Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 33, 13 August 1909 — CHAS. KAHILIAULANI NOTLEY. ELELE A KA AOAO KUOKOA HOME RULA. M. H. 1910. HAINA O KA NINAU A KE KUOKOA. Pehea la e Ulu Hou ai ka Lahui Hawaii. [ARTICLE]

CHAS. KAHILIAULANI NOTLEY.

ELELE A KA AOAO KUOKOA HOME RULA. M. H. 1910.

HAINA O KA NINAU A KE KUOKOA.

Pehea la e Ulu Hou ai ka Lahui Hawaii.

Mr. Lunahooponopono. Ua ike iho :iu i kon nunao pokole ma ka kakou Hiwahiwa o Augate 6, e pili ana i ka ni,nau: ''Pehea la e ulu hou ai ka •Lahui Hawaii." Ua ui niai la oe.i na loea, na kilo a me na kakaolelo o keia au hou e hoike ae 1 ko lakou manao maluna o keia ninau ano nui no ka pono, ka pomaikai ame ka holomua o keia lahui. Aole au he loea, he kilo a kakaolelo paha, aka, he wahi makaainana wale īho no jkeia. Aka, 0 keia ninau au i hooulu mai nei imua o ko kaua lahui, oia no kekahi ninau ko'iko'i e moe lohi nei iloko o ko'u puuwai no kekahi mau makahiki loihi i hala ae nei; aka, he pohihihi no ke ala e hiki ai. | I ka wa i hookohuia mai ai o |Firia i Kiaaina no kakou nei, ua waiho aku au 1 ko'u mahaio nona, me ka panai pu ana aku i ka manaolana e lilo na ninau hooulu lahui mawaena o na Ha waii ame ka loaa : hoa ana o na aina ia lakou, i pulakaumaka e hali'ali'a mau ana imua o kona mau kii onohi, a ua pane mai la oia he ninau keia i kupono e pupukahi like kakou i mea e ko ai. Liliha ka naau a manaonao no hoi ke hoomaopopo iho.he 100 wale no makahiki i hala ae ua ai aku maluna o 100,000 ka heluna o. na kupa oiwi Havsfaii; aka, i keia la me he la aia malalo o ke 37,000 ko kakpu huina, oia hoi he 63 0 () i nalohia aku iloko" 0 hookahi teneturia,-Heaha ke kumu? Hfe lehulehu na kumu, aka, o ke kumu nut wale no oia no'ko Prof.. Chas. R. Darwin (1809 a 1882)'kekahi o na akeakamai' loa o Enelani a ke ao holookoa no-hoi i ike ai, i wehewehe ai ma-kana buke. "The Origin of S"pecies by Means of Natural Selections," e pili ana i ka hookumu ia ana 0 ke kartaka a oia no hoi ka Prof. Herbers Spencer, kekahi akeakamai kau lana no o Enelani i kapa ai i ke "Survlval of thc fittest" | ka puka ana 0 ka meakino oolea J oia hoi ka nalohia ana o na mea nawaliwali i na mea kino oole a ikaika, mamuli o ka pilipu ana i kapaiaona jnea nawaliwalii ke pookela o na mea oolea. Oia ke kumu e emi nui nei na lahvii nawaliwali 0 ka Pakipika i ka wa e komo mai ai na lahui ' oolea o Europa ame Asia; no ka

mea, ho poe aupuni k.ihiko keia ■ a ua kumu a kuluma hoi lakou i 1 k,i paio ana me ru nieini 0 ke j kino, n.i ma'i'ahnlau, apelawalei aku. Komo mai na nianu malihini, pau na manu kaniaaina i ka niake no ia r 'knn'ui hookahi no, a neoneo maoli na kualuno o kakou i keia wa, ua meha ke kani ana a na niinu r Oo ame na nuim like e ne. ' Kaena no kakou la kakou he lahni ooleā, oiai, he wiwo ole ko' ikakou inau " ku'puna ma "Kē Pani Wai" i ka 1790 ma Nuuanu, ame ka 1791 ma kekahi' jmau kahua kaua' We'liweli""e'ae, aka, hoea mai na fnea'kāua a na mahhini lild ko kskōu ike i mea ole. Hoea mai hoi na ma'i ahulau. 0 na o'iwl'ponoi no ke holo nui 1 ka rrnke mamuli'o ko kakou maopopo ale _ i na rufa 0 ke ola kino, a piha no ia kakqu o Kalaupapa dme 'Kafawad oiai; o kakolnitfnSi poe noho huikau, aole 0 kaknu ekeeke ina ma'i ahulau ame" na ma'i lele. | Haawi mai 0 Kālukēaouli i ka lokomaikai i ko kakou mau kupupa i na aina mai Kāuai a Hawaii, i wahimo iak6u e noh6 ai me ka oluola *me ka iakou maia mam'oj Loak "hoi kahi e'ku ai kahi opuweuxveip amena'wahi kuauna, loaa ke ola o ke kane, ka wahine, na ■ keiki' ohana. he 65",, o keia'maii'aina-'iloko o 65 makahiki iloko o ka lima o na malihini, mamuh mai noia.o ka nawali>vali o ka noojnoo o ka, lahui, oia hoi pilipu ka_ poojiQo, nawaliwah kohu h^pe^nalJawaii imua o ka ikaika ,0 pa malihini, a o ka hopena, aia qa kamaaina ame na kupa aina me he mau apana wiliwili la e paialewa wale ia ana no. na o na ale kuakea 0 ka moana,. a 0 na poe mai o ke kai ua hshi hehi kulana onipaa iho la ko lakoa la noho'na. ' Uk manao ka hapanpi ~q na makua Hawaii he nui ka pono nona a'me kona oliana ke hoi i Honolulu 1 k i hana Poola. No, laila, haalele .la i na .kaup.a,-pa-lo'i ame ua wahi ipupupuhale |0 na kuaaina, a hapykuigi .. ae la keia mau aina e na poe noonoo ikaika 0 na aiua ejna,i, oiai na ona aina mua e ohu aaa paha i ka lei o ka Nekina. Na na mamo a ko kakou mau kupuna keia m ,u hana uhauha 1 ka aina, no ka mea, aole he maopopo ia )akou ka wai.waiio. o ka lepo, oiaj, aia ka lakou hiii 'nai nui malunu o na mea waiwai ole. Pehea e uhi ai kakou ina penu ke kulana o ka lahui?

