Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 41, 8 October 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaiko, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaiko, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

HOOULUMAIIIEIUE-I-KA-ONI-MALIE-A-PUA-LILIA-LANĀ -I-KA-WAI. "

"Alia c kaua/' wahi a ua Kaehuikeawakea nei i olelo aku aī.', U E hapai kakoii ina waa o lakou nei, a kau aku iu,ka i ke one maloo, he!e lakou nei e huepuewai, (auau) a hoi mai, ai lakōu nei a maona,puali na malo o lakou nei a paa, alaila, hoomaka ke kaua, nokamea, ua puipuiaku lao ioko, aohe hoi kakou e olelo la mai, i make lakou nei ia kakou ma keia kaua ana 3 no ka pololi mai, aai ole ika ai. Nolaila, e ae hoi kakou ia lakou nei e ai a maona," wahi hou no aua Kaehuikeawakea nei. Ae mai la hoi na kanaka āme na pukaua o Aikana, oia hoi, o Kuahulu ame Onionikaua, i keia olelo a ua wahi kukini nei. Ia manawa hapai ae la na kanaka i na waa o Kawelo ma, ma ke amo ana īluna o ke kua, maloko amawaho o na waa na kanaka e amo nei, me ke kau no o Kaweloleimakua me Kamalama, ame na poe apau iluna o na waa, aia no lakou apau iluna kahi i noho ai. I keia wa e hapaiia nei na waa o Kawelo ma, ua ninau malu ae la o Kawelo mai loko ae o ke pa-.ahu moena i wili ia'ai a paa, i ke kaikaina ia Kamalama, i ka oielo ana ae: "Eīa kakou ihea?" • Pane iho la ke kaikaina o Kamalamame kamalu loa e lohe ole ia mai ai ena kanaka e hapai nei ina waa: "Eia kakon i ke one maloo ame ka mauu kuku*." A, aia no na kanaka ke hapai la no i na waa, me ka maikai wale no, meka hoomaopopoole aenae, o keia opeope nui a ka launa ole e ,kau mai nei iluna o ka pola o rts waa, o Kaweloleimakua no ia e moe lolii 'la, nie kana laau kaulana o Kuikaa, ka mea hoi a lakou i moe uiiane mua ole ai a kau ai hoi ka weli ia lakou no Kawelo, oia aku ana no ka mea nanae kaniu na lae o lakou me kana laau o Kuikaa. A ia manawa, olelo hou ae la ua aiwaīwa nei o Wailua i ke kaikaina ona ia Kamalama, me ka malu no e lohe ole ia mai ai: "E hoi ae oe, ama kuu mau wawae, alaila, huki aku oe i ka piko o ke kaula." E ka makamaka heluhelu, ke hoomanao la no paha oe e ka tnea heluhelu, i ka haalele ana aku o na waa o Kawelo ma ia Waianae, a holo mai ai i na kai- o Kaieie waho, a likelike nohoi o Kauai ame Waianaeiwaena moana, a*olelo ae ai ua Kawelo nei i ke kaikaina ame ka wahine a laua me Kanewahineikiaoha, me ke keiki a lakou, me Ka laumeki. Ia moana lakou e ope aiiaia i kapa-ahu moena. A ia waena moana, i ope ai ka wahine o Kanewahineikiaoha ame ke keiki a laua me Kalauneki, i ua Kawelo nei i ka pa-ahu moena elike me kona makemake. A wili ai ka wahine i ke kaula mai mua mai o ke poo o Kawelo a hala i hope, ina e huki ma ke poo holo wale no ke kaula mai mua a hope, elike hoi me ka mea i hoakakaia ma ka helu 39 o keia pepa. Nolaila, e hoi ae kakou ma ka moo pololei o keia moolelo. Ika wa a Kawelo i olelo ae ai i ke kaikaina ia Kamalama,e hoi ae ma na wawae ona, ua ae akulanohoi ke kaikaina o Kamalama, hoi ae la ua Kamalama nei a ma na wawae o ka haku kaikuana ona e moelolii ia iloko o ka paaliu, a huki tnai la o i ka piko o ke kaula i hoo paaia ai i ua opeope nei e ka wahine a laua o Kanewahineikiaoha, ame ke keiki a lakou me Kalaumeki, a hemo ae la ua kaula nei i lawalawa ia ai. A waiho wale ae Ia o Kawelo. Ia wa i ala mai ai ua Kawelo nei me kana laau palau o Kuikaa, ma kona lima. I keia wa o Kawdo i ahi mai ai a ku ilunn o na waa e hapai ia nei e na kanaka, aia manawa huli ae la na kanaka e hahai nei mawaho o na waa o Kawelo ma e hapai ia nei, a ike ae la lakou ia Kawelo eku mai ana iiuna o na waa, ia wa, kahea ae la lakou me ka leo nui: "E—make oukou la Kawelo e, eia o Kawelo ke ku mai nei iluna ona waa.' A !ohe na kanaka e hapai nei i na waa, huli like ae la lakou a nana aku la, ike io aku la lakou ia Kawelo e ku mai ana, ua piha loa iho Ia lakou i ka maka'u ia Kawelo i ka aa mai o na maka, o ua aiwaiwa nei o Wailua. Mamuli o ka piha maka'u loa o na poe kanaka e hapai nei i ka waa, ua hoōlei iho la lakou i na waa ilalo, a ma keia hana ana a ua poe kanaka nei, i hoolei ino iho ai i na waa ilalo, ua pepe iho la kekahi poe he nui wale. A o kekahi poe hoi, no ka piha maka'u loa ia Kaweloj aole hiki ia lakou ke holo, ua naka haalulu waie iho la no lakou a pau nui ika hma ilalo. Aia manawa koke no me ka hikiwawe loa, uaiioopuniia ae la na waa o Kawelo ma, e na koa o Aikanaka. . Huil ae Ia 0 Kawt:lo > aela ma o a maanei o Wailua, me ke au hele ana o kona mau maka nunui. A ike aku la oia i ka inoino o ke one, ua malualua, na kahaweu, ua halelo ke aa, a no ka nui maoli o na kanaka. na kohu aa maoh no lea nolio mai, a he kohu nalu nohoi ka 10 na kanakj j no ka nui maoli ona kanaka. Ano keia nu, 0 na kanaka, ua hapai ae la o Kaweloleimakua i keia paha, penei: I'.II-n II Kl,(i 44, \"A KA WKLo KEIA 1 He niea e nei ia kaikoo nui o kai* 2 Ee auau nei ka moana;

