Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 15, 15 April 1910 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII Ka Luaole o Ke Kanaka Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i Ka Hala me Ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII

Ka Luaole o Ke Kanaka Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i Ka Hala me Ka Lehua

KA N\ni Pali ke kua Mahina ke aio—lmi I K'\NA IPO MA N'\ ALE KUALOLOA 0 KA MOAN\ —Loaa o Luukia ka Ohia Noho I K\ Malu 0 KA Pl'A HAUIAN\ I K\WAI o WAILUA— KA Hl'AP\IOLE 0 K\ ĪKAIKA—LUKI'IA NA KUPU \ O H \\ \II NEI —HUEI \ N\ MEA POIIIHIHI O KONA HV\'U'N\ MOKUNA I E ot pono ana kakou ma keia nee ana ai-u o kakou mooielo maluna o ke alahele e ioaa aku ai ka kakou Hiwahiwa ma kona moolelo pololei, kona mau makua, na kaikuaana ona a me ua kaeaea la pu kekahi, a penei 0 Kona kane noho īa Hualalai (w"),hanau o Kailua (k) a me Keauhou (w), o kahi noho o Kona a me kana aliiwalnne me Hualalai, aia no ia ma ka uka waonahele 0 ka mahiai no ka hana nui a keia mau ahi o kanoho ana o ka uka Maulukua. He mea mau no nae la laua ka iho mau ana no kahakai, nokamea, he mea mau ī ka poe noho waonahele a i ole, noho pilikuaht<Vi paha, ka ono ae ī kahi lauhmu, kahi ahnahna, kah: ma, haukeuke, opihipihi, na oilo puhi, a he uku hoi ka iho ana aku ua pae mai na auwaa lawaia hi-aku, a lawaia opelu paha, kukaula, a ī ole, hi-ahi A ke loaa keia mau mea o kahakai la laua, o ka huh hoi aku la no īa no uka 1 ka wa nae 1 hanau mai ai o Kailua, ka laua makahiapo, ua kn mai la o Kaiakekua a me Kaniakahonu na laua e hanai, ua hanai īa no ma ke ano mailam ia oia mau la O ka hia o ka laua keiki, oia no o Keauhou, he kaikamahme īa Ua lilo kona hanai ia ana, m Kainahu a me Kaawaloa kana wahine, ua hanai ia keia mau keiki nne ka ike ole o kekahi a me kekahi, a hiki i ko laua nunui pono ana. 0 ka hana mau o na kamaiki oia mau la, o ka heenalu, he loa kahi e pae ai ke heenalu Ina hee i ka nalu mawaho īho o Kamakahonu, aia no ka pae ana i ka ihili o Keauhou, oia kahi a na'lu kane ame na aluwahme e heenalu ai,ka lakou mau Lei a me na Kama na Hapuu, o ke nuj o ka liiln, a īloko o keia aluka heenalu, o Kailua kekahi e hele nei e heenalu a me Keauhou pu, he mau Papa Heenalu ko laua 1 kalai la mai na kumu laau Koa mai o ka waonahele, a i lohua me ke kukui a me ka mu, ua hele wale a lah na aoao o keia mau papa i ka wai 0 ke-kukui a me ka niu. 0 ka Papa Heenalu o na keiki e ae, oia no ka Wiliwi li, ka Ohe, Kawau a me Keahakea., O ke ia mau papa heenalu o na Kama e ae, he mau papa heenalu la i hke ole aku me ko Kailua a mo Keauhou. Ma ka wa e heenalu I.ke ai oKailua ma me na Kama e ae, aole hke ka pae ana o ko lakou mau papa me ko laua nei, nokamea, ikawao na Kama e ae e hee a. , ko lakou mau papa, ,na paha he Wiliwil, ka papa, he knalana ke ano oia papa, he lana me ka ikaika oe 3 e hoau ai no kahi o n f u > a 1 na ha P a kon ikaika, e lumilumi ia ana oe a hiki i kou papauaho a na, he kakaikahi loa kou pono dnd 1 ku P° no e loaa ai la oena ohu nam.dlkal e P ae al ' P ela h ke kulana oia papa heenalu a pela p u no ka papaheenalu Ohe, Kawau, e i ole papa heenalu AhakLM, he ano kokonio hiki ole ke lana maikaa a pae pono, e hiki ai ī ka mea heenalu ke lealea a ohoh no kona poe maikai ana, ma, kahi ana e hee aku ai i ka nalu a hiki i ka ain u ma'oo Aole: ke kulana o ko Kailua ma papa heenalu, o ka Papa Koa, he n», M , he lana, a „o ka hdna la ana n,e ke k u k„, „ mc k a mu , ua Uo „ , „, ca pakika apal.ee ,l,ma a ' { na 00 ** wal >i h»lu nalu, a ke makaukau mau oe no ka l,« ana, e p , e ana no . p e|a m Q Ka[|ua me Keauhou e hana a, , ko la„a mau papa heeualu He hke ole nae ka noho ana o keia mau Kama, aia kekahi ma Kamaliu kahi i noho ai, a o kekah, ho,, a, no i Kamakahonu He loa feu wahl a Keauhou e hele jku a, „o ka heenalu he mea ole nae ,a ala loa no ka piha ulumah.eh.e „„ nahookamkan.pi-he ma na ] ae kahaka,, n,a, K CJ uhou a niki ī Kamakahonu, 1 ka wanaao, e malnki ae ana ka La maluna ae o ka a T aī 1 U 1,1 alUkaŌe me na amena Kama no kuanalu, a o KaUua a me Keauhou ma kekahi ma la auna huikau o ka poe heenalu I ka e pa'e a, na poe heenalu, o Kailua a me Keau hou ma «ka>uc pae pu ana, uapae I.kema, la „„ lakou n,e ka nui o ka poe heenalu, a haule hope aku la lakou. O ltailua a me Keauhou, a,a no laua ke hee 'la , ka muku a 01 ae i ka lala, ,a wa laoa i hu, kamailio ai noko laua poiio ino. 1 Ia laua e hee nei i ka nalu, ma o Kailua kai ka muku o ka nalu, aia aku la o Keauhou, ke holo 'la no ka lala a, kua P elu hou anA "0 ka pio o ka nalu, a i ole, no' ka

