Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 46, 12 November 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

Me ka nana ole ae ua Kawelo nei i keia mau olelo a ua Walaheeikio epane aku nei imua ona, ua hapai hou mai la no ua'o Kawelo i kana paha penei: PAHA'IIKU' 49 NA KAWKLŌ KKIA. 1 E uhai paha. ka maka o ka ihe, 2 ' Alaila, pahu mai ia Kawelo. /i lohe no ua o Walaheeikio i keia paha a Kawelo e paha aku nei imua ona, ua pane mai la ua o Waiaheeikio_ imUa 0 Kawelo, i ka olelo āna aku me ke kaena ana: "Aole io ka hoi ka hai o ka maka o ka'u ihe ia oe, o oe e ku mai nei, a o ke kala o ka hale, v ua like loa no, aia paha a heholona, alaila, hala ka makā o ka ihe ke pahu aku iaoe. Aole ka hoi i hala ka maua ihe i ka pua mauu ke pahu, hala īho 'laka hoi ka maua ihe ke pahu aku ia oe." - Lohe no o Kawelo i keia mau olelo kaena a Walaheeikio ma, me na olelo hoonaukiuki e akena ana i ke koa o laua iho, ua paha aku la no o Kawelo i uamau wahi koa la o Kauai, me ke hoonaukiuki aku ia laua^ PAHA HELU nO NA "KAWELO KEIA. 1 -E o ka hoi e hou mai ua ihe au, 2 A kai ae la i ka pola o ka malo, 3 Kahi i noho ai ia Kauai nei, 4 He ma'i nui no ka hilahila —a. " I ka pau ana o keia paha a Kawelo, lohe ana ua mau wahi koa nei i ka leo uwiuwi o ka iole, a ia wa, ua olelo aku la o Moomo.oikio ia Walaheeikio i ka i ana. aku, penei: hoi ka ha'o o ka leo o ka iole ka uwiuwi ana mai la, aole hoi kaua i lohe i ka Ieo uwiuwi o ka.iole i na paha mua iho nei a ua' Kawelo poo nui'nei, a keia paha wale-ana, mai la no ana, lohe ana ka hoi kaua i ka leo o ka iole." ; 'E, auhea oe, e Walaheeikio, ane ko paHa auanei ka olelo 'a Kawelo ma ka paha ana i paha mai nei," wahi a ua o Moonaooiki i kamailo aku ai." la wa, olelo aku la nohoi 0 Wālaheeikio i ka pane ana aku ia Moomooikio, penei: "Ha'o io hoi ka leo o ka iole, akahi no a lohe ia ka o ka iole, he poha pono ka hoi kau o ka Ieo o Jceia iole ,i ko kauā'mau kumu pepeiao, hoi iho nohoi, aole i uwiuwi mua ka iole i ka wa ,o kela mau paha mua aku nei a Kawelo poo nui,' a i keia pahahoi a ua Kawelo nei, lohe ana ka hpi kaua i ka leo o ka iole." A hoomau aku la no ua o Walaheeikīo i.ka olelo ana: "Aohe a kaua nana ana 1 ka 'lep o ka iole, aka, o ka make wale no o Kawelo ia kaua, nokamea, ua olelo mai la ua o Kawelo, .e kai ia 'ana i ka pola o.ka malo-ona kuu ihe." I keia lohe ana a Walaheeikio i keia paha a Kawelo, ua pii;ae la nqhoi ka ukiuki iloko ona, no keia mau. olelo hookaukiukia Kawelo imua ona, ia manawa, hoonipaā iho la ua o Waiaheeikio i kona kulana, a hoomakaukau mai la e. hou i kana ihe imua o Kawelo, īaia i hou māi i kana ihe me kona ikaika apau imua.o Kawelo, ua hooni ae la ua 6 Kawelo hiāpaiole ne,i i ka. lepa o kona malo, ua pa io aku Ja no ua ihe nei i ka Iepa o ka malo o ua Kawelo nei, a ku ; ; aktfala i ka honua a pokopoko liilii ae la. 1 Ia manawa, olelo aku, ' • * ua o Walaheeikio ka i ana aku penei: "I tca lepa' wale no o kuu malo e iWalaheeikio, honi ana ka maka o ko ihe i ka lepo o ka ho|i<ja, aia ko ihe Ia ke waiho mai la, ua hele a pokopoka lii,me ka hoomau ana aku nohoi i ke kamailio ana: "Aoie me ke kaena a kahi koa Kauai. I ka ike ana p ua.wahi koa nei, ua ko ka olelo a Kawelo i olelo mai ai iaiama ka. paha, ua komo iho la ka hilahila, me ka lia mafeele o ka iloko ona, a anehe ae la oia e huli no 'ka polo ana'mai ke alo aku o Kawelo. Eia na6 aole oia i huli wno aku, ua wili ae la o Kawelo i ka laau kaulana ana ia pulkaa, a hahau aku ia maluna o Walaheeikio, a he kani ah'a n.a ke e, pahu ana ua wahi, koa nei iluna o ka honua, |ine ke kapalili ana o ka maaei o na wawae o ua wahi koa nei o Kauai, a-make loa ihb la oia i ka hauna a Ka|relaleimakua. | I-ka ana o Walaheeikio, i ka hauna a Kawelo |a koe hookahi iho la o Moomooikio imua o Kawelo, a no |a minamina nohoi o Kawelo-i keia koa Kauai, a'noka |anao hoi o m Kawelo nei e loaa ia kakoo ma kona aoao ' lolaila, hapai aku la oia i keia paha imua ua o Moomooikio penei: PAHA lĪELU .',1. XA l<AWJ3L0 KEIA. 1 E Moomooikio e, 2 E ke kokoolua o Walaheeikio, 3 Eia kau wahine la o kuu wahine, 4 0 Kanewahineikiaoha e, 5 O kau wahine ia- ea. ,1 ka lohe ana o Moomooikio j keia paha haawi wahine iia o.Kawelo, elike no me kana i hana aku ai ia Wala|eiki'o, kpmo iho la no iloko o ua Moomooikio nei, ka nini |k,a inaina no Kawelo, no keia mau hana hoomoe wahine, apoi loā ia ae hoi ka huhu o ua Moomo'oikio nei, i ka ike itu j ke kinō o kona kokonlua i ka'waiho mai iluna o. ka

