Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 35, 27 August 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

HOOULUMAHIEHIE-I-KA-ONI-MALIĒ-A-PUA-LILĪA-LANA -I-KA-WAI.

mokuna ). Ka iioounam ana mai o K.\wr.io ,4Eol> Mk luiOAh VI>OK()M\I Kah.m Ma [ -Ko I AUA tIW..UVAI ANA MH Kam\u\5ia -- Na in.r Einieii A Kaiutiiait — lle wai Ahah ka MAKA ĪHE .NO 1\ ,V\VHi.O -] OHK o KAWKLO 1 KA I'II.IKn O NA iMAKI'A HOOUXA O isAWKt.ll IA Kani:\VAHIKKIKIĀO'! \ E Klī X' NA lIAŪN'A I,AAU ) Koc a k\ MAKUAHUKOWA 1 "Iho iho la o Ka-malama, a, luau ika wai luu poo o Apua- 1 kehau. A-pau ka auauana, hoi aku la a ka« hafe; a kaujjiaika aipuupuu a lakou ia Pu-iki-kau-lehua, e lawe mai i ai a i'a nana. . Lawe mai la ua ai-puupuu nei i hookahi kanaha uaia paa, hookahi kanaha laulau puaa a waiho ana i ke alo o Ka-malama. Ai īho la ia i maona, alaila hoi -mai la ia a noho pu iho la me ke kaikuaana, me.Kawelo, amena keiki a laua, 0 Kalaumeki me Kaeleha, ame na koa Ulu ehiku, oia hoi, o Ka-Ulu-iki, Ka-Ūlu-nui, Ka-Ulu-waho, Ka-Ulu-kau-loko, Ka Ulu-iki-aJaa-]aa } Ka-Ulu-a'a-io-le, me Ka-Ulu-pa-makani. Aole nahōn liuliu ia noho ana iho a Ka-malama me ke kaikuaana ame na poe e ae e akoakoa pu ana me laua, ike mai la-lakou i,ka hoea .ana'ku o Kanewahine r ikiaoha, ka laua wahine, me ko laua makuahunow'ai amena kajkoeke elua. ; Oiai e hele mai ana o Kanewahineikiaoha me ka makuakane, me Kalonaikahailaau, olelo ae ]a;.ua , ,kanaka,jiei i ia Kanewahineikiaoha: , l 'A hea hoi hoike mai ua kane nei au i na olalo a'u 1 paha niai nei imua ou i na pali hauliuli o Koolau, oi kokoke ole aku hoi au imua ona, ina hoi he pepeiao lolohe io kona, elike me kau, e kuu kama i hoike nei ia'ū?" "Pela iho oe, e kuu makua, ,a lohe pono mai ou mau kumu p6peiao i na olelo a kuu kane e hoike mai ai ia oe," wahi a Kanewahineikiaoha i pane aku ai i ka makuakane.. I lawa no a pau na olelo a Kanewahineikiaoha,,i kamailio aku ai imuao. ka makuakane, o ka manawa no ia a Kawelo i ku &i iluna, lalau iho la.oia i ka po]a o kona malo, ho-u- ina iho la, a kani ae la. Alaila,. kookoo ae j la kona mau lima i kgna mau! puhaka, a o kona wa no ia i paha aku ai: PAH C \ HEI.U 34 NA KAWKLO fcEJA 1 A hua, a ninau, a ui-ui— 2 A hea hoi huaina ī ka ipu olelo, 3 Ina he lolohe kona pepeiao? 4 A haia a pane o Kanewahiheikiaoha 5 Kawāhiiie i ka pōli, a'u nei h a Kaweieimakua, 6 .Hoolono ia ka olelo o ka kani, 7 A lono hai "i ka olelo, i ka hauwawa a ka Ua apua.kea o Luluku, .8 I ka. illu hdld o Kea ahala, 9 A heaha ka hala a'u nei, a Kawelo,