3 He kai paha na Kahinalii; 4 Ua ku ka uka halelo; 5 Ke ahua pohaku i Waiiua nei la, 6 Oua one maikai nei la; 7 Ua malualua, ua n, ua kahawai; , 3 Ika pohaku o Kauai; 9 O Kauai nui moku lehua; 10 Aina makekau aloha ole; 11 Pili makamaka ole ia Kaweloleimakua nei la. A pau keia paha ana a Kawelo. Paha hou aku ta no 0 Kawelo i kekahi paha ana, penei: PAHA HEJ,U 45 N.\ KAWELO KiCIA. 1 Pueo- e, pueo—e, 2 Pueo opili i ka ua, 3 Pueo kanikani ika ua, 4 Pa na'u na Kaweloleimakua, 5 Na ke koa ike awakea, 6 He kaha puewai no Wailua, 7 Ke alo hiki i Kaupea, 8 Kuhi au ka luhi kaua, 9 O Onionikaua, 10 Pau na kanaka ika lae one, 11 He loaa iloko o Kuikaa, 12 Ke poo kapu o Hihimanu, 13 Na'u na ku'i—e 14 Na'u na ku'i—e. I ka pau ana o keia />"//« a ua Kaweioleimakua nei ia wa i huli ue ai ua o Kawelo, a olelo aku la ,a Kualiulu ame Onionikaua, i ka i ana aku, penei: "Auhea olua e Onionikaua ma, na pukakaua a Aikanaka. Ua hoea mai la o Kaweloleimakua ia Kauai nei no ke kaua, o ka ia nohoi keia, e hooko ia ai o kuu inaina i ke alu oukou ia Aikanaka. No kona pakaha wale ana t k.i ama ame na loi ai o o'u mau makua, a nele hoi ko laun ai ana īka ai, noho laua i ka pololi aka ai. Oka liiia ame ka uku oko laua poo, ko laua ola e nolio ae uei. Nolaila aole au e waiho aku ana ia olua, ame ko olua mau wa hi koa e hoopuni inai nei ia makou." Ia wa, i pane mai ai na pukaua o Aikanaka, oia Imi, o Kuahulu ame Onionikaua, I ka olelo ana mai: "Aole e ike ia ka īkaika ou e Kawelo, ma ka olelo wale no ma ka waha, aka, oka hoao no ka mea e ikeia ai. Nau paha e kena kanaka poo nui maka aa, na maua paha, na na pu lua eku aku la imua ou e Kawelo, nka, ke olelo aku nei nuua i (l oe e Kawalo, aole e pulu na ili o maua me ko maua mau k ( -, a i ka wai, ( hou ) lilo oe he pio na maua.". iMe na maka e hulili ana i piha rae ka inaina, hapai ae Ia ua Kawel ° nei kan <' laau palau ia Kuikaa. A hnli ae Ia oia ma ka aoao akau, a hoomoe aku la ua Kawelo nei 1 ua laau punahele nei ana, a e hke me ka pa ana « kekahi makam puahioho, e lu helelei ana i ka lau o na iaau a ,tuv kaki ilalo. Pela iho la ka helelei, a ahu mokaki ona kana ka i pau i ka make, i ka iaau palau a ua Kawelo nei ia Kuikaa. Alaila, hapai hou o Kawelo i kana laau ia Kuikaa, a huli hou ae la oia, a nana aku la ma aoao hema ia manawa hoomoehou no ua Kawelo nei i kana laau, no k,i lua oka manawa, waiho mukaki no na kanaka oia ; ,oao a pau ika make. Ika ikaika launa ole mai oia laau' a Ka'. welo oia hoomoe ana'ku, !ce hele l a , a lohe ia ke ' u u j, r' u ; ka;. nei. ' v Aole i pau.