Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 5, 3 February 1911 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae

MOKUNA II tie iV(/ni'ii c !lj ihie lue ai nu [lawau "Ae, heaha la auaiAei hoi," wahi a na'ln, "o holo ou a aku īa lakou, ua-ae ia ka lakou pili, aohe he toole ana a keia aoao "*• Pau no hoi keiamau olelo a na aln o ua wahi kukim mua ona, oka huh mai la 110 ia holo hou no kahi a KaLanialnloa ma enoho la, la Kalanialnloa ma no hot enoke nui ana i ke kamailio,ku ana kukini nei imia o lakou. Ika hoea ana aku o ua wahi kukim nei nnua o Kalanialnloi ma, ua hoike aku la uawahi kukini nei 1 ka olelo imua o Kalamalnloa me kona kaukāi ole a iiirsu la mai "E auhea oe e ke keiki opio, ua ae mat nei ra aiins kela aoao ika pili 1 kou mau īwi na ko makou mau aln." Ua ae aku la o Kalaiiialiiloa, me ka olelo ana aku i ua wahi kukmi nei: "A pehea ka loih? a hele ae ko oukou pee akama) 1 ka hee nalu, a lapawai a hai muku, a pahee 1 ka lala, a kaha me he iwa ala i ka pai la mai e ka naulu, lea makani aloha oka aina? 0 hoi a hoike aku iua mau alii nei a kaua, ua ae k'e keiki hee puewai o Laniloa. A olelo pu aku ī ua mau alii la. A puka ka La i ke kakahiaka, puka ae na aiii akamai ī ka hee nalu ire napapa o lakou no kulana nalu." Ia wa huli mai la„ua wahi kukini nei a olelo mai la ia Kalaniahiloa me ka nana pono ana mai: ' Auhea oe eke keiki ka ui nui wale, minamina maoli au i kou kanaka ui, oia no oe o ka punohuula i ke kuahiwi o Mokihana, a noeaoe hhihhi kuku o na pua lehua o Waikaee, ua kohu Ua koko ka paa oka ula ī ou mau papalina, o kou mau maka au e nana mai ]a, me he maka Wīa no ka nwi polena ka halalo malalo o ke karo pua.ohia. A, ma hoi e hoohahkelike kahi kole weoula maka onaona, ua hke no a like me kou aro e ke alii opio a ka ui nui wale a'u e ike nei, minamma wale, i na ike mai na kaikamahine alii o makou ia oe, iiwese Ja!e ana oe, suipa lilo na kaikamahine aln o ke one hooluana o Pawehe īa oe." Huli ae Ia ua Kalanialiiloā nei, a īke aku la i ka piha mai o na aln opio o kela aoao, a olelo aku la oia ī k'ahi kukim ika i "He piha aha hoi kela i na alii opio e piha mai la?" "He piha makaikai ia au e ike la no ka nana ana i ke akamai hee nalu o ko makou 'kanaka e hee nalu aku ai me oe." "E kahi kukmi, ūa lohe aku nei oe Tka'u mau olelo js_hoi oe a kakahiaka, puka ae ua kanaka akama' la o oukou ī ka hee nalu elike me ka'u i olelo mua aku nei īa oe." No kuu ae, elike me kau olelo la makou e pili 1 na iwi, ke ae aku nei au, elike no me ka'u i olelo aku nei la oe, 'a i lohe mai oe e kahi kukini, keiki au a Kapunohuula laua o Maluikahauliko, ke keiki Kia mau ai pua hahalua o Olokele, Ka pua hoomahie a ka Apapane, Kiai halo a ka 00, Leha jia inalea ī ke omuy ka wai hko o Miiihua, He panapan* hoi kau oka puapua ka oina momona, Ip kaua a lawalu aku īka laui a moa, Ia wehe ana ae he kanaenae ake kanaka kn manu, Hinu ke kai a malino, Pili pono ka wai opua i ka nahele, Ika mili ia eka laupua Pahelehala, Loaa pono ī ke ahe makani huli Waiamau, Ka aka hehe a ke ahipapala ī Makuaiki, 0 kona ala kau i moni iho la, Ka pulelo a ka auhau i Kamaile, L'oaa- pono īho la i ka haa a ka ipo kane, Ke haa ala i ke Kalukaluopuna, Kuu k?i makani p Konai ka mahhini a noho ae, Aloha wale puna i ka wai halau, Lau puna ka uka o Koholalele' Ka uka nāhele aal,a ī ka lipo hinalō, 1 aala mapu i ka hana a ke Koolau, Mjipu mai ke ala a_Kawa}kiniakane, He kane ke aloha ka makani o Puna, I walea ia Puna i Jka lulu i Waimahanalua, O kuu wai āko pua naku a ka unulau pakea, Ka makani nowelo piko o Kahoi,wai, Kiai halo i ka waimanalo, Ka nihi nowelo i Makuaiki, Ke a'oa'o ala me Leinoai Kaua i ka pni a ke kaurla, Ka home noho a Opelemoe, Ke holu ala i k* naeje o Alaka:, Ike ina ui hoomahie- a, Ka home lewa, ka pohai a na manu. Auwe no ka hoi ka lea o ka inoa o Leimokihana,

