Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 2, 14 January 1910 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

Ma keia paa ana o Kawelo 1 ka pohaku 1 hailukuia aku ai maluna ona, ua īke mai la o Aikanaka ame ka liunona ana me Kaeleha, 1 ka paa ana o Kawelo i ka pohaku. Ia wa, holo mai ]a laua a hoea i ka ehu pohaku 1 paa ai o Ka,welo, a īke iho la laua, aohe he ola hou ana o Kawelo. Nokamea, ua lukuia īho ka pohaku a paa oia. Aohe ona mea nana e hoop&kele mai ka make 1 kau īa īho maluna o ua Kawelo nei. Nolaila, huli ae la ua Aikanaka nei a olelo aku la i na kanaka ona e kuku mai ana"Ua make o Kawelo malalo o keia, Aohe nohoi he mana nana e hoola īaia mai ka make 1 kau ia aku maluna ona, e oukou e ko'u poe kanaka i aloha ia'u, nolaila, e kilokiloi ae oukou i ka pohaku a kaawale ae a loaa iho ua poo nei, ka hoahanau pokii o'u nei, hapai ae a waiho aku ma kahi wahi kaawale." Ta wa, ua kii mai la na kanaka a wehewehe ae Ia 1 ka pohaku me ke kiokiola ana ma o a maanei, a hiki i ka loaa ana o ke kino o Kawelo, ua palupalu loa, a ua paholehole maoli, mamuh o na pohaku a kona mau enemi 1 hailuku ai maluna ona'. Hapai ae la na kanaka i ke kmo o Kawelo a ma kekahi wahi, a hoomoe ia iho la. Ia manawa i hele aku ai ke keiki kumakaia ana, oia hoi o Kaeleha, a nana pono īho Ia maluna o ke kmo o ka makunkane ona, oia o Kawelo, a īke īHo ia 1 ke kau o ke alina o ka mainoino maluna o ka makuakane, a mihi iho la m>i konā hewa,.no kana mau hana 1 hoolala ai no ka make o kona makuakane. la Kawelo e waiho ana me ka huh o kona alo iluna,ua noke hou iho la na kanaka o Aikanaka 1 ka hahau me ka lakou mau laau; alaila, a hoolono nui iho la ma ka opu o ua Kawelo nei, e hoolohe aka o ka hanuhou ae. No ka hanu ole ae o Kawelo, ua hoomaopopo iho lā lakou, ua make loa o Kawelo, me he mea la i ko lakou manao. Ua awe loloa ka uhane maalo i ka lai Kuukuu kanaka i ke alialia Puai-na-wele i ke kaha o Kalaihi Oia kaha ku a Lolomauna—a 0 oe—a o wau—e 0 ka uhane aka loloa i ka hu la Anoano kanaka ole aku la o Mana Ua piha, piha aku la Waiolono Me he kanaka J la ke akua e hele ae nei Ka uhane ola kou inoa Hele ke aka o ka uhane a hoi mai—a E aloha ae ana i ko'u hoa a—e. E ka makamaka heluhelu, ma keia mele ae la a na kanaka i heopuka. ae la, a lakou no i manaoio loa ai ua make o Kawelo, aka, - ma ke kaona o ke mele e maopopo iho ai ia oe e ka mea heluhelu no ke ola hou ana o Kawelo, ehke me na olelo o keia mele, "Me he kanaka 'I a ke akua e hele ae nei," "Ka uhane ola kou moa » A me na olelo o ka lama umi. "Hele ke aka o ka uhane a hoi mai—a " Oia hoi, ka hoi hou ana o ka uhane o Kawelo a komo hou iloko ona, raa ke ano he uhane ola ,a, elike me na olelo ae la, ka uhane ola kou moa. Nee aku imua e ka mea heluhelu' A maopopo ae la ka make o Kawelo i na poe a pau,' ua hoouna m aku la na kuk.ni mama o Aikanaka, oia hoi o Kaehuikeawakea ame kehahi mau kukini e ae, no ka holo ana e kukala a puni o Kauaj, no ka make loa ana o ka mea i noho moi no.Kauai ma ka ikaika,oia hoi o Kawelo a ua hoi hou ka aina ia Aikenaka, A o Aikanaka ka mo'i o Kauai a pum . Oia hele hoi o neia kukala a na kukini, a lohe o Kamalama, ua make ke kaikuaanaona, a lohe pu ae la nohol na kanaka no