10 Ko hunona e Kalonaikahailaau? 1 11 E hoolono mai—Eia la! Ma keia wahi i paha aku ai o Kaweio i na olelo apau a ka maikuahunowai i walaau mai i ke kaikamahine, elike me ia i hoike ia ma na helu i hala ae nei. Oia pahn o ua poo nui nei a pau ka mahele mua, pane mai ia ka wahine ma kela aoao maij o ka muliwai o Apuakehau i ka olelo ana mai; *'A~e! O na olelo no ia apau a ko makuahunowai nei i kipeh'i mai ai ia'u. O—ia[" Ia wa huli ae la o Kanewahineikiaoha a ninau ae la i ka makuakane: "Ke lohe aku la oe i au mau. olelo nohoi apau i hoopuka mai ai ia'u i ke ahiahi nei?" Aole nae he pane mai .o ua makane nei. Alaila, paha hou aku la no o Kaweio i ka lua o na olelo o loko o ke paha elua a Kalonaikahailaau.: A pau ia. Hooia hou mai la no ka wahirie i ka oiaio o ia mau olelo a i hoike aku ai. Alaila. paha hou aku la rio o Kawelo i ke kolu o na olelo a ka makuahunowai. Pau no ia paha ana ai ua Kawelo nei, hooia mai la iio ka wahine, o na olelo io iho la no ia a ka makua kane. Alaila, huli ae la o Kanewahineikiaoha a pane aku Ia i ka makuakane: "He keu no paha oe, e kuu makuakane, kanawai ole nohoi oe i kou lohe ponoi ana i na olelo maikai ole : au i hoopuka.ai i kuu iho mua aria aku i ou la, no ko a'o hoi i kuu kane i ka ike kaa laau, a iho ae ainohoi kela, a hoike ae no ia mau oklo apau au i ai nona. A ke lohe aku la oe i au mau olelo apau • i pane mai ai ia'u i ke ahiahi nei, Ekolu kuu noi ia oe; ekolu kau mau hoeaea ana mai no kuu kane; ko hunona nohoi." A laa nae ka hewa ou, e ka makua, ua ahuwale na mea apau ia Kanikilo, ke akua mana o kuu kane, Aole no he pane mai o Kalonaikahailaau. ka ukiuki ame ka huhu iloko ona, Hele aku la lakou nei a auau iho Ia i ka wai o .Apuakehau. Hoi nui aku la a kauhale. Hele aku la 0 Kanewahineikiaoha a honi aku la i ke kane me ka uwe ana, no ka menemene i na olelo .a kona luaui makuakane i hoopuka ai nona (Kawelo). Alaila, pane iho la o Kawelo i ka wahine*. "Aole e maalili ka wela o kuu houpo i ko waimaka, aia no a oni lua ka puu o Haupu, kapekupeku ke poo wai o luna o 1 Waialeale, hi-hina ka mokila o Wailua i ka mokuhia a ka wai' nui." I Ike iho la o Kanewahineikiaoha ma nei mau olelo a ke kane, he manao kona e kaa laau e ma- 1 mua me Kalonaikahailaau, a ina no 'kona pa i ka !aau a ka ! makuahunowai, oia iho la; a ina i hoi no ko Kalonaikahailaau pa i ka ia nei iaau, pau no kona nini 1 Ua makuahunowai nei. ! Alaila, hapai hou ka wahine i keia manao: -i "He pololi makou 1 1 ta. VJ Ka nooKomo ai ana no i Koolau, aole makou i kamau wahi ai iki a hoea wale

