Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 43, 22 October 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O Ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O Ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

Hooulumahiehie-i-ka-oni-malie-a-pua-lilīa-lana -1-KA-WAI.

E ka makamaka heluhelu, ua olelo ia ma keia moolelo, he kanaka leo nui o Kaweloleimakua, a mamuli o ka nui maoli o-ka leo o ua Kawelo nei ma keia paha ana ia Kamalama, ua lohe aku Ia ua kaikaina punahele nei o ua Kaweld nei ame oa keiki a laua; oia o Kalaumeki ame Kaeleha, a ia wa ua hooki iho la ka Kamalama ma luku ana i na koa o Aikanaka, a kena ae la o Kamalama i kona poe koa kakaikahi e hoi lakou, oiai, ke kahea mai la ka haku lsaikuaana o lakou ia lakou e hoi aku, ua ike mai la ua kaikuaana haku nei o'u ua kokoke kakou i ka puu kaua o Nounou, nolaila ia e kahea mai la ia kakou e hoi aku.

• ■ Ia manawa i huli hoi aku ai o Kamalama ma no kahakai, elike me ke kauoha a ke kaikuaana haku o ua Kamalama la ma ka paha. Ia lakou nohoi e hoi mai ana, ua kena ae la ua Kawelo nei i na poe oluna 'o na waa me ka olelo ia lakou: "Ei ae kuu kaikaina punaheleo Kamalama ke hoi mai nei, ke aiwaiwa o ka hopo ole, ka wiwo o na wiwo ote ame ke koa launaole, emoaio Kauai ia Kaweloleimakua i keia la. Nolaila, e hoe aku-na waa o kakou a pae aku'iuka."

Ia hoe ia aku la na waa a pae iuka a halawai hou iho la o Kawelo me kona kaikaina punahele oia Kamalama, ame na keiki hoi ana, o Kalaumeki ame Kaeleha ame na wahi koa kakaikahi. Ika hui ana ae oko ka waa poe 9.mg ka poe ahi-kanana oke kahua kaua, ua ninau aku la o Kawelo i kona kaikaina ia Kamalāma me ka olelo ana aku iaia penei: "Pehea ke kaua e Kamalama kuu pokii?"

la wa, ua huli mai la ua kaikaina punahele nei o*ua Kawelo nei, me ka hele o ke kifto o ua Kamalama nei a auau i ka wai (hou'), imua o ua kaikuaana nei ona, oia-o Kawelo, a pane mai la ua' Kamalama nei, meolelo ana mai: "Ua pau o Kuahulu ma i ka make i-kou pokii nei, ua lilo naihea nā koa o i waiauau na kou kaikaina nei, a aa luku aku o Kama]arna.nei me na keiki a kaua o Kalaumeki ame Kaelelia, ame na wahi koa kakaikahio kokakou aoao i na kc»a o Aikanaka a ahu-lala-kukui o ka make e mokaki la iluna o ke kahua kaua, a o na wahi koena koa iho i koe, ua hoonee ia aku e Kamalama nei kou pokii, a hoea i ka puu o Nounou, a oia no kela e pii Ia iluna o ka puu o Nounou; me ke kuhi aha o'na lima o ua Kamalama nei no uka o ka,;puu kaua o ' A hookahi no paha koa nui o luna, o ka hoahanau no kaua o Kauahoa."