ka make o Kawelo i na kanaka o Aikanaka. Ua lapa ae la ua poe kanaka nei o Kamalama me ko lakoū liele ana aku imua o Kamalama a olelo aku la: "Auhea oe e Kamalama, ko makou aln o Kona nei. I hoea mai la makou imua ou,~ no ko makou lohe ana mai nei ī ke kukala a na kukini lawe kauoha a Aikanaka, no ka make ana o Kawelo, a kaikuaana haku nohoi ou e Kamalama. A komo ke aloha iloko o makou no ua kaikuaana haku nei ou, no ia aloha, hiki ma! la makou Imu a ou, e hoike aku i ko makou manao, no ko kakou kn ana e kaua ia Aikanaka me kona mau kanaka i kau aku Ia i ka make maluna o Kaweloleimakua." "Auhea oukou e o'u -mau hoaloha, ao le au he aii, i ke ia la, nokamea, ua lanalola ae la o Aikanaka maluna o a ua hoi hou ka aina a pili me A,kanaka, a q Aikanaka ka moi a puni o Kauai nei," wahi a Kamalaha, a hoomau aku la i kana olelo: "Aohe no kakou i hewa ma 0 ka make ana mai la o ua kaikuaana haku nei o'u, ua hewa ole oukou, a hewa ole no hoi au, oiai, U a ike a lohe no ua kaikuaana? haku la o'u i ka make on* e hoomakaukauia anae na kanaka o Aikanaka, aka.aole na e ana wahi leo ia'u. . Aka, mamua ae ko oukou hoea ana' mai la a hoike naai ī ka manao m'u, ua hoomakaukau mua au i na kanaka ma ko'« aoao no ka nee ana aku mai Kona aku ne , a hoea 1 Wahiawa, a hui me ua kaikuaana haku la o'u no ke kaua

me Aikanaka ame keiki kumakaia ia maua, oia o Kaeleha. A oia keia poe kanaka a oukou e ike ae la me ka lakou mau laau palau, elike nohoi me oukou 1 hele mai la me ka makaukau me ka laau palau ma ko oukou mau lima. "Nolaila, no ka oukou 1 noi mai nei, e kn e kaua ia Aikanaka, ua hala ka wa pono a'u 1 manao ai, oiai, ua wikiwiki mai la no kuu kaikuaana,i ka hele mai me ke kali ole ia'u a hoea aku me oukou e ko'u poe kanaka." I ka lohe ana o na poe kanaka 1 hele mai ai e noi ia Kamalama no ke kii ana īa Aikanaka e kaua 1 ko Kaihalama manao, ua hoopau wale ae la lakou 1 ka olelo hou ana mai ia Kamalama. Ua olelo ia no hoi, īna aole o Kawelo 1 wikiwiki loa ma keia kaua ana, ina aoie e loaa īaia ka poino, aka, mamuli o kona puapuahulu ana, oia ke kumu i loaa ai ia'ia ka pomo. Oiai, aole oia 1 kali, a hoea mai na kokua mai la Kamālama mai, kona kaikaina punahele Ua hilinai wale no ua Kawelo nei maluna o kona īkaika, a poino nae oia i ke kaua pohaku, diai, aole 10 no oia i a'o ia ia ano kaua. Ia Kawelo e waiho a make ana me ka oni ole ae, ua maopopo iho la 1 na mea a pau Ua pio ka ahi Ua pau ka oe hana A o ka wahine a ua Kawelo nei, ou hoi o Kanewahineikiaoha, eia oia ke uwe naauaua nei 1 ka make ana o kana kane aloha, oia o Kawelo, a i make hoi! ke kumakaia a ke keiki a laua i hoopunahele ai, oia nohoi o Kaeleha. E ka mea heluhelu. I ka wa no o Kawelo e noho ana i Oahu nei ma Waikiki, a e nanea ana no i ka hee ana i ka nalu o Kalehuawehe, a mamua o ka holo ana o ua Kawelo nei ame ka wahine ana me Kanewahineikiaoha, ame ke kaikaina punahele ona me Kamalama, na keiki ani o Kalaumeki ame Kaeleha ke keiki hoi , knnwkaia iho la ;a Kawelo,ame naUlu ehiku i Kauai, no kc k„ maekaua ia Aikanaka, Ua kukulu ae o A>karuka hc ( 'unu heiau" ma Mauhli, aia la wahi ma Koloa, a ke ok makou e kuhihewa, ke waiho nei no paha kekah. ma U hoa,lona oia unu heiau a hiki i keia la. Aole 1 pau.