Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 13, 1 April 1910 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

"Nolaila, ua hiki nwi la maua imua ou e ke alu, e Kawelo, ina he manao kahi o ke ahi ī kona mau kanaka, he hoike mai no hoi, a ua makaukau mau no hoi maua e hooko aku i kau mau kauoha a pau nu maua e hana aku," wahi a Kamakaokahoku. Pane aku la o Kawelo i ua mau wahi kanaka nei me ka olelo ana aku "Ae, elike me ka olua i hana maikai mai ai ia'u., ame ko olUa hoolohe ana ī ka ? u mau kauoha ia o'ua, nolaila, eia ka'u hana aloha no olua "Oiai hoi ; ua make aku la kuu keiki kumakaia, ia'u nei ia Kawelo, oia hoi o Kaeleha. Nolaila, o ka ama auanei a'u i haawi ai no ua keiki kumakaia nei a'u, nou īa e Kamakaokahoku, a o oe ke ahi maluna oia kalana, a o Hilinuiwawaeaehu no hoi kou pukaua 0 keia īho la ka'u mau hooponopono ana no olua e Kamakaokahoku ma, a e hol olua a noho īluna o kahi a'u i haawi aku la no olua. I ka pau ana o keia mau olelo a Kawelo imua o Kamakaokahoku, ua piha loa īho la laua i ka hauoh ī ka loaa ana o ko laua aina, a o Kamakaokahoku hoi ke alii. Ia wa, huh aku la o Kamakaukahoku, a olelo aku la ia Kawelo. '\Auhea oe e ke ahi, e Kaweloleimakua, ke ike aku nei maua 1 ka puu waiwai nui e kti mai nei imua o ko maua alo, oia ka aina au ī haawi mai la me kou puuwai 1 piha l ke aloha, nolaila, ea, ke lawe mai nei rnaua ia makana »u a panai aku i na hoomaikai piha ana nou, e ko makou makua alh o keia mua aku." "~Pau no hoi ka Kamakaokahoku mau olelo, kam iho la ka aka a ua poo nei no keia mau olelo a ua mau wahi kanaka nei. Mahope īho o keia mau olelo ana, ua huli ae la ua Kawelo nei a olelo aku la i ke kaikama punahele ona ia Kamalama: "Auhea oe, e kuu kaikaina, e Kamalama, aohe a kakou hana i koe no Koloa nei, ua make ae la no ko kaua mau enemi, ame ke keiki kumakaia aloha ole no hoi a kaua. Nolaila, ea, e hoi oe me ka wahine a kaua me Kane--wahmeikiaoha, no Hanamaulu, me na niakua o kakou Nou hoi e kuu keiki, e Kalaumeki, e hoi no hoi qg t kou kalana A no'u īho ea, e hele kaapuni aku ana au ia Kauai nei e nana ai ī ke\no o ka noho ana o na makaamana I ka pau ana q keia mau olelo a Kawelo, ua hoomakaukau iho la o Knm?lama me ka wahine aloha a laua me Kanewahineikiaoha, e hoi no Hanamaulu, a o Kal «trmeki jio hoi, hoi no kona wahi, a o Kamakaokahoku ma no hoi ku ae la laua a hoi no ko laua kalana \ haawī i a aku. A hala mai Ia o Kamalama ma no Hanamaulu, ua huli aku la no hoi ua poo nui nei hele no kanajhuakai kaapum ia Kauai. Ma keia huakai kaapuni a ua Kawelo nei, ua nui ka mahalo o na makaainana ī ua Kawelo nei, aole he leohomo mai na kanaka mai no ua poo nui nei A ua pipili hoi ke aloha o na makaamana no ua Ka_ welo la. A o kekahi hana aloha a ua Kawelo nei i hana ai ma keia huakai kaapuni ana, oia no kona haawi ana 1 ka ama i jia makaainana. A mamuli o keia mau hana a ua Kawelo nei, ka mea nana ī hookomo aku i ke