Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 53, 31 December 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

"NolaUa, hookahi no poho o kakou i koe, o ko kakou holo malu me i'ke ole mai o Kawelo ia kakou, a nalowale aku kakou mai ka puu akq nei o Nounou. Ina kakou e hoololohi iho ana; he mea maopopo e pii mai ana o Kawelo a kau pono mai iluna o kapuu nei, a o ka hopena, e pau mai ana kakou i ka lukuia a pau loa i ka make." Pau nohoi keia mau olelo ana a Aikanaka imua o kotia poe kanaka ame na kahuna ona, ua haalele iho la lakou i ka puu, a holo aku la lakou a hoea i Hanapepe, ma Koula, a malaila o Aikanaka ma kahi noho ai. Pela iho la i meha pu ai o luna o'ka puu o Nounou, nokamea, ua puehu mua ka hulu o ka manu ia Aikanaka ma, mamuli o ka makau ia Kawelo. Nolaila e hoi ae kakou ma keia wahi aku o ka kakou moolelo. Oiai hoi o Aikanaka e noho nei i Hanapepe me kona iiihune, aohe aina, aohe hanohano, aohe ai, aohe kapa, aohe hale. Hookahi a Aikanaka hana o ka mahiai i ai na lakou. •Ia Aikanaka nohoi e noha ana ilaila, a i kekahi la, hele aku nei o Kaeieha i ka holoholo mai Kapaa aku ma ka aoao.hikina o' Kauai a hiki ma ke komohana o Kauai ma Hanapepe, kahi a Aikanaka e noho ana. Ma keia huakai holoholo a Kaeleha e hele nei, ua hiki mua ae oia ma Wahiawa, i kahi o Ahuloa e noho ana, ilajla i hui iho -ai o Kaeleha me Aikanaka. Nokamea, ua hele mai la ua Aikanaka nei mai Koula mai a laik i ka lawai'a me ka auau kai. A ike mai la o Aikanaka ia Kaeleha, mahamaha mai la no hoi oia ia Kaeleha, a hookipa ia aku Ja ua Kaeleha me ka maikai, ia wa i ninau mai ai o Aikanaka ia Kaeleha: "E hele ana kau huakai i hea?" U E hele aku ana au la ika makaikai ia Kauai nei," wahi a Kaeleha. Pane no o Aikanaka: "E hoomaha iki hoi ha ka hele makaikai a komo wahi ai aka oloko, i puipui aku ia, ikaika na -wawae oka hele ana ika makaikai." Ae aku la nohoi o'Kaeleha no keia tnanao maikai o Aikanaka. Ia wa, haawi ia mai la ka ai ka i'a, noho iho la ua Kaeleha nei ai, oia ai nohoi ko ianei a maona, ia manawa olelo hou- mai la o Aikanaka ia Kaeleha: "Auhea oe, e makaukau aku ana oe e hele ma kau huakai maikaikai,e ae mai hei i ko'u wahi manao hope ia ee 1 pono no hoi ia manao, oia iho la nohoi, o Wahiawa no nei nonoho iho no kaua. Oia keia, eia ae kuu kaikamahine o Kawelowai, i wahine nau, pehea la keia manao o'u la oe?" Kulou iho la ko Kaeleha poo ilalo, a liuliu iki, ea ae la iluna a olelo aku la ia Aikanaka: "Auhea oe, ke kuhi nei au, o ka ai no la ame ka i'a, ua lawa no la hpi ia lokoinaikai au i haawi mai nei, aka, ke ike aku nei au, ke haawi mai nei oe i kau kaikamahine ia Kawelowai i wahine nau, ae, heaha auanei ka'u mea e hoole aku ai i keia manao ou, ua .wāhine ae la oia na'u a kane au nana." 1 Eka makamaka heluhelu ma keiawahi i maopopo ae la ia kakou ka ioaa ana o kā wahine Kaeleha, ke kaikamahine a.Aikanaka,. A e m'a*popo pu ai ia kakou ka Kaeleha mau hana no Kawelo. Ma keia mau mea a Aikanaka i haawi mai ai ia Ka«a kuia kona manao no ka hilahila, ho keia lokomaikai i haaAyi ia mai iaia, aolf? nae ana uku e uku aku ai i ka makuahunowai, ia Aikanaka! Nolaila, makaukau ae Ia ia no ka heleanai kana huakai makaikai. Hele makaikai Au la ua