Ina e lilo ka aina mahea e ku ai ! ka home ka punana e hoolu'a I aku ai i ka lahui? Aka, ninau , mai paha kahi poe, pehea na K.epa'ni, aole o lakou mau aina, ,eia nae nui ko lakou hanau, a , oi ae imua o na ?laiwaii. ' He [poe malama keiki na Kepani, ' aole lilo i ka uhauha a haalele 'na keiki. Nanama 'na mahiko 'nunui, he aneane 3,000 paahana o kekahi mau mahiko, aka hiki mai i ka Poakahi, aia no keia poe i ka hana, aole noho 1 ka hale e hauoli ai i hookahi pule hou aku i koe, oiai nāe aia no 'ko kakou palena apau kahi ke'nikeni, a maloo na omoie; f ala ila, noonoo hou aku U'a 'hana. Ina e 101l ke kulana o ka laHui raai keia a kahi aiaila, aohe kanalua no ka pii hou ana ae o - ka ]ahui. O kēkahi «o, mare no na Kepani -mawaena iho no o lakou lihlii, aote piikoi o na wahine a i h~ hui: e ae i kohu ai ka poahi ana ma na kaa otomobila, ■ He mea maopopo loa " ina e noho nvaemae na opio kane ame r>a kaakamahme opiopn a hiki i kaīhoohuna ana, alaila', 'he itwa' maopopo me ke kanalu'a "ole e heohua nui mai ana no laua. O ka hapanui o na wahine hanau keiki ole aia mawaena o n'a wa■hine auwana, ka wahiiTĒ hōlo kaapio o ka aluna ahiahL Jīia e.hanamnui ka lahui, • loaa na paahana o na mahiko o feakbb', aole kiiia ka,lahui Asia e na ma fiiko. ,Ina e hiki keia lahui i ka 200,0(X) a oi aku, alaila, hiki ia kakou ke hoopiha i na. mahiko,' apau ke komo ana mai o na paa i hana o na aina e ;J ( e. hoem.i i ka uleu hana o ka lahui oiwi,, a.keloaa 'kā uku kuponp alaila hiki ke m ; alama pono i ka.wahing,a me lea ohana, a loaa no h.oi kulana noho'na oji4olv\, He oiaiS, he hoouiu lahui ka mak^ 0 K <, a , Kalakaua i kuk'ulii oia me kana ī "Ka Ahahui Hooulu Lahui" a puni keia may Paemoku, aka, aole e ulu ka lahui ina no paha he" tausani Hui Nau-a. Aole 'ia o ka hooulu īahui i makemake ia, aka, e hookahuaia maluna o ke au malamalama. Ina e pihakui ka aina i na 'Hawaii piha na mahiko ia lakou piha hoi na halekula i na opio Hawaii, alaila, loaa ka m&nao» lana i keia lahui. ''Pehea e ulu'houai ka Lahui Hawaii." E malama pono t ke ola a me ka maluhia o na kaikamahine Hawaii, e inu pakiko, ehoopona a maluna o na mea apau e mg.~ kee i ke kulana Hawaii. He nui kupono ka lepo o Ha waii nei e hiki ai ke ku pono he 500,000 kanaka. Akea, ka moana kahi e ioaa ai ka i'a, a ua nui no hoi na aina 1 koe i wahi no lakou e mahi' aj i b no keia noho'oa ke mikiila a molowa ole i kahana'e likeme na kupuna o kakou e noho ana malalo o na'lii i. ke au kahiko. JVai..he mamua o ka hiki ana imi o Kapena Kuke j Hawaii nei, ua oi • aku o 150,000 na Hawaii, aka, 'he 37 f 000 wale no p»ha i kēia wa, oi* hoi, ,'iie aneane lie 75%\ p^u A.eia kaiahui Hawaii ame na lah«i«' ae māi ka makahiki 1853 maf: 5 MAKAHIKI. , 1b33, ĪBB4 189'J 1000.

