Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 49, 3 December 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

"He keu no kou kupana e ka hoahanau, e noke oe i ka luku a pau na koa o ka hoahanau kaikuaana o kaua (Ai kana) a pau \ka make, alaila, olelo mai oe, e kapae ke kaua a e waiho ia oe e kuu hoahanau. Ua ike no ka hoi oe, he aloha kou ia'u, i hea hoi kou aloha, kapae ae kau laau mai ka luku ana ae i na koa pukaua o ke kaikuaana haku o kaua, oia o Aikanaka. Akahi ka hoi ka la o kuu aloha ia oe e kuu hoahanau pokii, ua nee mai la e oe na la oko kaua wa kamalii e holoholo ana. He mea oiaio, ua kui kane ia e kaua ka lei lehua o ke kaikuaana haku alii o kaua." "Aka, e Kaweloleimakua, ka hoahanau pokii o Kauahoa. Ao e e kapae keia laau ia oe ikala o ke kaua, nokamea, ua noke mai nei ka hoi e oe me Kamalama, a holo makou i ke olohelohe, a pau nohoi na koa o makou i ka make. A pehea auanei la e kapae ai keia l,aau iaoe. Nau nohoi paha, he ma'i nui nohoi'kau nana iho, na'u aku nohoi; he ma'i nohoi ka'u 'e nana iho," wahi a ua Kauahoa nei. _ I ka pau ana o keia mau olelo a Kauahoa imua o Kawelp, ua hoopuniia no o Kawelo i ka maka'u ame ka weliweli, aka, hapai ae la no oia ina hoomanao ana o ko laua wa kamalii; a e hoomanao ana i ko laua- wa e hoolele lupe ana me Kauahoa —ka moku ana o' ka lupe a Kauahoa iaia, ka maka'u wale ana o Kauahoa iaia, nolaila, hooi loa ae la oia i ka manao koa o ka hopo ole iloko ona, a manao io loa iho la no oia, aole e lanakila o Kauahoa īaia, a e make ana no kona hoā paio. hapai aku la o Kawelo no ka lua o manawa i kana paha ia Kauahoa, penei: PAHA HELU 55, NA KAWELO KEIA. 1" O Hanalei aina ua, 2 Aina anuanu, 3 Aina koekoe, - 4 . Aina a ka. pea i noho ai, 5 Noho ana e'liu ana e, 6 Maewa ana kā ukiuki o Honokoa, 7 Ika pali o Kalehuawehe, 8 Pua ka lama me ka wiliwili, 9 Q ka'ua lele mawiaiho e 10 • 'Ō Kauahoa ka Mee-ui-o-Hanalei, 11 Ke kanaka a' Kamalama i hopo ai o Kauahoa 12 He mea eka nui—e—a 13 Eia ka hoi ua kanaka nui oKauai o.Kauahoa. E ka makamaka heluhelu, ma.ka helu o ka _pjle aku nei i hala,J hoike aku ai ka mea kakau o. keia ,moolelo no ka hooinaopopo .ana ,aku imua ,ou ē ka mea .heluhelu, i ke kulaiia kiekie o. Nolaila, he mea pono io no i leou mea kakau nei ka hoike ana aku ia oe ma keia wahi o iea kakou moolelo, ke kulana kiekie ame ka laula o Kauahoa, i mea nou e maopopo ai i ka nui launa ole mai oua Kauahoa nei,- ke kumu i komo ai ke anu maeele o ka lia o ka i'o ame ka maka'u iioko o Kawelo. ... Ua olelo ia, h? ewaln _ kaha-ku, ewalu ka mana kahawat. ewalū kanajca ka poe kaua. Eia ke aho o keia mau helu: Ewalu/kaha-ku, ua like ia me na anana elua me ka kaha hookahi elike me keia na hoakaka ana e map|)opo, ai ia eka mea heluhelū penei: Hookahi kahaku,,he umikumamalima kapuai ia. Hoonui ka ewalu kahaku, ua like-me hanen' iwakalua kapuai. Puunaue me ka £ODO| ua like me iwakalua a'iana ka loa o ua Knuahoa nei. I mea nou eka makamaka e maopopo loa ai i t ka wehewehe ana, he pono no ke hoakaka pono ia aku ia ma keia wahi, pene: 1 Kaha-ku 15 kapuai 2 Hoonui 8 kahaku iJ 120 kapuai Puunaue me 6, ua like me 20 anana ka loa. Pela na mana kahawai ewalu. • •'a like ka nui oua o Kauahoa me kekahi k-ihawai nui ewalu ona mau mana ma o f maanei, pela nohoi na poe kanaka ewalu. Ua like nohoi ko Kauahoa ikaika ame kona nui, me ka nui o na kanaka oloko o'na kaha-ku ewalu: Ina, he kanaha, ka nui ona kanaka oia