Kaeleha nei a hoea i M.ana, ilaila, lei keia i ka p*jjiapaha o Polihale, huli ua Kaeleha nei, a hoi mai la a hiki i Wahiawa, i kahi o ka,lei Mokihana ana i loaa -iho la. Ma keia hoi .ana a Kaeleha mai Mana aku, aole oia i kipa ae i ko Kamalama ma wahi, ua kulu loa mai la no ka hulu o ka pii, nokamea, aia o Kawelowai iloko o kona waihona n«onoo kahi i lapak« ai, i ka ua nui o ka makemake ike kaikamahine a Aikanaka. Nawai e oleka makemake he i'aka hoi ua lou mua i ka maloo, aole ka hoi i pulu ka iti i ke kai, paa e no i ka makau a Kaeleha. Mahope iho oka hikrāna o Kaeleha i Wahiawa, ua hoi.loa aku.la ua Kaeleha nei me ka wahme ana me Kawelowai ame ka makuahunowai me Aikanaka, a noho ma Koula, mauka o Hanapepe. Ma keia noho ana aua Kaeleha, me ka wahine, ame makuahonowai, ua loihi ko lakou manawa i noho pu ai. Mamuli o keia loihi oko lakou noho ,?na,.ua komq iho lā ka hilahila iloko o Kaeleha i kona makuahunowai ia Aikanaka. Ike a ku la o Kaeleha ika hooikaika o kona makuahunowai i ka hana māi ka po a ke ao, hu *e la ke aloha ua o Kaeleha no ka hooikaika kino o ke alii Aikanaka i ka hanaahula huli mai la o Kaeleha a olelo aku la ia Aikanaka: Loihi ko kaua noho pu ana, eianae, e ike ana au ia oe i kou hooikaJka ika hana mai ka la a po , a mai ka po a ao, nojBila komo ke aloha iloko o'u nou. A e ninau aku ana au i« oe e. Aikanaka. He nui no ka poe mahope ou e kokua ana ia o??" Fane mai la o Aikanaka: "He nui no." 1. w„ A t Ka ? l=h , a 1 ta«a ona, tt wa, olelo hou I, m, o Kadeha: "Akahi a pa„ ko

luhi e kuu makuahunowai, e hana nei o lta po ame ke ao, nokamea, ua hoike mai la hoi oe ia'u, he nui nq kanaka e kokua nei mahope ou. Nolaila, e Aikanaka, eia ke kaua e make ai o Kawelo ia oe, e pau ai nohoi ko luhi ana e ka makuahunowai, oia hoi ke kaua pohaku,' nokamea, aole i a'o la o Kaweio ia ano kaua, aofe no i a'o i ka alo ana." A lohe o Aikanaka i keīa mau olelo a Kaeleha, lana hou kona manao e kaua hou ia Kawelo, nokamea, njamuli o keia ma ' u kuhikuhi a Kaeleha'iaia, ua manaoio iho la ia e make ana o Kawelo iaia. Alaila. olelo ae la ua o Aikanaka i kam olelo kaena, penei: "Ka-ha-ha! Eai hou ana ka hoi au i kuu momona i waiho aku ai na Kawelo e ai. A ola na iwi ia oe eka hunona." E maopopo ia oukou e ka poe heluhelu ma keia wahi 0 ka kakon moolelo nei, ke kipi ana o Kaeleha i ka makuakane Ja Kawelo, ehke no me ka Kawelo i ike mua ai ma Oahu nei ike ano o keia keiki ana, oia hoi o Kaeleha. A ike ai no o Kawelo e kumakaia mai ana no keia keiki' iaia. 0 ke kumu nae o keia kipi ana, no ka hilahila o Kaeleha i kona makuahunowai, i kana waiwai ole e uku ai Nolaila, maanei e ike ai kakou i ke aloha*le ' o Kaeleha iā Kawelo, ame kona hilahila ole, a aloha ole i kona mea nana 1 malama pono a lilo ai i aīii ai aina no Kauai. Ma keia mau olelo a Kaeleha me Aikanaka, ua kui aku la la a lohe o Kawelo mk Hanamaulu, ma ka hikina o Kauai. "U la ° ld ° aku la cia Ika v,ahine '» Kanewahineikioha• ! a la ke ' awe ia mai o kaua, ke hoomakaukau hou mai la o Aikanaka me kona poe kanaka no ka nee ana mai e kaua hou ia ia'u. Nolaila, e hoouna aku 1 ka elele I o 1-, ma Kona, e hele mai e nana, a e hoolohe 1 ka oiaio a me ka ole o keia .lohe o kaua. Aole i Dau.