aloha i na makaamana no ua hiapaiole nei a kakou. Oia hele no hoj ko ua Kawelo neī i ke kaapuni a hala he anahulu puni no hoi o Kauai iaia, i a manawa moe mai la kona ala hulī hoi ma ko Kamaokahoku wahi e noho ana. A hoea o Kawelo i o Kamakaokahoku ma ia, 2 a wa, ua ike mai ia no hoi laua la Kawelo, i a manawa hoomakau kau mai la i na ku*mau i p'ha i ka ai na Kawelo, niake- no hoi ~ka puaa, ka moa a na kan?ka, malalo o ke kauoha a Kam akaokahoku ma. Mo a no hoi ka puaa a me rooa, o ka makaukau mai la no ia o ka papa-ahaama, o ka noho iho la no īa o ua Kawelo nei me na makaamana ai. Oi ai ko ua Kawelo nei a maona, ia wa, ua olelo aku la oia imua o na makaainana, ī ka i ana aku: "Auhea oukou e na makaamana, ua hoonoho mai au īa- Kamakaokahoku i alii no kaa kalana, a o Hilinuiwawaeaehu no kona pukaua, a o oukou no hoi ko laua mau makaainana, a manao no hoi , aole no paha e loaa ana ke kru-e-e ana mawaena o ko oi-kou noho ana. Ia wa, x hooho mai ai ke leo o na kanaka Yne ka olelo ana mai: "Ka mea a ke ahi i īke ai he pono, ua pjn o ia ī kou niau makaamana." Mahope iho o ka pau ana o ke n mau olelo a ua

hoomakaukau iho lā dia i kana huakai huli hoi, a makaukau 110 hoi ua Saweld hei o kona huh hoi no īa no Hanamaulu, I keia hoi ana o ua Kawelo nei, ua hahai pu mai la na"kanaka iaia, no ka hoohanohano ana ika huakai huli hoi a ya poo nui nei. Oia hele no hoi ka - huakai a ua poo nui nei a hoea 1 Hanamaulu, hui ae la no hoi ua Kawelo nei me na makua ona, a uwe īho la ka makua me ke keiki a pau no hoi ka uwe ana, ia manawa hele mai nei na makaainana o Hanamaulu e īke īa Kawelo I ka pau ana o ka ike ana o na makaainana īa Kawelo, ua noho īho la hoi ua Kawelo nei me ke kaikaina punahele ona } me Kamalama Ia wa, olelo mai la o Kamalama 1 ke kaikuaana ona īa Kawelo"lna paha i kali ia la eoe e kuu kaikuaana a hoea mai la hoi paha au me ko'u mau kanaka, ma la paha, aole e loaa la oe kela pomo, aole, īke e mai la no au, ua hoea mua oe 1 ke kahua kaua, 1 Wahiawa, a e hoonrwka ana ke kaua, a hiki ole īho la īa'u ke hele maī, nokamea, aole au i makaukau me ko'u mau kanaka ia wa, oia iho la ko'u kumu o ka hijki ole mai 1 ua la ala o ko make i ke kaua pohaku e ke kaikuaana aloha o Kamalama nei Ia Kamalama e olelo nei, aia wale no ke poo o ua Ka ■welo nei īlalo kahi v kulou-ai a hoolohe i ka olelo a ke kaikaina me ka aka ana Pau no hoi ka Kamalama kamaiho ana, o ke e-a ae Ia 110 īa o ke poo o ua poo nui iluna a aka mai la i ke kaikaina,_me ka hoomaoe ana aku i kana olelo' "Ua ike mai la no ka hoi oe, i holo 13 mdi no hoi paha e oe i na ua maikai loa " Mahope iho o keia mau kukai olelo ana mawaena o Kawelo me kona kaikama me Kamalama, ua hooponopono hou iho ]a ua Kawelo nei 1 kona kulana Ahi Aimoku, me ka olelo ana aku no hoi i ke kaikama punahele ona, īa Kamalama, e hoi oia a kona kalana ama a hooponopono no hoi me kona mau makaainana A pela no hoi ke keiki o Kalaumeki, noho