Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 30, 29 July 1910 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUN O HUULA Ka Hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Makua, Waianae. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUN O HUULA

Ka Hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Makua, Waianae.

MOKUNA n. (He J\ r nnea e Hooulamahiehie at na 3awau ) I ka hanau ana ae o Kauluhinalo i ka mea nona keia moolelo, oia hoi o Kapunohuula, ua ike īa iho la he keikikane ke keiki, a miki mai la hoi na kupuna ■ wili ae la > ka pa upa-u mahuna a ouholowai o Kalukaluokewa, ame ke kapa uauahi mahuna a paiula, a īke pu īho la no hoi laua i ka ui o ua moopuna nei a laua, ia manawa i malie loa ae ai ka mo e holapu ana, a waiho kalae ae la na ao opua o ka lani, a īke aku Ia na pae mauna o Keawaula e ku kilakila mai ana Oia hele.no hoi a uhi ka pouli o ka po, īa manaw», lohe ana oKauluhmalo ī ka leo o ka pa-e ana īho 1 kona ma kona mau kumu pepeiae» īka ī ana iho: Hauoli wale maua, ou mau kupuVa 1 ka hua mai kou puhaka mai? A o ke ko ana no hoi keia o ka maua mea o ka ol«lo ana la oe īkola i hiki malihim mai ai i keia ama. A me he po-i wai la ī nmini īho maluna o ua Kauluhinalo nei a ma-u, pela ka ma-u ana iho o kona lae ī kekahi mea ma-u a pau ae la kona lohe hou ana ī ka leo ana i lohe ai. A īa manawa o Kauluhinalo i hoomaopopo īho ai no keia leo ana 1 lohe ai, aole ia no na mea okoa aku, aka, no leona mau kapuna no ia o Ua po, oia hol o Kaalekahi (k) ame Kawaipapa (w) Oia hele no hol a hano ka po, aohe poe hele, aole 1 ka ka la'i papuhea e haln ana, o ka o iho la no ia o kekahi alelo manamana a holo ana ka malamalama ia loko o ka- hale o Keaweula ma, ia manawa, kqmo ana ua mail kupuna nei o ka po o ua o Kauluhinalo īloko o ka hale, oiai, ua pauhia loa na poe a pau oloko o ka īka hiamoe Ia wa hele pololei aku Ia laua a kahi o kamoopuna kualua a lauu e moe ana, (Kapunehuuia) o ka owih ae la no īa o Kaalekahi ka moopuna a paa, a o Kawaipapa hoi, ina haln pa-upa-u mahuna a ouholowai o Kaluk&luokewa, ame ke kapa uauahi mahuna a paiula. Paa kela mau mea a pau ia laua, oia hoi, bu ae Ia o Kaalekahi īa Kapunohuula, mamua o kona alo, o na halil ame na kēpa īa Kawaipapa a kau ma ke kua. Ia wa 1 olelo īho ai o Kaalekahi i. keia mau olelo "Eia o Kehaulani Kapunohuula ke makaukau nei"W~kā~'haSlele ihō ia Keawaula nei ī keia po, o'Akua nei po e kpmo ai i ka halau moana a kona luaui makuahine 1 hele mai ai " Pau no hoi keia mau olelo a Kaaelekahi, o ko laua puka aku la no īa me laua ukana makamae oia hoi ke alu opio Kapunohuula. Ia laua e hoi nei a komo i ke kai, ma ke ala moana a Kauluhinalo i hele mai ai, ia manawa i olapa ibo ai ka uwila, ku'i ka hekili, haule na paka-ua o kulamhakoi, ho~ oni ka honua i ka ne-i a ke olai, kaikoo ka moana, ku ka punakea īuka o ka aini, hele kai a komo īloko o kauhale o Keawaula, a pau na poe o loko o ka hale i ka pulu i ke kai, ua kua-pilikia maoli na kanaka, pulu na wahi pa-u--pa-u a pau i ka nahaehae. Ke kahe hou nei ka wai o ke kuahiwi, ke hue-a mai Kna o ka uka a ku ka halelo ī ke kai. A ma keia wahi o kakou moolelo ehaalele īho ai kakou la Kaalekahi ma e hele la i ka hale moana, a e huli aku ko kakou nana ana ia hope, pehea la na alii. I ka ua e haluku hala ole nei a oiai ka wai ame kai e holopapa Ia īa ]oko o na hale o Keawaula ame kahi o na alii, ua ala ae Ia na 'lii, oia o Keawe ame Kamahuilani, a lohe aku Ia laua i ka leo uwe ku-o o ka hunona a laua, oia o Kauluhmalo. 0 keia uwe nae a Kauluhinaioe uwe nei, he uwe hoo~ nalonalo wale iho no ia na ka lilo o ke keiki i ka wai ame ke kai e holopapa nei ia loko oka hale, i oie ai o Keawe ma e hoomaopopo, U a lawe la ke keiki ena kupun* oua Kauluhinalo nei. Nokamea, ua ike & maopopo īa Kauluhinalo, na na kupuna no ona i lawe i ke keiki. Ika ke ana o Keawe ame Kamahuilani i keja uwe a Kiuluhmalo ua hoomaopopo mai la laua no kej« uwe o hunona a laua » a n «au mai la 0 Keawe ika olelo ana mai; He wai maka aha keia e ke kaikamahine e uwe kel e e pulu nei hoi i ka Uhilihi maka?" Pane aku o Kauluhinalo i oa mekuakane a makuahuUowai ona i ka i ana aku: "He waimaka keia a olua e ike mai e kuu mau makea noka moopuna a olua- I al a ae nea «i. ,ka pulu o kuu kino 1 ka wai, a holo iho nei ka nana ana a ko'n mau maka i ke keiki m e ka hooholo ana iho nei'o ko'u mau hma o ka pa aku 1« hoi o ke keiki, aole nae he pa akn a manao ae nei au, ua Ifb ke keiki a moopuna a olua i ka wai ame keia kai e komo mai nei iloko nei o ko kakou hale, a olua no e ike mal la. Ika pau ana o leeia olelo a S.uluh lna lo, hoomaopopo !ho lao Keawe maua hloi o ka moopuna ika wa j. Mamuli e ka lilo aqa o ua moopuna nei a Keawe ma ua ulnahewa o kuapupule maoli a. hele i ke au-akahewa-hewa o Keawe, a mamuli oia,ano, ua nauaua oia a noho i

