Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 16, 22 April 1910 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII Ka Luaole o ke KanaKa Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII

Ka Luaole o ke KanaKa Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

lonv ka Nani P\li ke kua Mahina ke alo—lmi I KANA Il'O MA NA \I,E KUALOLOA O K\ MO\N<\ -Loaa o Luukia k\ Ohia Noho I KA Malu o KA PUA HAULANA I K\WM 0 WAILUA—K\ HI'APAIOIE 0 KA IKAIKV—LUKUIA NA KUPUA O HAW\ll NF,I—HUEIA N\. MEA POIIIHHII 0 KONA. lI\NAl'N\ MOKUNA I "Hele no hoi a o ke kane keia o ka han<u a kaua, ea, ola no hcj>i na īwi He keu keia a ke Kama kanaka maikai a kaua no i īke aku la " Ia manawa, ua pane mai la no hoi kana wahine. oia o Kaawaloa ī ke kane īa Kainahu, ī ka i ana aku, "Ae, he oiaio la au e olelo mai la, e ke kane A hoo kahi no pilikia nui o keia a kaua e ike nei, oia no ka lono ole o na makua. A peh'ea la kaua e hana ai, ī ole e īh mai na hoohewa ana a Kona laua Hualalai maluna o kaua/ Ua pane aku Ia ke kane, o Kainahu ī ka wah'nē, īa Kaawaloa i ka olelo ana aku. ''Eia ko'u manao, e ka wahme E hoouna au **a Kahaluu, kuu kaikuahme, e pu no kahi o na aln i ka Ia apopo no keia mea a kaua l kamaiho. nei m'e na olelo kupono e hoakaka ai imua o laua no na mea e pih ana ī ka kaua hanai la Keauhou " Mahope iho o ka pau ana o ka laua kukakuka ana, ua hele aku la o Kamaliu a kauaoha aku ia i ko laua mau kanaka, e kalua ka puaa, ka ibo a me ka moa, ka ī'a, a me na mta ai no apau oia wa EmooLe no hoī, ua mo'a keia n;au mea a pau. Huai ka imu, a p\u i ka hooponopono īiuna o ke papa-aina I ka makaukau ana o keia mau mea ai, ia manawa, ua hoea mai la o Keauhou me kona kokoolua pih oia mau la auau kai a ho" miu o na kahu hanai. Ua hoomakaukauia na mea paina, a haule īho la laua haupa i na mea ī hoomakaukauia īmua o laua, a o laua wale no īa e ai la I ka wa i pau ai ka laua pama ana, ua hoeu aku 3a no ke kaikamahme o ka eleu, oia o Keauhou, i kona hoa ai īa Kailua, ī ka i ana aku "Ea, pehea mai oe e kuu hoaheeualu o Kamakahonu ua ai iho la kaua ī na kuhmia o ka 10 puaa a me ka io tllo' me na mea no hoi a pau ī hoomakaukau ia na kaua. Nolaila, ea, ke kau mai la ke kaumaha a ka poluluhi mikahiamoe malum o ko'u mau maka, a ua makemake au lā e hoeluolu a e hooko aku ī ka makemake a o'u mau maka e hana nei A pehea la oe, aole anei hot e hiki ana i kou mau maka ke heeluolu pu, e like me ko'u ? " ' Ia manawa, pane aku la o Kailua: "Ae, o ko'u mau wahi maka no kahi la ī Joaa mai la īa haawina elike me kou. Heaha la auanei hoi, īna he makemakekoke alnwahine e hooluolu i ka maka, e hoi no hoi paha e hooHuolu." "Ae," wahi a Keauhou, a hoomau aku la ī kana olelo ana "A pehea ka hoi oe, kat no hoi, a hoi au e hooluolu a o oe pu no hoi kekahi e hoi mai e hooluolu 1 kou mau maka, Heaha īho la auanei ka waiwai o kou noho hookahi wale ana īho no A hoi ka hoi au e hooluolu, a hoopupu īho la oe i kou papa heenalu mahope nei Nolaila, ea, aohe a kaua hoololoiahih wale ana no i ka makemake a ko kaua mau maka, he hoi ae ko kaua hooluolu." Aole no hoi keia 1 manao ae nei e hoopupu īho ī ko'u