I ka pau.ana o keia mau.oleīo a Kamalana, ua kani iho ka aka a ua nei no keia raau olelo a kona kaikamai pane aku. ai imua ona me ka manao o ka hopo ole. I ka- lohe ana o Kawelo i keia hoike a kona kaikaina, ua hoopunipuni ia oia e Kauluiki ipa, a ua hoomaopopo loa iho la ua Kawelo nei, ua kpmo ka maka'u ame ka hohe wale iioko o Kauluiki ma, a oia ke kumu o ko īakou haalele ana i ke kahua kaua, a hoi, mai me ko lakou piha maka'u i ka make a. hoopunipuni mai imua ona. Ūa hoomaopopo pu iho la oia, ina pela iho la ke kulana o kona poe koa e holo wale ai mai ke kahua kaua mai, alaiia, aole e loaa ia lakou ka lanakila:; nolaila. ua paha aku la o Kawelo i keia paha, penei: PAHA. HELU.44, NA KAWELO KEIA. 1 Aole hoi no qukou kahi aloha, 2 No ka pohaku i leaa aku nei, 3 Komp hewa ko'u waa, 4 - Pau hewa ka'u i'a ame ka'u ai 5 Pau hewa ko'u kapa ame ko'u malo, 6 Kai no he koa no ka la nui, 7 Aole, he koa no ka la iki, 8 Wahawaha i.ka laau nui, 9 He iki hoi ke kihapai, 10 O ka noho ana ka ia Kauai, 11 Nono i kalukalū o Puna, 12 Lilo Puna ia Kaeleha, 13 Lilo Kona ia Kamalama, 14 Lilo Kōolau ia Kalaumeki, .15 Pau ka aina i na koa, 16 Mihi i ka hune o Kauluiki ma, 17 Aloha i ka hoi wale e na pokii— e 18 Nele e na pokii i ka aina ole la. E ka makamāka heluhelu, ma keia paha a Kawelo i paha āe la, i komo ai ma ua paha la, ka haawi aina a ua Kawelo neii-ke kaikaina punahele ona ia Kamalama, a lilo o Kona, mai waimea a hoea i Kōloa, elike me na olelo o ka laina 13, a haawi nohoi ua Kawelo nei i kekahi keiki ana ia Kaeleha, ia Puna, mai Moloaa a hoea i Wailua a i kekahi keiki nohoi ana ia Kalaumeki, ia Koolau, nui Molaia a ka Pahapaha-o-Poli-hale, a o na aina iho i koe, ua haawi ae la no na koa i kaua ai me ka wiwo ole iluna o ke kahua kaua, a no kaKauluiki ma, ua hoonele ia iho la lakou i ka aina ole, elike nohoi me ka olelo o na laina 16 17 ame 18, o keia paha ae la. ' I ka lohe ana o Kauluiki ma keia paha a Kawelo, ua kulou nui iho Ta ko lakou mau poo ilalo no ko lakou kapaia iliai he koa no ka la iki, amekahoonele ia o lakou i ka aina

h l!nl(Mik-l u* ln k«s peia .0 os &#, Uuwa, & pa« }ie afeu |a lakpu- Ka\vglo mp ka plplo f, Ka, kupanaha ha E£a\velq,. ljaa\yi ae n§i qe i i ne} piaukoa omakou» a koe mai nei makou i'puu a-a naue Ka-; no Wailua nei, e aho no ka hor ka noho ana me Ka>hihewa, he ai no i kahi kaio moa, āohe he h'ēlu'ia mai i'ka pau he\ya okaai ia rnakou. I noho.ia aku he'rno ka paha e makou i Oahu, i na ua pano loa. He ole loaka hoi ka holo ana mai nei me oe e Kawelo, ua pau ae la ka aina i keia poe koa o makou, a o keaha iho la ka makou." -Nokila, manao iho la ua o Kauluiki ma e hoi i Oahu, a haalele ia Kawelo, a o'ka pilikia wale no wahi ā lakou Lnoonoo iho ai, a e hiki ole ai lakou no Oahu, o ka nele i ka waa.

