iwi 1 ka hai elemakule. E aho e eha ko'u ili no ko'u mau makua, no Malaiaikalani, kuu makuahine, ame Mdihuna kuu makuakane. Auhea olua, ua ae au e hele i I?;e kaua i, Kauai." I ka wa i hooki iho ai o Kawelo i J<ana kamailio ana, uwiuwi ana ka niho ,o ka iole f a he mea ajaajawa ja o ua mau wahi elemakule nei o Kauai mai. A pane mai Ia kekahi o laua: "Kupanaha wa]e hoi nei leo iole e uwi-uwi mai nei |" Aohe no he pane aku o Ka welo no nei hoohuoi a ua mau wahi makuakane nei. Olelo aku la nae oia ia laua: "E holo aku ana au e kaua ia Aikanaka Aia nae ka mapopo o ko'u holo a hoi mai ka hunona nei a oukou mai Koolau mai. E hoouna ae au iaia nei e kii i ka hauna laau i koe a ka lunui ma/euakane oia nei e noho mai la j Koqlau. Aia a loaa mai h mea, a n?e kekahi rnea e ae a'u 1 makemak', oj, njaila/ holo kakou." Ia lakou nei no e kamaiiio ana, hoe.i inai ana ka elele mai ia Kikuhihewa mal, e hoike mai ana e hoi ana ua Moi ne} ilalo o Puuloa. (Jblo mai U ka elele ia Kawelo: I kauoha mai nei ke'lii ina he manao kou e hoike mai mamua o kona haalele ana iho ia nae nei, a na'u ia e lawe aku a waiho imua ona. A ina no hoi nohe ou manao, oia iho la no. ''Aoiii o'u manao i keia wa, aka, e hoi a,ku oti 3 hoike aku i kuu noho fiale, ia Kakuhihevy;i (Kaihikapu), aia no a hiki mai ka wa pono e hoike aku ai au i ko'u makemake, alaila, he kano hoi ka mea nana e lawe aku ka i ona In, a luhe i.i i ka nuku u Puuloa '/ hai al:u nae hoi o(, mamu.i u'ka i; an;i iho n ke'ln ki Waikiki ii< 1, lnfi mu.i i 1 i k,i 1 \i a'u i I;r,vo ai-Ai ! ■ I- :i|j j lu lole o A.;m. i.. Jceh.ni,' ' v u I maka 1 p.m' 'kki; ( r.i j o k.i elehi, ini' ka liwin.iu ..Via j aku no 1 ke kamailiu an 1, 1 no lioi e; uk:iu tn.ii lia hanai tvn I na'u no e 'inuma ae ka t',i