Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 45, 5 November 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

I pau ana no o keia maa olelo a ua mau wahi koa nei imua o 'Aikanaka, ua kulou iho ia ko Aikanaka poo ilalo, a liuliu iki, aea ae la kona poo iluna, a olelo mai la i ua mau wahi koa nei: " Aūhea olua, i nui ko olua ikaika ina la, alaila, lanakila olua ma'luna o Kamalamā, aka,- i uuku. maj ko olua ikaika 3 alaila, e lilo ana olua i moepuu no na wahi koa i iho aku nei me kekahi mau lau kanaka koa o'u i pau Inai.la ika make ia Kamalama." Ika lohe ana oua mau wahi koa nei i keia-mau olelo a ke Alii o lakou, oia o Aikanaka, ia- wa, ua pane aku' la ua mau wahi koa nei, imua o Aikanaka i ka i ana aku, perfei:

"Aole paha, o kau olelo ia e olelo mai-ai e ke Alii. E Aikanaka, aole p« ka ihe aKamalamai na ili o maua, eia nae, hookomo mai la oe i kou manao hookawakawau oka hopohopo wale o ka maka'u iloko o maua." A hoomau aku Ia no ua mau wahi koa la i ka olelo ana: A e noho ae rfbhoi oe e Aikanaka ke alii o makou,« lohe ae oe mai ke kukini nei a maua e hoouna mai ai i ka lono hauoli, ua lawe ae ma-ua i ka lanakila ma ko maua mau poho lima a anai aku mau i ,ua kaikaina nei o Kawelo poo nui maka aa o ka' hele ana mai i Kauai nei a hoea i kahakai no ka hoOlana hou ana o na waa o lakou i ke kai, no ka hoi ana o lakou i Oahu." A pane aku Ia nohoi o Aikanaka, i ua mau wahi.koa mei, ,me ka olelo ana aku: "E hele olua me keia mau lau kanaka koa elua, no ka lanakila elike me ka olua e olelo mai nei ia'u, nolaila, e makaukau ana olua no' Jca iho ana ilalo o ka puu kaua o Nounou, no ke kaua ana me Kamalama, ka hoahanau pokii ne?o'u." I ka pau ana o keia mau olelo ani mawaena o Aikana ame na wahi koa, ua liuliu āe la lakou no ka iho ana'ku ilaloo ka puu kaua o Nounou. -Ika makaukāu- ana, ua ibo akū la ūa mau koa nei me ko laua maulau īeanaka elua, i ka hoea ana aku o lakou īlalo o ka puu kaua o Nounou, ua ike aku la lakoū ia Kamalamame kekahi mau keia opiopio ame kekahi mau wahi ma kona mau aoao, e ku mai .ana iluna o ke kahua kaua me ka makaukau no ke kaua ana= A hoea nohoi ua mau wahi koa nei me ko laua maii lau kanaka koa iluna o ke kahua kaua, ia wa, i olelo aku ai ua mau wahi koa nei imua o Kamalama i ka i ana'ku peaei; "E Kamalama, ke kaikaina o Kawelo poo nut maka aa, ' aole o oe ame kou mau koa e kuku mai nei ma*kou "aoao, ka maua mea e wiwo iho aiy ua ike no maua i kou ikaika e Kamalamā, aia wale no ia i,na maiuu o maua. A i -hai aku ihaua ia oe i ka hua o ke aloha e ola ai oe, e haalele iho oe ike kahua.kaua nei a hoi aku oe me ou maū walii koa omilumilu a maua e ike aku pei, a hoea i kahakai lc,aht o*tia waa o oukou e waiho mai la, a kau aku oūkou a hoi aku, i Oahu, Aka," e Kamala'ma, i pakiki piai oe no ke kaua me.makou, alaila, aoJe-ana e ulaa ia na a-lii kumakaaiiiei e oe, a hoauau ia oee Kamalamai kawai o Wailua," I ka lohe ana o Kamalama i keia mau oLelo a na wahi koa o Aikanaka, ua pii ae la ka ula ma kona mau papalina aguui. Me ka puai wahi leo ole ma ko Kamalama aoao no ka panai ana aku i na olelo a'na wahi koa. Ua hoomoe aku la ua Kamalama nei i ka ihe'ana, a hou aku la me ka ikaika apau, a waiho na koa o ko Aikanaka aoao. Ika ike ana oua mau. wahi koa nei ika make ana 0 kekahi mau koa o ko laua aoao i ka ihe a Kamalama, ua huli mai la laūa a hoomaka hou iho lake kaua ana.