halehale, īa wa laua "e huikau ai na makau a kalawaia 1 Wailua " A 1 ko laua wa e pae nei i ka nalu, au noke anuenue muekekei o ka wawae ke hahai 'la īa laua, (oia hoi, anuenue kaukapakahi, oia paha ka Poakahi īa kakou) Ke ka-„ mkani nei ka pi-he, uwa o uka o ka aina no laua nei, ke uwa nei a haalele wale, Ana keia mau leo hauwalaau i hoike aku la Kamahu ma, heaha la keia leo paiakuh a laua lolie nei Ia wa nae a laua e manao nei e hele ae e ike i ka mea 1 hauoli ai na kahakai, ua oili aku la ka laua hanai ine kona papa heenalu e ana kona a aia pu ia kekahi Kama, oia hoi, keiki kane -kanaka maikai e ku pu aku ana me k'a laua hapuu Ike mai la kona mau kahu hanai uua m * keia Kama, ua punia laua non ame ka hoohuoi, a ninau aku la o Kamalui ī kana hanai ī ka ; ana aku; "Nohea mai nei hoi keia hoa ou e ka maua hanai o ka hiki ana mai nei?" Ua pane aku la o Keauhou i ka luiaolelo hoomakea 1 kona mau kahu hanai I lawe mai la paha au īaia, ī loaaka kakou ai, ka i'ā ke kapa, ka moena a nie ka hale, ī ai ai hoi olua ī ka'u wahi loaa, uiai hoi olua e ola jnai ana, ko'u mau wahi hulu makua hoi nana ī luhi, o ai wale aku auanei hoi o hai ka mea luhi ole īa'u i ka'u loaa," a hoomau aku la no hoi 0 Keauhou 1 kana olelo, "Pehea, he hewa īho la anei īa mau olelo la īa olua?" Ua pane akuja na kupuna me ka hauoh i ka Uua hanai i ka ' ana aku, Ka-hu-hu, aohe paha kena iie olelo Ka, ua pono paha kau olelo e ka moo, aohe paha a maua kuhalahala ana aku no kena mau olelo au, eiapaha ka mea hewa, aole ī lono ou maumakua,ma paha auanei e lono aku laua, aole e nele ke kahu mai o kaena no maua " Ua pane hou aku la no o Keauhou i ka olelo a ka lea 1 I<ona mau kahu hanai Hele paha lono aku laua, ua ku ke ope, ua hana ka haawe oua mea he waiwai nokakou A eia no hoi kekahi mea hai aku ia olua, oka wa mo'a pono no keia oka pulehu o ka wa kakahiaka, awakea ae, he wela u o ka lima e o'u mau kupuna A hoi no hoi, ua īke no olua i ko'u makaukau no i ka wili poi ka-i a kakou e ai nei, nolaila, aohe hemahema o ka olua moopuna ma īa mahele hana " Na keia mau olelo a Keauhou, i hookualnlu aku i na manao uluku īloko o Kainahu ma, a emi pu īho U na kike olelo ana mawaena ® lakou. I ka pau ana ae o na kukai olelo ana mawaena o lakou, ua hoeu kōke mai la no o Keauhou īa Kailua, i ka ī ana aku. "Auhea oe e ke kanaka ui, o ko'u wahi pupupu hale īho la no la, a o ko'u maukupuna no hoikeia au e īke mai la, nolailu, ea, mai ohilahila oe, he hale leo ole la nou, a he ai leo ole. Nolaila, ea, e hele kaua i ka hiu-wai, a pau ka kaua hiu-wai ana, alaila, hohohoi mai kaua a kauhale nei ka.nau wahi ai kaua, oiai, ke īke aku la au ia oe a me a'u no hoi kahi, ua polinahe mai la kahi houpo Aiwa paha apa ka mikipoi ī ko kaua mau waha, he keu aku paha ko kaua hele ino " I ua Keauhou neino ka hoeu no ko laua hele i ka hiu wai, aohe hoopupu ana īho a ua Kailua nei, oiai, oko ia nei hulu aa ia, o ka leo hookipa 0 ka laua nei kaha aku lano ja i kahi o ka punawai, 0 keia wahi punawai, he punawai kokoke loa no keia ma ke awa pae o Keauhou, ke paa ole i ka īhih, o ka inoa o keia punawa, o "Keauhou Punawai," oia no kahi a Keauhou e auau mau ai i na wa a pau ana e pae mai ai, mai ka heenalu mai. A ī keia hoi ana hoi aua Keauhou nei, he kokoolua kona, Ia laua ī hala aku ai no ka hiu-wai, ua olelo aku la o Kainaiiu ī kana wahine, la Kaawaloa Aole ī pau.