Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 3, 21 January 1910 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

A like me ke ano mau o ke kukulu unu heiau 'ana o i wa kahiko, he kanaka ka mea e ha-i ai no ka hoolaa ia, a o keia unu heiau a ke Alii Aikanaka ī kukulu ai, aoī hai īa i ke kanaka. 0 ke unu, oia ka iele, kahi e kau ia ai ke kanaka, ka laa, ka maia, ka awa, ka i'a ula, ame na mea pili e ae e jpono atia ī ke ano hoomana o na kupuna o ke au kahiko ia wa E ke mea heiuhelu, e nee aku kaua no mua o keia loolelo Ua noonoo īho la o Aikanaka i kana mea e hana ai i e kino o Kaweio, oia hoi, e kau paha la Kawelo il>ma o ka 4e t ka unu heiau ana i kukulu ai, a i ole.e waiho hou paia i ke kmo o Kawelo īloko o ka ehu pohaku ī Jukuia ai la, u Aikanaka e noonoo ana, ia wa j pane mai ai o Kae: ;ha ī ua o Aikanaka: li O ka noho no kau, aole ou wahi mea a noonoo ae ) ke kino o ko hoahanau pokn." 1 auanei hor," wahi a Aikanaka 1 pane aku ai. Pane no o Kaeleha īa Aikanaka "Pehea ke nno o Kav/eloVwaiho mai'la. Me keia, noonoo ae oe i <ahi e waiho ai. Ina o ka waiho hou ae laia īloko o ka :hu pohaku i lukuia īho nei oia, alaiia, e kauoha a.ku oe i na kanaka, e hapai hou mai ī ke kino o Kawelo a waiho iho īloko nei o ka ehu pohaku." "Oia ka'u e noonoo ae n$i 1 kahi e waiho ai o ke kmo 0 ua hoahanau poku nei o'u. ('a manao ae nei au, e lawe iaia a kau īluna o ka lele, ka heiau a'u ī kukulu ai a 1 ole, e waiho hou ae no īloko o ka ehu pohaku i lukma' iho nei a make elike me kau i olelo mai la e ka hunona." Ua hooholo iho la ua Aikanaka-nei e lawe īa o Kawea ha-i ia iluna o ka lele ka heiau ana i kukulu ai. O Ka. welo ka mea mua e kau ai īluna o ka unu heiau, a ia wa* ua kauoha īa ae la na poe a pau e amo-aku i' ke kano o Kawelo mal Wahiawa aku a hoea i Koloa. Iawa, lalau iho la na kanaka4 ke kiiro. rKaweIoTam, ae Ia. Ua loihi no keia auamo ia o ua Kawelo nei e na kanaka, ua like paha ka mamao, mai mai » hoea 1 ke taona nei, a i ole, mai ke taona aku oei a hoea i £,uakaha ma ka nuku o Nuuanu. I ka hoea ana o 'na kanaka e auamo ana i > e kino o Kawelo a me Aikanaka ma ī ka unu heiau ana,ma Maulili ua kau mai Ia keano ahiahi loaana iho, nolaala, ua ae la o Aikanaka, e waiho ia ke kmo o Kawelo iloko o ka pa unu, me ka.oIelo ana aku nae ī na kanaka"B, auhea oukou, ua *hiahi loa kakou, e hookomo ae oukou i ke kino o Kawelo iloko 6 ka pa o ke unu, oiai, ua ahmhi loa aku nei kakou. Aole paha e pau pono ka'u hana maluna o ke kmo o ua hoahanau nei o'u, o ka poeleele loa no ia. A ka la apopo hoi i ka laokoa, alaila kn hou mai a ha-i akaia Kawelo iluna o ka )ele, (heiau)." la wa, hana ia iho la ke kinoo ua Kawela nei awahi ia ae la i ka lau maia a paa, hana ia a maika! me ka paa pono, īa manawa, hapai ia ae )a.a hookomo ia akula ke kmo o ua Kawelo la iloko o ka pa o ke unu, elike me ka ua Aikanaka nei i makemajke,ai. A komo ke kbo o Kawelo ijoko o ka pa unu, ua hoowoho ia īho la he elua mau kanaka no kiai ana ia Kawelo ma ia po me ka makaaia Ioa ana, oia hoi o Koiiīanaulu 1 a me Komanauiu 2. Oiai, ua noonoo iho