Ma keia hoomaka hou ana o ke kaua, o Kamalama a me na keiki a-laua, oia o Kalaumeki ame Kaeleha, o Jakou Wale no ka mea i ku aku no ke kaua, ana me na koa o ko Kauai aoao. Iloko o keia kaua i ike la ai ke koa ame ka wiwoole o ua mau wahi koa nei, ua hoomaopopo io ia noke koa maoli o keia mau kanaka, a he akamai lua ole i ka. oo īhe, a he akamai pu nohoi i ka- alo atia. Ua olelo ia kalaua mau ihe, aohe pua mauu e o na pua mauu apau a laua e hou ai ,me k a laua mau ihe, e ku ana no ia, a ua olelo ia nohoi, aohe naonao e hala i ka maka o ka laua ihe, Q,ka nab e maālo ae ana imua o laua, aole ia e hala i ka lauā pahuna ihe. (Aole io i ke akamai nui wale a.kaaa mai.) Ma keia kaua ana nae a na aoao elua, ūa luku aku o Kamalama ma i na koa o Aikanaka a pau i ka make a koe na pukaua o Aikanaka, oia o Walaheeikio ame Moomooikio. I kaJke ana ua o Waiaheeikio ma i kapau ana 0 ko laua mau koa 1 ka make, ua nee mai la ua mau wahi koa nei me ka hopo a wiwo ole iloko o laua imua,' a pa mai la ka hma o Kaeleha i ka laau, a eha, a ua emi mai k oīa 1 hope, a koe aku Ia o Kamalama ame Kalaumeki, a ku pu lua aku la laua no ka mokomoko ana me na koa Kauai I ka wa. i nee-mai ai o ikio ame Meomooikio, a $ha .ho la o Kaeleha i ka laua l aaU) ua hahana Joa mai la ka hooili kaua ana ma ko ke Kauai aoao, a ke nee mai la ua mau wahrkoa nei me ka puahi nui, a hoonee aku la ! a [ hope, ? ua aneane ua Kamalama nei e make l,na koa Kauai. Oiai o KaweJo e hakilo mai ana i ka hoo nee ana a na aoao elua, ua ike mai la ua Kawelo nei i ke kaikaina punahele ona, ia Kamalama, e hoonee ia ana i Uope, a īke pu aku la oi a i ka nawaliwali o ke kaikainā. oia