iho la no i kau haje.nei. E aho ! paha e painu mua maleou a ma(ona, alaila, kaa la'aii aku oe me jKalonaikahailaau?" | i O ko ka wahine makemake nui ma keia olelo ana imua o Kawelo, i mea no Kawelo e ae mai ai, e paina ai lakou nei raamua a i ko lakou wa e paina ai e hoolohilohi wale ana oia i ka lukou ai ana. Malia o ka mea iai e maaliliwale iho ai ka inaina ame ka huhu o ke kane, a pau wale ae hoi kona manao ka \ ka makuahunowai ona i ka lau pohuehue. Aole nae pela ko Ka--welo manao, a mamua hoi o ko ua poo nei pane ana mai i kana olelo i ka wahine, uwi-uwi ana ka leo o ka iole iluna o kaupoku 0 ka hale. Lohe o Kalonaikahailaau i ka leo o ka iole, nalu wale iho la no ia iloko ona: "He keu ka hoi ka mea kupanaha. E lohe mau ana au i ka leo o ka iole. iHeiole ka paha ke akua o nei |kanaka?" īa wa pane iho,la o Kawelo i ka wahine me ka lohe mai no o na mea apau: "Auhea oe e kuu wahine, alia ka pololi a pau kuu auau a'na. Ai e auanei hoi ouieou mamua, a mahope e auau aku ai, maikai ole ia. O ka puaa kalua, ea, he puaa ma-na (lepo) nui ia, ke ai i ka ai. A oia ka oleio kahiko. 'E lepo nui auanei, he puaa kalua'." • t ka lohe ana o Kalonaikahai laau i keia kuamuamu a KaweIo aole i kana mai kon'a piha i ka ukiuki;"a i'a wa oia i pane mai ai ia Kawelo: "Heaha ]a hoi, e paa na laau kakou. He la make keia ou e Kawelo. Aole oe e ola." Alaila, kena mai la o Kalona ikaoailaau ia Maui-a-ke-kai, kekahi keiki ana, a kaikunane nohoi o Kanewahineikiaoha, e ku aku oia e kaka laau me Kawelo. No nei kena ana o Kalonaikahailaau i ke keiki, ke ku aku e kaka-laau me Kawelo, ia wa i paha mai ai o Kawelo, penei: PAHV HELU : J .5 NA- Ki\\ ELO K3IA. 1 He ole ka laele, o ka likoka'u 2 He ole ka elau, o ke kumu ka'u, 3 O ke kumu, q ka haumana, 4 Hele ae i waho,e- a—5 O ka pau kahi, o ka pau-lua, 6 O ke kumu, o ka elau, 7 O ka lala kamahele koe, 8 Hele ae i waho, Ke hoike nei o Kawelo i kona makemake, o ka makuahunowai ame na kaikeeke elua ma ko lakou aoao līiai, a oia nei hookahi wale aku nohoi ma kona aoao. Koomaopopo o Kalonaikahailaau, he makemake ko Kawelo ia lakou apau ekolu, olioli iho Ia oia, nokamea, o kana mea i makemake ai, o ko lakou alu aku a make o Kawelo ia lakou. Nolaila ku mai la ua Kalonaikahailaau nei me na keiki elua. Hookahi ma kahi aoao, a hookahi nohoi ma kekahi aoao. A ku nohoi o Kawelo. Ia wa i olelo ai o Kalonaikahailaau i na keiki: "Alia olua |e uhau i ka olua mau laau. E ! olelo ia mai auanei i make o Kawelo i ke alu ia e ka makuaka'ne ame na keiki. Eia no ka Jlaau palau a ka luaui o oukou, o ]Wai-eka-eka." ! Pau ka olelo ana a ua Kalonei i na keiki, huli pono mai Ia oia imua o Kawelo, , a pane mai la: | "I pa oe i kuu laau, a iho ko uhane a hoea i o Milu la, ina oe e ninau ia mai, nawai ka laau i pa ai oe. Alaila, hai oe, o Wa-(hi-e-ka-eka, ka laau; a o Kalonaikahailaau, ka oniu,- Haka pono īa» ou mau maka nunui, e Kawelo." He alu ana iho n ke kino o

ua Kalonaikahailaau nei ilalo, kakii aku ana oia i kana laau ia 'Kawelo. N§na aku ia, hu ka makani o ua meei he ikaika o ia hele ana aku o ua laau nei ana, 0 Wahi-e-ka-eka. Aole nae i kokoke aku ua laau nei a ua kanaka nei ia, Kawelo, e hu&Uepa mai ana hoi ia i kana laau. Pa no ma ka aoao o Kalonaikahailaau, waiho i lalo, a kapaiiH aku la ka enanea o kona maw wawae, alaila, paha aka ia o Kawele' penei; KAIJ HELU 3i>. N \ KAWELO KISIA. 1 Ke lalawe la nae hoi! 2 A make aku la oe ia Ku'ikaa 3 I ka hookaa, ia kaakua, ia kaalalo, 4 E ike auanei ue i ka nao hoopai a Malailua; 5 Ka laau e wali ai ko papa auwae; 6 E oki ai o ka nao hoopai; 7 E ike auanei a popo; 8 I ka moa i hanaiia i ka la e--9 A puupuu ka lepo; 10 A akaakaa ka hulu; 11 Me he moa kau uwahi la; 12 A.eina ka hulu; 13 Hookahi no-peku ana a ka mua mahi-; 14 Puko ana! Puko ana! Ike mai la o Kanewahineikiaoha i ka make o ka makuakane i ka hauna laau a Kawelo, holo mai la ia me ka poi wai a ninini iho la maluna o ka makuakaoe. Akahi poi-wai, alua poi-wai, a i ke kolu nohoi o ke poi-wai i i'a kaikamahiue nei, pohala ae la ka makuakane. Oia hoouna-na hoi o ua o Kalonaikahailaau a pau ke kunewanewa ame ka rnaka poniuniu, ia wa i ku ae ai oia, a lele aku •la a honi i ka ihu o ka hunona, me ka olelo "E ike kaua!" Alaila, hoomau aku la oia i ke kamailio ana ia Kawelo: "D ka hauna laau iho la no ia e make ai ka hoa paio. Aole i wahi 1 koe ia oe, e ka hunona." A pau ka ike ana ame ke kamailio ani a Kalonaikahailaau me ka hlinona; ia wa olelo aku la o KaWelo i ka ai-puupuu, e kauoha i ai a i i'a na lakou. Ua makaukau tnai la ia mau rnea apau i ua ai-puupuu nei. Aole i pau.