la oia iio KamaJanu, ua manao ua Aikanaka la e kii mai ana o Kamalama t ke kaikuaana*haku ona aka, aole loa he mau noonoo o Kamaiaoia oia ano Ma keia waiho īa ana o ke kmo o Kawelo a me ka uhi ja aoi i kaiau maia, ua huh ae la o Aikanaka a olelo mai Ja ī ka hunona, ia Kaeleha: "Uakom? akulakeJfino o Kawelo iloku a Ka pa o " nu ' , nolai,a / a ka la a P°P°. e pii hou mai ai kaua a me na kanaka no ka ha-i ana aku ia Kawelo iluna o ka lele nei (heiau) A o Kawelo iho la nohoi ke kanaka mua loa e kau ana īluna o ka heiau nei a'u ī kukulu ai. Nolaila e hoi kakou, uapau ae la ka kaua hana o keia po , a po p 0 ',a t ka la okoa, hana aku ia o kaua ea, he malamalama." Ae aku la no hoi o Kaeleha me ka olelo ana aku. "O na >*ahi kanaka wale iho Ia no keia au i manao ai, e hoonoho iho no ke kui ana ia Kaweio a ao keia po?" Pane aku J a o Aikanaka: "Ua manao ae nei au, ua lawa no ,a laua nei ke kiai ana ,a Kawelo. Aohe o'u manao he poe kekahi mawaho ae o Kamalama e kn mai ,a Kawdo , ke/a po, a hiki. vfale mai kakou i ka la apopo.'» Hoopau ae la o &aelēha i kana olelo ana aku i ka ' makuahunowai ona, īa Aikanaka Ia roanawa; hul, mai la „ a A.kanaka ne, a kauoha m*la, m kanaka oaa e l,o,, ua hooko 4,a, h ko„a poe ,taMika , kona leo al„. A tull aku la ua Arka„aka nei me ar ' a me Kaelelia . ™e kona poe kanaka a ho, • „ i* 01 ana a Aikanaka ma, m hikUku k lakou i Hanaka-ape, he wah, , kokoke ,ld I h .

Kawelo i waihoia ai ka pa oke unu ma Maulili a, he awa ku moku hoi no Koloa. A hoea lakou i Hanaka-ape, hooaumoe iho,la o Aikanaka ma ilaila ia po me ka hauoli o ka make ana o Kawelo la lakou,me ko lakou noonoo ole iho.e hiki mai ka manawa o Kawelo e ulupa aku ai la lakou a pau i ka make, E kuu makamaka maikai e heluhelu anaikahi'apaiole 0 Kauai, ka mea nona keia moolelo au e hoohialaai nei. E waiho ae kou kalele nui ana maluna o Aikanaka ma, oiai, ua kau aku la ko lakou poo i ka uluna a Kauhikoa. a e huh ae kou kalena ike la Koinanaulu ma e kiai la ia Kawelo--1 ka wa i hoi mai ai o Aikanaka ma, aauoho īio-Ia no hoi o Koinanauiu ma e kiai. Ma keia kiai ana a Mua a likehke o ka po, īa wa laua ī lohe ae ai 'i ka leo o ka iole i ka uwiuwi ana mai ma o a maanei 0 ka heiau, e lohe analāua 1 ka leo o ka īole maanei o laua, e kupinai ana hoi 1 ke kula, aohe wahi haia ole o ka leo o ka loie a laua e lohe Ia īa po, a olelo mai la o Komanaulu 1 Ia Komanaulu 2 i ka ī ana mai: , . .' H ® mea kup f n u aha keu ' ua hele no hoi kaua a elema ,a Kaual nei ' lohe ana k"ia ika leo oka ioie e kupinai ana maoa maane. oka pa oke unu e Wa.ho maiia o Kawelo, aole no ho, aluka ana o ka leo o ka iole a'u i lohe ai, elike me keia a kaua e lohe ae la " "h'l, 6 ' he ?'? k t" ' °' e, ° 1,121 ,J '" " ahi a Eoinanaulu 2. Heaha ana l a ka hana ka leo oka iole a kaua e lohe-ne, o ke,a aumoe, ua hele no hoi a hu], ka „ka po lohe a na kaua .ko leo oka .ole, aka na keia ata e hoike mai , a kaua, a,a ho, a p„ n,a, ke ,11, a taua ,ne na kanaka, alaila hoike aku kaua , uaall, ne, ī" kaua , k „ a )ole ' a 1 lohe lho 1» > ka uwiawi o keia aumoe." ,_Aoig_i pau