wahi papa Ua manao ae nei hoi au, ai«j a makaukau ke ahiwahme no ka hoi ana e hwluolu, aUila la hoi au pa wahi ieo aku ia oe e ke alnwahine Nani hoi ia, ea, ua puka mai la ka hua olelo o ke ola mai oe mai e ke alnwahine, aohe a'u hoole ana aku ī kou makemake, he hooko wale aku no paha keia 1 kou leo " Ia laua nei ī hoi aku ai a haule aku la no kahi hooluolu iluna o ka nu'a moena, na aahu kapa pa-upa-u, a haule aku la laua hooluolu 1 ka makemake a ko laua mau maka me ka maopopo ole ī ka mea kakau ma īa wahi aku, nokamea, hapala poele aku la ka makasila a ka mea kaukau Ma keia wahi e ka mea heluhelu, e waiho kaua n*> na ui e hiolam ana 1 kahi moe kapu o Nuumelani, a e huh ae kaua a nana no na kupuna o Kailua, oia o Kaiakekua ame Kamakahonu. I ka hele ana ae o ka La a ku pono ī ka iolo, ua ulu aela ka haohao la laua no ka h Ol ole aku o ka laua hapuu i ka wa maa mau no kona pama oia la. Ua ninau aku la 0 Kamakahonu īa Kaiakekua, Pehea la kou ka hapuu a kaua? Eia la oia i hea? Ke kupono ae nei ka La i ka 1010, aole nae ona hoi mai? _ Ia wa i aku ai o Kaiakekua la Kamakahoau i ka 1 ana aku t , He °.? aio hol Ia 00^101 -na ou. He ha'o wale no hoi keia hele ana ona, o ka « a pau ka wa kupono E e hele oe e huft īaia. Eia la oia 1 hea?" Ua ae aku la hoi kana kane o Kamakahonu, e hele e lā Kallua 5 nokamea, ke pau mai nei na aln a me na

kamalei e ae i ka hoi mai, a he poe kakaikahi wale no koe, Ia wa, o kona ku ae la no la a hele aku Ia e huh laia nei nae e hele nei, ke ninau la oia ī na poe hoi mai, mai ka heenalu mai, o ka pane, aole lakou ī īke, aia la oia īhea kahi i hele ai. Pela ka īa nei ninau hele ana a ka hope loa o ka poe e hoi mai ana, he wahi kuapuu -keia, oia o Puapuaa Ua ninau koke aku la o ua Kamakahonu i ua wahi kuapuu la, "Aole anei oe 1 īke mai nei 1 kuu lnnai, he keiki opiopio kanaka ui, o Kailua kona īnoa?" "Ka, he nui no na keiki opiopio a'u ī īke mai nei, aole nae he ui elike me kau e olelo mai nei īa'u, aka, hookahi nae keiki ui o ka'u īke ana aku nei e hee ana ī ka lala," wahi aua o Puapuaa, a hoomau aku 11 ī kana olelo ana me ka ninau ana aku "He keikt anei la me ka malo puakai a mekapapi loihi? oia anei ua keiki la?" No keia nmau ana mai a ua wahi kuapuu nei, oia o Puapuaa īa Kamakahonu, ua hoomalamalamaia ae la kona noonoo, a maopopo īho la īaia, oia no kana moopuna, ua ae aku la oia 1 ka ninau a kahi kuapuu a Puapuaa, me ka olelo ana aku "Oia ua kamalei nei a'u e huli nei " Ia manawa, ua hahai p.ku la o Puapuaa i ka moolelo 0 ko lakou pae pu ana ī ka nalu a hiki i kona wahi i oia ai no lalo o ka hohonu o ke kai, a i kona e-a ana ae, ua lilo loa laua no ka muku a me ka lala, a hai pu aku la no hoi ua kuapuu nei, he kaikamkhine ui kona hoa heenalu, a he pa« paipatkukui kona paw, a he ui ko kela kalkamahine ī hiki ole ī ka ui o kekahi ui ke hhilauna aku ī kona ui "Ua manao au, ua pae loa laua no ka īlnli nehe o Kamaliu " I ka pau ana o keia hahai ana mai a Puapuaa, a kahi no a maopopo īa Kamakahonu kahi ī hele auana ai kana hanai, a haawi aku Ia oia ī kona'anoai ī kahi kuapuu, a huli ae la kona alo no ka huli hele ana ma na lae kahakai e