poe,,pela a pau na poe ewalu, oia ko Kauahoa mēa e like pū ai. Ua like me na kanaka, he ekolu hanen', me iwakalua, ke hponuiia. Oia ke ano o k,a huaolelo poe! Ua pili ia i ka nui ame ka lehulehu, aole i pīli i ka mea hoo kahi a uuku mai", a no keia mau hoike ia mai pela, he mea pono no ke hooiaioia, he nui maoli io no o Kauahoa, a nawai no e ole ke komo o ke kukuna o ka weliweli ia Kawelo. Nolaila, 'e kuu mau hoa oka Ua Lani-polua, e kipapa hou ae ka kakou mau iliili o ,ka kakou papa konane, jke ala pololei o keia moolelo ma keia wahi. Nokamea, ua maōpopo aku la ia oukou e ka mea heluhelu ke kiekie ame ka laula o Kauahoa. I ka p'au ana o kela paha ae'la aKawelo imua o Kauahoa, ua,huli ae la ua Kawelo nei, a nana aku la i ke kaikai Kamalama, ame na keiki a laua, ia Kalaumeki ame Kaekha. a olelo aku la penei: "E. ina onkn./ P

e poha ai o ka la, lele oukou malaila e ku a'i', i hahau jho no ia o Kauahoa i ka laau ana, aole oukou.e loaa, nokamea, ua puka oukou mayvaho o ka malumalu o ka laau ana, a patceno oukou mai ka laau ae a ua Kauahda nei," Ika pau ana o keia mau olelo a ua Kawelo nei imua 0 ke .kaikaina punahele ona ia Kamalama, ame na keiki, ia Kalaumeki ame Kaeleha, ua huli mai la oia a nana aku Ia 1 ka wahine ia Kanewahineikiaoha, a hapai mai la ua o Ka welo i keia paha imua oka wahine ia "Kanewahineikiaoha, penei: PVH HELU 53. NA KA WEf,O ,KEIA. 1 E Kanewahineikiaoh^ —e, 2 Ko pikoi hoolei ia iluha, 3 I halelua, i helelua, 4 I kaupoku o Hanalei la, 5 E ala e Hanalei e, 6 A make o Kauahoa ia oe e, 7 Ai ae ia Hanalei, 8- Aahu ae ika pa'welu o Niihau, 9 Ai la oe ika manu o Kaula. Ma keia wahi e ka mea heluhelu, e maopopo ai ia oukou ma keia paha a Kawelo imua o ka wahine ia Kanewahineikiaoha, e kauoha aku ana ua Kawelo nei i 'ka wahine, e lele ka pikoi a ua Kanewahineikiaoha nei, o kaupoku o Hanalei, oia h'oi, iluna o Kahehumakua, ka laau palau a ua Kauahoa nei. I ka pau ana no o keia paha a Kawelo i ka wahine, o ko Kawelo ike aku la no ia i ka laau a Kauahoa ia Kahehumakua, e hoala mai ana a hoomoe iho majiuna o lakou, a ike pu aku la oia i ka lele ana o ke kaikaina o Kamalama, ame na keiki lakou ma kahi a ka la e poha ana, a Kali mai la o ka ike ae i ka pikoi a ka wahine o ka lele aku, aka, lele aku la nae ua Kawelo nei a kaa mawaho.o ka hu'a o ka laau a Kauahoa, aky iho la mahope o ua Kauahoa nei. Ia wa ua o Kawelo i ike ae ai i ka welowelo o keia mea me he kohu akua lele la, aia hoi, ike mai la oia o ka pikoi a ka wahine kana mea e ike nei i ka welowelo, aohe.i imo iho ka maka o ua o Kawelo hele anaka pikoia Kanewahineikiaoha iluna o Kahehumakua, a wili ae la ua pikoi nei i ua laau nei a Kauahoa ma na lala a paa. Oiai uaj£auahoa nei i hoala nei i kana iaau ia Kahehumakua e hoomoe iho, aia hoi ka pikoi a Kanewahineikiaoha ke kipu la i muli waa. Noke nohoi ua Kauahoa nei i kona ikaika a pau, he ole ka mea a makili ae o ua Kahehumakua nei, kokolo aku la ke aa oka pikoi a Kai :.vihinejkiaoha, a mamau i ke ko'a. lua Kauahoa nei e noke la i kona ikaika no ka hoala ana i kana laau, ia wa> o Kawelo ī hahau mai ai i kana laau ia Kuikaa maluna o Kauahoa a nahae iho Ia oKaualjoā mai luna a lalo, a kokoke e lele loa, maka'u e iho la ka laau a ua Kawelo nei, oia o i ka pili lalo o Kauahoa nolaila ke kumu i lele loa ole; ai a loaa elua a.oao o Kaua. hoa. A make loa iho la o Kauahoa, ao ka pau ana nohoi ia o na koa o Aikanaka i ka make. Aole'ipau.