Ma keia wahi eka makamake heluhelu, e huli ae ko kaua heluhelu ana i kahi kukini mama a Aikanaka, oia hoi o Kaehuikeawakea. Ika ike ana o ua Kaehuikeawakea nei i ka make ana o na pukaua o lalo o Wailua, oia o Onionikaua ame Kuahulu, ia Kamalama kaikaina punahele a pukaua o Kawelo, ua holo aku la ua wahi kukini nei me kona mama apau, ke hele la ka okai o ka le'po a wili mahope o ke kua i ka helu o ka manea o na wawae o' ua kukini nei, a pii aku la ia iluna o ka puu o Nounou. 0 keia holo a kahi kukini e holo nei, e holo ana ia no ka hai anaaku ia Aikanaka, ika make ana 0 kona nuui pukaua ame na kanaka o lalo. Ika wa, aua o Kaehuikeawakea e pii aku ana iluna o ka puu o Nounou, ua ike aku lu , o Kawelo iaia, a paha aku la ia i ke kaikuina ia Kamalama keia paha, penei: I J AIJ V lIELU 45 NA KAWEI.O Kli! V E Kamalama iki kuu pokii, Kuu pokii e kuu pokii. Alaila, o mai la nohoi o Kamalama: "E-o." Ia manawa, olelo hou aku la no ua Kawelo nei i k'e kaikaina ia Kamalama ika i ana aku penei: "Aia kalii pokii hoah'anau o kaua ke holo malie la, nokamea ke ike la au, ua akakuu iki mai kona holo ana, aole hoi e like me kona kulana mua i holo'aku nei, i ka hele o ka okai.o ka lepo a wili mahope oke kua. Nolaila, e alualu oe e Kamalama, kuu pokii hoi imua ponoi nei'o'u,' a loaa aku iia pokii hoahanau nei o' kaua ia oe ea, alaila, huki mai oe i kahi malo, a wawau oe ma ka āoao o ua hoahanau nei o kaua, alaila, hookuu aku oe iaia, a mai hana aku nae hoi iaia m.e ke ino." I ka pau ana no o keia mau olelo: a Kawelo imua o ieona kaikaina, o ka ohi aku la no- ia o ka lau o ke pahili i na kapuai wawae oua Kamalama nei, ke hele la. ka pola 0 kona malo a ku pololei i ka pai-a e ka welelau makani no ka hooko ana ike kauoha a kona kaikuaana haku, (A ua olelo ia nohoi ma keia moolelo, he kanaka koa, a he kukini mama maoli nohoi o Kamalama, ka pokii punahele o ua Kaweloleimakua nei. Mamuli oka ike ana o Kawelo 1 ka mama o ua kaikaina nei ona, pela oia i kena ai iāia e alualu ia Kāehuikeawakea.) Ia Kaehuikeawakea e holo ana me ka nane nui, me ka noonoo a haupu mua ole ae, eia mai- ka pulupulu ahi o kā la makani ke haukololio aku la mahope.o kona meheu. He halulu ana kana mea o ka lohe ana; moliolio ana o hope o kona malo, i alawa mai ka hanā i hope ike'mai la ōia, o Kamālama ka keia e huki nei i kona malo. Ōka malo hoi o ka maka'u ia Kamalama, ua nana ole.ae la ua wahi kukini nei i kona malo, a lalau iho la oia i ka nlalo ona a wehe aku la, .1 ka hemo ana o ua malo nei ona, anehe aku la ua o Kaehuikeawakea e kuupau i kona māma holo, he w ana na ua wahi kukini nei, paanana ana ua o Kaehuikeawakea, ua loaa mai la kona opi aoao i na lima wikani o Kamalam a, a wawau mai Ja o Kamalama a pohole iki ae la i na maiao o ka lima o Kamalama, a hookuu ia aku ia o Kaehuikeawakea e holo me kona mama apau imua oke alii o lakou, Aikanaka. Oia holo hoi ko ua wahi kukmi nei me kona mama uui a hoea imua o Aikanaka, a ike aku la oia i "ka paa pu i na kanaka kahi o ua alii nei o lakou e noho mai arfe, ua kōmo iho la ka hilahila iloko ona, ano ka hilahila ua o Kaehuikeawake, ua huli iho la kona alo ilalo a moe iluna o ka lepo me ka oni^ole. A ike o Aikanaka i ka moe o ua wahi kukini nei ana iluna o ka lepo, ua ike pu iho la nohoi ga o Aikanaka i ka pohole ma ka opi aoao o ua Kaehuikeawakea, e moe nēi imua ona, ia wa, ua ninau iho la o Aikanaua i ua wahi kukini nei keia īiiau olelo: "A hua, pana, a pane ka waha, he hoolono koonei, Oia, huaina ka olelol" A keia pule ae.