honua lep'o, ia manawa, ūa pane pakike aku la.ua o Moomooikio imua o Kawelo, elike no me na olelo hookiekie a kahi koa mua i make aku. Ia ,ia Kaweky pela no keia wahi koa o ka olelo ana ia Kawelo, a ia wa, nohoi o Kawelo i paha aku ai i na olelo o ka paha helu 50, Ia manawa nohoi, ua ike aku la o' Kawelo 1 ka oni ana ae o ua wahi koa nei, a hou mai la i kana ihe nie kona ikaika apau ia Kawelo, a elike nohoi me ka hana ia ana o ka ihe a Walaheeikio; pela nohoi o Kawelo i hana aku ai i ka ihe a kapalulu aku la i ka- honua. A ike no ua wahi koa nei, ua hoōpahua ia kona ikaika oo ihe e Kawelo. la manawa, ua huli ae la ua wahi koa nei o Kauai, a, anehe. aku la e holo, a haalele iho ia Kawelo, me ka maopopo mua ole i ua Moomooikio e kau aku ana ka hoopai o ka make maluna ona, elike me ke kau ana o ka hoopai o ka make i kona' kokoolua, oia o Walāheeikio, eia nae? aole i huli pono ae ua waht koa nei o Kauai no ka holo ana, loaa e aku la oia ia Kuikaa, ka.laau kaua kaulanā a Kawelo, a waiho oni ole- ana ua wahi koa nei iluna o ka lepo, haalele iho la koa waa'ia koa kanaka. I ka make. ana o ua mau wahl koa nei o Kauhi, oia hoi o'Walaheeikio ame Moomooikio, ia'Kawelo, ua ike mai la o Kaehuikeawakea, kahi kukini mama a Aikanaka, i ka make ana ua o Waiaheeikio ma i ka h<jahanau kaikuaana haku ona ia Kawek), ua huli ae Ia ua o Kaehuikeāwakea, a kuupau aku la i kona mama holo apau no luna o ka puu kaua a Nounou. A i ka hoea ana aku o ua wahi kukini nei imua o Aīkanaka. Ua mahamaha mai la nohoi o Aikanaka i ua wahi kukini nei, no kona makemake nohoi e lohe mai ua wahi hukirfi nei ana i ka lono hauoli, meka olelo ana'ku: "E Kaehuikeawakea, pehea ke kaua, o ka huaolelo hauoli i ka waha huaina mai?" Ia manawa, ua pane aku Ia nohoi o Kaehuikeawakea imua oke Alii o lakou, ia Aikanaka, i ka olēlo ana aku iaia, penei: "lJa hahai ka hune ona koa oke Alii i keia la, ua luku ia mai nei a pau i ka make, e ka hoahanau pokii ou e Aikanaka; e Kamalama. Ana Kawelo, i pepehi mai nei o Walaheeikio ame Moomooikio, na pukaua o ke Alii i iho aku nei me na lau kanaŌea elua ou e. Aikanaka, a make mai la." I ka lghe ana • Aikanaka i keia mau olelo apau a Kaehuikeawakea e hoike nei imua ona, ua hoopuka ae la oia i huaolelo hookawakawau o ka hopohopo o ka maka'u i-loko ona, a olelo ae la: Akahi a komo ke anu o ka maeele i ka houpo, nokamea, ua naha aku la ka 'hale e ,malu ai. Ika wa a Aikana i hoopuka ae ai i keia mau olelo ae la o ka hopohop ame ka maka'u, o ka hohe wale, "ua ku mai la kekahi kanaka koa kaulana o ua Aikanaka nei, nona ka inoa o Kahakaloa, a he koa nohoi i kaulana.i ka ikaika a me ke akamai i ke kaalaau, a hoopuka mai la ua wahi koa nei ina olelo keikei, no kona ikaika, kona koa ame kona wiwoole, a olelo maī la nohoi"ta Aikanaka: "I nahea ko Kawelo a'o ana i ke koa v a o kakou nohoi ia i noho pu iho ,ia Kauai nei, aole i ike ia kona akamai i ke kaua laau. Holo aku nei a Oahu, a moe i ke kaikamāhine a Kalonāikahailaau. A ina ua a'o ia niai nei e ka makuahonowai ona, alaila, o kana hauna laau .e ,-manāo la e lanakila oia ia Kauai nei, o ka hauna laau a ka makua honowai, alaila, aole oia e pakele ia\ oiai, ua kaUa laau no maua me ka makuahonowai o ua o Kawelo mamua aku nei; aole no ka make o kahi o maaa. Nolaila, eke Alii, e Aikanaka, eae mai pe e haawii māi ia'u i elima kaau kanaka e kii ae e kaua ia Kawelo ame kona kaikaina me Kamalama." Ua ae io mai la o- Aikanaka ia Kahakaloa e hele io e hakaka me Kawelo, oiai, ua lōhe pono aku la oia i na olelo apau ā Kahakaloa e olelo aku nei iaia he polplei, oiai mai na Koolau Oahu mai oia, a manaoiho.la ua Aikanaka nei, aia ke ola o Kawelo ma ka poho o ka lima okeia koa ana. A teia piiie ae