Kaftialattia, a hoopii ik la ka ikoko o ua Kawelo la, no ka ike arta aku i kē kaikl ia Kaldumeki-i i ke 'koa ame ka wiwo ole qke ai'waiwa o Ua Ueiki hei ana." A ike o Kawēlo, ia manawa i pnhei aku ai o ui i keia paha penei: PAHA HELI' 40 NA KAWELO EEIA . 1 fa ilookaa 0 Kalaumeki i hope, ' 2 Pohu ke kai, malino ke au 3 3 Hoolana ka waa ike ppi, 4 Naio ko lia ika puu o Kamae, 5 Ike ehu ana wawae, 6 Ku aku la ike kai, 7 Ua koa nui nei o Kamalama. I <ka lohe ana o Kamalama i keia paha a Kawelo, ua komo iho la ka inaina o kā huhu iloko' o ua Kamalāma nei no keia paha ake kaikuaaiia haku ona, ua huii ae la ua Kamalama nei a hoi aku la. Ia Kamalama e hoi aku nei, īke mai la ka wahine a laua, o Kanewāhineikiaoha, i ka hoi aku o ke kane opio, o Kamalama, ia.wa, olelo' aku la 0 KanewahLneikiaoha, ike kin; ia vib: "E, >u hih i ia paha. ko kaina ia oe, eia aku la ke hoi mai la, ua hele s, kahu ka ena iluna ona." I nana io mai ko Kawelo hana i ka pokii kaikaina jsunShele ona, ike io mai la ua Ilawelo la 1 ke kaikaina, ua huhu io no, ia manawa,*" hapai hou o Kawelo i keia gaha, penei: -PAHA HP:LU 47" NA KAWELO KlīIA. 1 E-a mai ke ao ua o Koolau, 2 E-a mai ana ma Nihoa, 3 Ma ka mole rnai 0 Lehua, 4 Ua iho la pulu ke kahaw'ai, 5 Pulu ika Makoa, 6 Kahe ka wai, ke hanini nei ikeka i, 7 He wai nui nei o uka, 8 Ke 0 nei ka lēo oka piha-a 9 Na kuu kaikaina punahele, 10 Na ke Koa nui o Kamalama e, 11 E Kamalama kuu pokii e, 12 Hoi mai kama ou lia, 13 Nolaila paha ka ikaika oie. I ka pau ana o keia paha a Kawelo, ua lōhe pono aku la nohoi ua Kamalama net i Keia paha a ke kaīkuaanahaku ona, ua huli hou aku la ua Kamalama nei imua'o nā wahi koa 0 Kauai e kaua hou ai, a hui pu āku la me ke keiki me Kalaumeki a nee aku la imua no ke kaua hou me na wah koa kaulana 0 Kauai, n?. pukaua a ke koa nui wale ma ko Aikana aoao e hoonee nei ia Kamalama 1 hope. Ma keia kaua hou ana a Kamalama ma, ua kaa hou no ka lanakiia ma ka aoae» o na wah koa ua emi. hōpe. hou akula ua Kamalama nei no ka lua 0 ka manawa, me kona'mau wāhi koa a hoea imua 0 Kawelo.. I ka ike ana ona wahi koa Kauai i ka eml hou ana o Kamalama i hope me k'ona mau koa, ua peē mai Ja laua me ko laua ikaika apau,' a kv ana imua o Kawelo. I ka hoea ana o ua mau wahi koa la imua <o Kawelo, ua ike aku lanohoi ua Kawelo neiia Walaheeikio ameMoomooikio, e ku aku ana imua ona me ha oiwi -kino i hele a iawalawakua ko laua mau kihi poohiwi o ke kanakaikaika, ia wa, hapai aku la o Kawelo i kana paha,Ta' Walaheeikio penei: PAHĀ HELU 48. NA KAWELO KEfA. 1 E Walaheeikio, eke koa kaulana, 2 Aia kau wahine o kuu kaikuahine, 3 Oka hanai a Maīaiakalani, 4 O kau wahine hoi ia—e".'

I fta pau ana nohoi o keia paha, ana a Kawelo, ua lohe pono mai 3a o Walaheeikio i keia paha a Kawelo, oia hoi, he paha haawl wahihe keia a ua Kawelo nei e-paha aku nei imua oaa, nolaila; pii ae la ka ula ohelohelo o ke kanaka ui ma na papalina o ua Walaheeikio, a ku aku ]a irtiua o Kawelo me ke ano hooio, a hookikahakaha hele ae la ua wahi koa nei me ka hapahapai ana i kona mau poohiwi iluna, me ka manao kuhihewa o ua wahi kpanei,ua maka'u o Kawelo iaia, a oia ke.kumu o ka hoomoe aku o Kawelo i ke kaikua hine ona iaia, ia wa, huli mai la ua o Walaheeikio, a pane aku la ia, Kawelo, rae ke arvo kaena, i ka ana aku penei: "Aole paha nau e kena kanaka poo nui mafca aa e haawi tnai ka wahine a ke koa kaulana o Kauai nei, o ka hele ana mai a ke Oahu a Kauai nei 3 he hoomoe wahme iho la ka huakai oka au ana mai oke kai loa. Kai nohoi i au' mai nei oe e Kawelo i keia loa n Q ke kaua ana me makou nei, na koa o Aikana,- eia nae hoi, ma kau paha o ka paha ana mai nei, ke hoomoe mai nei oe i ko kaikuahīne, i wahine na'o, aoe paha e ole kuu ae aku i kau. Ooe no ka'u i make ae oe ia\i, alaila, ha ke Alii o makou,, na Aikanaka e alana aku ia oe iluna o ka lele, a noho iho no ko makou ! Kauai nei, a poha no waha i kalo mo'a a Aikanaka." A keia pule as.