ke kuahiwi. A ma la hope mai, ua hele no hoi o Kauluhinilo a noho i Waialua, ma Kawailoa, Nolaila e ka mea h«!uhelu, e hoi ae make alahele pololei o moolelo. Ia Kaalekahi ame kana ukana makamae e hii ana ma kona alo, aia no hoj o Kawaipapa me kana haawe mi * ua - Ia «nanawa hoomaka aku la laua e hele malalo oke kai, ma ke ala moana a Kauluhinalo i hele mai ai, o ka malie loa ae la no ta o ka ho. Oia hele no hoi ko laua nei malalo 'o lc« kaj a puka ma ka waha o ke a-na o kela aoao Kanai, ia wa , huli aku nei ko laua pii no Uluoma, Kauai. Aole no hoi i wehe ae kaiao, hoea ana laua nei i kauhale me ka Uu a tikana makamae, oia o Kapunohuula. A komo laua nei iloko o ka halau a halepio i hahaia me ka īiima pohaha o Nonolau, ko Kaalekehi ma halau hoi, kani ana ka pahu ake kahuna. Ua 'kau ae la ka aha kapu, a ua ku ae la no hoi ke alaua kapu. Ia laua e noho nei me ka laua hinali me K»punohyula, ke lamalama mai la ka noho ana o k.i 0 Uluoma me ka ulu weeiwehi i na laau kupao a-ala 0 ke kuahiwi, o na ano lau nahelehele a pau o kela ame keia, e ulu U . hoea 1 na ]ae kahakai o yiuoma, a ua lilo keia mau lau nanele i ulu ae la i mea makaikai nu. ia e na' alii noho appunl j na mal «hiki e ulu nui an a ka lahui. O Kauikeaouh no ke alii aliī i noho malaila i kekahi mau makahiki oia paha, ka 1846-47. ' Ika ulu nui ana ona laan mt ni Im n,h,l e , u « holo pum K I» ke »k kup»o» iua m.u l.u n.h«l. 1. . pu„i 0 '* " 1 l ' te me ul » «n» o kei. mau 1..u i Ulu. 0n,., pel. no ka holo ok. kino o K.punohuul. ik. n„i. i ka nani ame ka ui, me ohia puakea la. Mamuliokeiauio K.punohuula, k. n.oi k, moh.ha maikai o kona m.u m.k. , me to „. u. kele „a, I. e nana i k. ui 0 Uluoma, . ik, io kal o °V, t Ui ° Kat,U "° hUul ». k " rn.il °"* I^o * k » «»ik.i o kona oiwi kino. h„ k,* ' °"* kan " l " 'k>ui 0 K.punohuul», u. hookaul... aku 1. l,kou ke hook.„ik.„i- p ibe .„. ik. ° K »P u "°»*uuU, ua h.l, aku kei. k.„l.„ a „k.„i o u. nei , hala n,. „a Kool.u, .k.. m<ni pili an,,NH h ;; o,m " PuM '" b,UlM ™"' K - Aok i pau.