LAUUI HAWAIi .71,019, 51,651 44.228, 40,62'2, 87,<53rt LAftn 0 NA AINA K 2,119, 5,»(>«, 36 Liro, ll(i,H«fi Hl'lNA. 7:i,108,' f»6,!)9r., 8(1,578, BU,yvtO, 154. 001Ma keia e ike ia no i ka makahiki 1853 he 3% ka huina o na malihini i ko na kamaaina o ka aina nei, aka, i ka 1900 ua hoololiia ke k.ulana a ua papakoluia ka heluna o na malihini i na kupa oiwi o ka aina, apela no paha i keia la. I ka 1910 ae nei e,beJuJbou ai 0 Amerika helu kapaka, ,He manao ppkole waie iw keia, a oa kahi aloha makee lahui hou ae no hoi e pakui mai Me ke aloha. KAQ4OJCALANI. W*iluku, Maui, Aug 9 190?Mr [,uiiaj)ooponopoi3o Aloha mai' — l'a īke iho j kekuhi l)|nau nona ka uiaiku e kau aa la iuslu na, iluko.o kit kakou Hnvahnvn, uia kuu l,tlu 1 hula aku la, niti ka waiho pu ia mai o ko»a ont;ki 110 ka inea uianao e ana i k»i,J mi.au O Uia Uk.ihi o ~a mnuu 1 0 ke »bea, a 1 waeua hoi o keia lahui kanakk Hawali, koe wale iho no keia., ok* haina pololai, 0 keia niuau eloau ai; hs h&ina 110 ia e hoowaukiuki »li)j anai 'i kekahi haf)ā 0 keia lahuj k&naka C S#ffaii A oiai u* lilo lo» uk'U ke)a Ul,Uj k» naka i ka hookohuk-ohu elike ine he_ haole la, a o i)t haua ana ka moa nana e lumai i k*-:o. iaimi 11«, waii i alo 'O ka niiian ia'u 'i kaia | ? , h» tli«au ia e kuuoha ana i kela ka uaka a i kt*ia kanaka, e hooiuaopo' po, iua 10 e maknuake tns lakou e hooulu 10 i Uia lahui, a pono e {)uli aku a n&na i hope, i ke ano o k'o ke Akna. hoopulupuia ana i keia lahui kanaka i li4 W3 kahiko, He 6(s=kane, a he 15 wahine, flje wahi puu lnialaelu unku l»a, 1 , »i « ke Akua n.u Uoaena, i Aiguhil», a 1 k« nohoana a liiki i ku lukou lt i oili aku ni mai laila ulen; hs tJ()(),00't kane wale 110 koe na wahine, aole 1 helu ia. Kokt>ke'4o makuhiki ko lakou noho aiiH ma C!osona, a hele ai la,kou i))# k» alakai aq.a a Mon*, uia lik pal)a, o loaa la kttk»u |»e ni uau maikai amekona haina a»a, j iuea 0 weluwelu liilii ai kiiia ninau » iea Makamaka, ko uianao nui au, he mea pono' ke hunkiuun in i ni,na|il, a ]>enei. la 'ke kuni'u > uj)) nm aj kela lahui kanaka, a ' kapa ia U>a inoa o (fßefaeln>, a o ke kumu lioi o keia lahui Hawaii? A eia nohoi ka'u ha'uia: "He niau kan»w9.i " Malia paha 0 nin».u mai kekahi; "Hekh»- Ihp |a ka ulu o ka lahui kanal- a nia o pa kin>ftwaj ala?'' Apenei. "He kiinawai lehoya ai, a waiho aku imua o'Uknu. oiui lukoii uia ka aliia 0 Aigubita, a unianiA ba aku no 1 ka wa 0 Aberahama, a I ka wa nae 0 keja poe 9 nnho ana ma aoaena, W noho lakou tne ka hooinanao i ua mau ala." A 0 kekāhl 01 n mau kahawai ala ka'u « ho aiai aku uai muia 0 akea 1 keia la, a oia iln> keia • Mai moekolohe oe, a o ke kune tt Wahine e loea aku ana ua. moekolohe, « make pu laua a eiua. 1C» tiia. : Mai lroo]>aliiu, a j (j]e t mare ākn palia os>, (lueiaela) i ko'na la- [ a ina e hana ppla he ma ke ka'iiaopai, a he.nui a ĪBhova ,'jbb ko lakou 'iliau houpai no, ha iaak£j. Ak» t«tfnao nei ini, u;t luwa an iru; keia' '«aau'wahi kumu ae- |a eluli, h ma' "ka 'i"X*hev, p l tj a;tei b a). j . ;No keia niile no. J