Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 3, 20 January 1911 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI KA EUEU KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Makua, Waianae. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI KA EUEU KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Makua, Waianae.

MOKUNA n. He Nanea e Houuhimalnelne ftt uu llnm tu Ma keia wahi e o'u mau hoa heluhelu ua ike ae la kaua i ka pae ana o ua Kalanialnloa nei ī ka o-hu nalu, a e nana aku hoi na kanaka o uka * o ka ama ame kamaln e iana ala ī kulana nalu. Ikawa o kahekili ī ku'i ai, ua hooho ae la na kana'ka me ka olelo ana ae"Ea, poino ke keiki alu, eia ka hoailona a ke akua ke hoike mai nei īa uka nei o iea ama." Pela īho la ma wa olelo ana kanaka oka ama. A o kamaln hoi e kah nei iko lakou nalu, aole loa i eahou mai ka nalu mai ka manawa a lakou ī īke ai la Kalanralnloa e au ana i waho a hiki i ko lakou lohe ana ī ke ku'i o ka hekili, a kahi no a ike lakou j ke ala-ala mai o ka nalu A i na kanaka o uka o ka aina e kanikani-a- ula rei no ka pilikia 0 ke aln opio, aia hoi, ike mai la lakou ī ~ica ;nee aku oke anuenue iloko oka ua rce mai ka "moana aku, pela nohoi kamalu e kah nei īko lakou nalu ,i ike aku ai i aa anuenue nei ī ka nee mat Aole ī huliu ia nana ana mai ana kanaka o ka aina ame ua poe kamalii nei, aia hoi, me ka puuwai i hoopiha ia me ka hauoli, īke mai la lakou ia Kalanialnloa e kau aku ana īluna o kekahi nalu nui ī hele a pah kahako e hookikaha ana me hemanu Iwa ala n<J ka la malie Oia hele hoi ka nalu oua Kalanialuloa nei a hiki i kfchi o kamahi e lana ana, ō"ka haki iho la no īa o ka welelau o luna oka nalu, īa wa ī haule pono iho ai ua Kalaniah'iloa nei ike kumu o ka nalu, la mān&wa oia i kaha aku ai ī ka laia, a īke ia aku la ke kua o ua ahi opio nei i-ke ahuwale, kfe pupn ala ke kai ma na kipohiwi o ua leklanialiiloa nei me he niho puaa ala. Ika ike ana mai o na kanaka ī ua aln opio nei .o lakou ika pupu o ke kai ma na poohiwi, ame ke kaha ana ika lala, a hoi ika muku, ua hoopiakuh la ae la o Waimea Ina leo uwa ona kanaka, ame ko ( lakou akena ana īka ike oke aln opio i Jca hee nalu Ia lakou no e akena ana, pae aku la o Kalaniahiloa i o ka aina, a 0 kamalii no hoi mahope aku. Ika pae ana aku o Kalanialnloa, kemau ala ro ra leo uwa o na.kanaka r oko Kalaniahiloa hoi aku la no la me kona mau kanaka, a hoea lakou f nei ī kauhale, hele iku la o Kalamaliiloa i ke kahawai o Wailua auau, pau ka ia nei auau ana, o kona hoi aku la no la i ko laua hale, a e.noho mai ana no ka wahine, a ike mai la no hoi oia Iko ia nei hoi ana aku, hoomakaukau mai la no hoi kela 1 mau wahi mea ai na laua, a ua a' iho la a maona, haule aku la ua Kalanialiiloa nei hiamoe, aj puehe ua Kalamaliiloa ka hoala a ka wahme e paina i ko laua aina-a Jiiahi, pau n<? hoi ko laua āi ana nanea wale īho la no ua Kalanialiiloa Ia a kulu ke aumoe, toi aku la oia hiamee. Ike ao aea ae i kekahi la, ua hoomakaukau mai- la no hoi ka wahine a ua Kalanialuloa nei ī ka laua mau mea ai, a makaukau, ai iho la laua nei a maona, hookaEkaa ae la ua Kalamalnloa nei a mama ka maona oia ai ana īho la o laua, huli mai la ua Kal.aniahiloa nei t ka wahlne a olelo mai la: a E hele ana no au e kuu wahine ī kuu puni eka hee nalu." JD ko ka wahme ae mai laaio hoi īa me ka olelo ana mai: "Hele ia no hoi paha ko puni e ke kane, heaha hoi ka hewa oia f " lawa, o ko Kalamahiloa iho aku Ia no la me kona mau kanaka no ka lae o Hipo, īka hoea ana aku o ua alii opio nei me kona kauaka, ua piha mua ua lae"nei ī na kanaka, he piha hoi i oi aku 1 ka piha o na la aku