Kalftrtj»liiloa e olfe)o hei i kahi klikmi, ke heplohe , fllai la no hoi kahi kukini. "E hoi oe a oleib pli aku o kulana nalu o maua e ai, ia'u ia, o ka pahu eo ea, i ke kanaka akamai ia me ka ninau ana mai ona i ka īnoa o ua kanaka,akamai nei i 'ka hee nalu Ia wa hai aku la kahi kukim ika inoa o ua kanaka akamai nei o lakou, oia hoi o Ainaike, ka moa, a olelo mai la no nae ua wahi kukini nei. "Pehea fna he kauoha ka lakou ia'u." Ekahi kukini aka lalau nui wale, ī hookahi no olelo o ke alo o na alu, pay, ano ka mea, ua paa a mau ka piii, ua Jiio kuu mau iw'i iku rtu wai>vai pili aku me na alii puni waiwai o oukou, o ka waiwai nui īho la no īa a oukou o kuu mau iwi, a na oukou au, ke hlo ke eo o ka heenalu ana a maua ī ke akamai o oukou." Pane aku la na kamaama ,ia Kalanialuloa. "Ae, e like no, me ka ke kukini i leoleo-a aku nei ia ee no ka minamina 1 kou kanaka ui, pela no makou e nnnamina nei nou e ke keiki, aole hoi e hihi ke paakiki mai nei oe. •'I hai aku makou ia oe, aole oe e lanakila maluna o ko makou kanaka akamai ika hee nalu, ua olelo la e na kamaaina o keia wahi, oko makou alii akamai ia i ka hee ana i ka nalu o keia mau kai, i na e kaikoo a kuakea ki moana, aole o Ainaike e makau ana. ua hiki no īaia ke au a hala i ka moana. A no makou iho ea, e ke keiki, aia makou mahope o kela kanaka a makou i jke maka ai i kona akamai i ka hee nalu e pih ai, aole makou e pih i ko'makou waiwai mahope ou, oiai, he malihini makou ia oe, h'oi iho no hoj, aole makou i ike i kou akamai ī ka hee nalu, nolaila, ea, aia no īko makou kanaka ike hee nalu o Waiamea kai nei, ko makou mau waiwai e piliai, a makou no hoi ī haawi aku nei ma ka aoao o na alu o makou, a oia keia: "O ka upena, o ka ipulaau, a ipukai īaau, a pa laau, o kapa no hoi, oka puaa, o ka malo puakai, o ke kauila, 0 keia mau waiwai la apau, oia ka makou i hookomo aku la me ka na ahi ame ka na makaainana oia wahi a hiki i na kanaka o ke kupua-a-Mahmauli." Ika pau ana o keia mau olelo aua poe kanaka nei īmua o Kalamaliiloa, ua blelo mai la oia i ua poe kanaka nei: "Auhea oukou e keia pos ake pouliuli nui wale o ka noho ana iloko o ke a-na a puka mai, a ike ole oukou 1 k-e kaaupu keehi ale o ka moana. I hai aku au īa oukōu me ka manao aloha īa oukou, īna he minamia oukou 1 na waiwai o oukou i haawi aku la e pili mahope o ke/akanaka akamai i ka hee, nalu a oukou i akena nvai nei, alaila, e hou oukou iua mau waiwai ala o oukou i keia auina la, oka pakele īa o ko oukou mau waiwai i lohe mai oukou." Aole makou ekn hou i ko makou mau waiwai," wahi a na kanaka kamaaina, ī hoole aku ai, "aole mea na na e pai ke poo o ka papa hee nalu o kela alii akamai o makou ī ka h'ee nalu," wahi hou no a lakou. Ia Kalanialiiloa e kamaiho nei rre, na, ksnaka poo paakiki o ka manao kuhihewa noko lakou kanaka akamai ika hee nalu, ua hala mua aku kahi kukim no, ka hoike ana o na'lii no ko Kalanialnloa ae ana rto ka pili a na lii me ia. Ia lakou no hoi e noho nei me ka pane le° hou ole aku o Kalanialulea, hoea hou maila kahi kukini, a olelo mai la: Ua ae na alii o kela aoao no ka hoomaka ana e ko olua hee nalirana ike kakahiaka o ka la apopo, a ua ae pu mai nei, ia oe ko olua ieuiana nalu e hee'mai ai, a ja Ainaike ka pahu eo o olua." ' "Ae, ua pono," wahi a Kalanialnloa, me ka hoomau anaaku ika olelo, "0 hoi, a kakahlaka nui, aole e puka o Kaneaiakala,(aole e puka ka La) alaila, lana ae ka auwae i kekai popolohua a Kanenuiakea. A' mai kah ua kanaka akamai Ia oukou a puka o Kaneaiakala, Kani ka moa kuakahi, honi i ka ihu o ka wahine ame na keiki, ,a kani hou ka moa kualua, honi elua iho i ka ihu o ka mea .aloha he wah'ne ame na keiki. Nolaila, e hoi oe a hoike aku ī keia mau olelo a'u imua ona aln oukou ame ua kanaka akamai nei o oukou." "A au ae a loaa o Kaleimoku ke kupu? o ke kai ult kai panopano o Uluhelani. Kupua aloalo'poieipoki. ' lapauananoo keia mau olelo a Ka'laniahiloa i ua wahi kukmi nei, o ka huli aku Ia no ia io ua wahi kukim nei a hoi. la hoea ana aku o ua wahi kukim nei imua o na alii aole oia i hoike aku īna olelo hooulu a Kalanmhiloa i olelo aku ai iaia, oiai, ua minamina ua wahi kukini nei ia Kalanialnloa īke kanaka ui, no ka mea, ua manao ua wahi kukini nei, na Ainaike ana no Wnakila oka la a pilikia mauwale ke kino\i o keia keiki opiopio ' (Aole i pau)