hiki aku ai i Kamaliu Ma keia hele huh ana a ua Kamakahonu nei, ua maopopo loa īho la īaia ke ala hele e hiki ai ke loaa kana moopuna, oiai, īaia e hele nei ma ke kuamoo, ua īke aku la oia 1 ke anuenue wawae ekekei e kupono ana ī Kainahu, noka_ mea, oia no ka hoailona o kana moopuna, a īke pu aku la no oia īka lua oke anuenue He pio lua-kalai, ana keia mau hoailona i hoike mai, aia kana moopuna ī Kainahu kahi i noho ai. I ka maopopo ana ia Kamakahonu kahi ī noho ai o kana moopuna, ua huli ae la oia a hoi aku la no ko laua \vahi, a loaa aku la no hoi o Kaiakekua e noho mai ana no me ka manaO kaumaha no ka laua moo Ua ninau mai la ua o Kaiakekua i ke kane ia Kamakahonu "Pehea kau huakai o ka hele ana aku nei e huh i ke Kama a kaua?" ( a pane aku la o Kamakahonu ī ka ninau a kana wa hine a Kaiakekua "Ua loaa aku nei īa'u ka moopuna a kaua, aia la ī Kainahu kahi i noho ai. Aole nae au ī hui a kamailio pu me ua hanai la a kaua, aka, o ka hoailona ka'u o ka īke ana aku nei, aia la ke ku ia 1 Kainaliu A. ua manao au, eia aku nei paha la i kahi o na kupuna, me he mea la, ua loaa i ka hanai a Kainaliu ma, ua lawe ia eīa no Kamahu Kai ke ku o ka hoailoha oka moo a kaua ilaila, aole o ka hoailona wale no o ka kaua hanai ka'u o ka ike ana aku nei, aka, o ka hoailona no kahi oka hanai a Kainalua ma Nolaila, apopo au hele no Kainahu, e nana nae i na haawina o keia po " Ia po, ua papaia awa īho la o Kamakahonu imua o kona mau aumakua, e nmau ana no kahi i noho ai ka laua hanai. I ka wah ana o ka awa, a kaheeu īloko o ka apu, a ku ae la ka punohu iwaena konu o ka apu awa, īa manawa, pule iha Ia ou ī keia pule E ke akua i Nuumealani, I kukulu o Kahiki-ku, Kahiki-moe, Moe īa Hawan Kama-waewae, Wawa ke akua ī ka po, O ka po nui hootakolako, Lako ke akua i ka ai a me ka i'a, He u-i he mnau, No ka pulapula haku o kakou, 0 Kailua, Kama a Kona, ua nalowale, 0 Ku ī uka, o Ku i kai, E Kama a Hinaulupo, Ike ia'u, īke ī ka, moo a kakou, t Elieli kapu, eheli noa, Amama ua noa I ka amama ana ae o keia pule a Kamakahonu, a la.a 1 nana iho ai īa loko o ka apu awa, aia hoi, ike iho Ia oia he elua opu punohu e ku ana ma ka aoao hikina o ka apu' awa, a kahi no a maopopo lea īaia, ua hoao ka laua hanai me ka wahine, a o ka ninau nui ana e ninau ana laia ihoIa nei , wahine d ka hanai o ka hoao ana, aka' nau a me a u eka mea heluhelu, ua īke kaua no laua, aia laua ke hiolani la me niolopua Ua īnu ae la o Kamakahonu ī ka awa o loko o ka apu a pau hookomo mai U ka 10 puaa me ka mikipoi aole i huhu ia kamau ana aku, aa o-ki mai la ka ona a ka awa a hauie aku Ia oia hiamoe ' laia e moe ana, īke a ! cu nei kona uhane i>rpae sna ma. o keia mau , a nui eha a' kapalih ana i lUa one, ua miki aku la kona uhane a huki mai la no kahi n&L I a awa ae ka hana a kona uhane, aia hoi, ua ike aku kekah/k Y "u ° hanal 6 kU mai and sn,Ua ona ™ e kekahi kaikamahme ui ana i ike ole ai ma la wahi īho 0 -a mau la la manawa, pane mai la uhane o ka hana. ana iaia Ika olelo ana mai 0 keia mau i'a h eha, he aka-ku la ,° ka maua hapuu me ia nei Oka moa o keia maii i4, o !a no o Heulua," [J f . ,' a kdpap , ( n „ ka m ,