mamua, me ka manao o lakou e heenalu ana no ua alii opio nei Ika hoea ana aku o ua Kalamaluloa nei i ka lae o Hipo, a īke aku Ia no oia i ka hee nalu mai o kamalu, %<>le no hoi i liuliu ia hee nalu ana mai o ua poe kamaln nel o ko lakou hoi mai la no hoi īa. A hui ae la na keiki o Waimea uka me ke aln opio a akoakoa i kahi hookahi, a hookahi no a lakou moolelo nui oia hui ana ae o lakou i ke akamai o ua ahi opio nei ī ka liee nalu, Ia lakou no lipi e nanea ana a e makaukau ana kekahi maukeiki e hele i ka hee nalu, ku ana keia kanaka malihini imua o lakou Hei, a pane aku la keleahi keiki o Wjkimea uk% i ua kanaka nei. Ea, malihini oe i ko mako.u mau maka, e hele ana kau huakai i hea?" "Ae, he malihini au," wahi a ua kanaka nei, me ka flQomau ana aku ika olelo. {, He kukini mama au ī toc£>una la mai la mai ke alo mai o ko'u mau aln me ka mai r kela aoao mai o Waimea nei, a i helo nai la aūe hoike aku i ka olelo o na ahi o makqu." Ia pau ana, no o kela mau olelo a ua wahi kukmi nei, waiho m'ai la owi īmua o ke alo n na keikio Makaweh &me Waimea, ua wahi kukim.neike ku ala makealo o na keiki o Waiahulu atfie Okokele, he mau lau'i i hipuu »a, elike me ke au oia wa kahiko. 0 ka hopu aku la no ia o ua poekamahi nei i ka iau'i 4 nana iho la. Ia lakeu e nana anai ka hipuu lau'i ī wiii

palaua ia, oiai, he elua ano o ka laui, he laui pala ame ka laui uliuli. 0 ka laui pala oia maloko, a o ka laui nliuli oia waho, aole nae i hui īa na poo o na laui 1 -kāhi hookahi, oia hoi ka huaolēlo. Ia wa 1 pane mai ai ua wahi kuKini nei, me Ka oieio ana mai: "A, nana la iho ka manao o ka hi'aolelo o na aln o makou, a na oukou ia e ike iho, heaha Ia ka manao; . Oiai lfikou e nana ana, ike īho la lakour uu' kau ke poo o kekahi ma ka welelau o kekahi laui, a pela no kekahi poo i ka welelau o kekahi, Oia nana hoi ko ua poe keiki nei o na uka o Waimea he ole kahi mea a maopopo m lakou i ke ano o keia fpau hipuu, āole no hoi i loaa i ka nui o na keiki, ano keia maopopo ole la lakou, olelo okoa aku la ua poe keiki nei 1 kahi kukini. "Ea, auhea oe, oia huh iho la ko makou i ka pianao o ka hipuu a na aln o oukou i hoouna mai nei ma ou la, he ole kahi mea a maopopo la makou oka manao. Nolaila, ea, e hai mai oe la makou i ka manao o na huaolelo o keia mau hipuu. Pane aku la kahi kukim: "Aole au e hoike aku ia oukou īka maiao 'o kena mau hipuu, ua kauoha īa mai nei au e lawe mai i ka olelo ma o kena mau hipuu Jāui la, a na oukou no la e ike iho i.ka manao/ 5 Ika wa o kahi kukmi i hoole ae ai īmua o keia mau keiki e kamaiho pu nei me ia, i kela wa o Kalanialiiloa i komo īho ai īloko oka pae humu oka halau, laia nae i komo aku ai, ua ike mai la no kahi kukini ī ke komo ana o Kalanialiiloa, apa ana kahea aua Kalanialnloa nei i kahi kukini ala, e komo4.ka halau Ia wa komo mai la ua wahi kukinmei a noho iho (a ia wa o Kalaniahiloa i hoopuka aku ai ī ka oleb pia *ka nmau ana aku: "Ea, mama wale mai nei oe eke kukini ana alii o Waimea kai, heaha ka manao o kau-huakai o ka hiki ana mai nei.?" "Ae," wahi aua wahi kukini nei a hoomau aku la īkaolelo: "Eia kau ukana oka lawe ana mai nei mai ke alo mai o a'u mau alu, a na oukou ia e nana īho ī keia mau hipuu." Ika pau ana oka olelo a kahi kukim, ia manawa o Kalamaliiloa ī oleio mai ai: "E! auhea oe, e k'ahi kukipi a na'lii o kela aoao, e hoike mai oe ike ano o 1 keia mau hipuu hoailoua au mau aln. Oiai ea, aole makou i iho mai, mai ko makou uka mai, he pih kahi har>a ako makou aoao, aole, he make mak<? auau waJe no ko makou, pau ae no, hoi ao ko kuahiwi poe, nolaila ea, o oe no ka mea ī īke ī ka īpu olelo o keia mau hipuu.