no oia 1 kona kalana a hooponopono me kona mau makaainana. A pela no hoi o Kamakaokahoku ma. A hookahi no mea nui eke kaikaina. E ike ina makaamana nnua o kou alo, mai ke kiekie a ka haahaa, e noho me aloha Ae aku Ia o Kamalama no keia mau olelo a kona kaikuaana haku. Pau leeia mau hooponopono ana a ua Kawelo, ua hlo ae la no hoi ua Kawelo nei oia ke Alu Aimoku a puni o Kauai, a noho iho la oia me kana wahine me Kanewahineneikiaoha, ame kona mau makua He aln maikai o Kawelo, aua aloha ia ena mea a pau Aole oia 1 hoopihkia aku i na makaaina, ua mahi ai no oia i ai nana, a ua hele no e la-waia i kana i'a ponoi/aole oia i nana i kot\a ahi ana a hoopalaleha wale kona mau lima Aua kupono no kona kapaia ana, o Kawelo Leimakua, oiai, ua malama oia i kona mau inakua me ka maikai. I ka noho ana o Kawelo 1 Ahi Aimoku no Kauai, ua kui ae la ke kaulana a hiki o Oahu nei, a lohe o Kalonaīkahailaau e noho ana i Waikiki, a no keia lohe ana ona 1 ka noho Alu Aimoku o ka hunona ana o Kawelo, ua haaj lele īho la oia me kana wahine i Oahu nei, a holo no Kauai a hui no hoi me Kawelo, a hlo no hoi laua i mea nui imua 0 Kawelo Ua noho oluolu oia me kana wahine me Kankwahineikiaoha, aua noho oluolu hoi me na makaainana He alu haipule a malama i kona mau akua Ua ola oia a hiki 1 kona elemakule ana. a ua aloha ia e na mea a pau E ka makamaka heluhelu o ka Moolele o Kawelo, e kala mai 1 ka makasila o ka mea kakau nei, oiai, ua hiki mai la kakou 1 ka hopena u keia moolelo kaulana o Kawe- * ke.noi aku nei 1 kou oluolu e lawe aku i ka'u mau hoomaikai palena ole i ka poe heluhelu o ke Kuokoa Home Rula, a e aloha auanei kakou a pau. A i keia pu»ka hou ana aku o ka kakou Hiwahiwa nei ma keia pule ae, e hoopuka aku ai makou i kekahi Moolelo 1 loaa ole i na loea haku moolelo o keia au e nee nei, aple no hoi i hoopuka īa keia mooleslo il% o o na nupepa kahiko o kakou ike au i hala aku O keia moolelo ka makou e pani ana ma kahi o Kawelo ī pau ae la, He moolelo Jiawaii no keia. Oia hoi, ka Moolelo o Kuaiahi, ka lua ole o ke kanaka Ui o ka Papa Lohi-o-Apua, ī Puna Paia-ala ī ka Hala me ka Lehua. Ka Hopena O Lutanela C. M Austin, o ka Oihana Kaua Moana o Amenka ka mea hoi i kauohaia e helei Tokio e kula ai a īke i ka Olelo Kepam, ua mare elho nei i ka wa hine mamua o kona wa e haalele mai ai ia nei, a oiai oia e hookaulua īki īho nei ma Kapalaki ko nei, ua kauoha ia mai la oia e holo aku ī ka Mokupum Kao. Aohe makemake o ke Keena Oihana Kaua i na haumana alnkoa ī mahae īa ko lakou noonoo, i wahme kahi mea e noonoo ai a i koa kahi. ' Heaha kau e w-a mai nei ke kai o lalo; ke lohe ia aku nei ke ku-halelo o ke kai o Kailua, Koolaupoko, ae nei. Pau no o Solomona Mahoe mai ka makai mai, o ka pau no la oka noon °o ia ala o kekahi makai mai ka Apana mai o Kailua; KooUupoko, a ī ole hoi ia, mai ka Apana mai o Waimanalo, Koolaupoko, oki loa no a oki Ae, aia la hoi ma ke kh maka nunui ka nana.