Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 10, 10 March 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii. [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii.

Olelo HOAKAKA ''I ku mau-mau Pa-hu'" O ka wa no la i lele like ai na ihe aua poe koa nei o Hawaū i uka oka ama. Hele huhu ke ahi me ka mchoea wa; — "Ho<—e! Ho—e!! Pau ka īkaikal'! Ho— e!'"" Ia wa i lele mai ai na a-Ia maa a na koa o uka mai oka »tna. O Kamehameha hoi ia wa ke paipai ala kona mau lima-i na ih® ame na pololu ako uka mai poe, aau lana ae la īluna o ka īli kai. He kupanaha keia mau hana aua Paiea nei Ke hou mai ln ao na kanaka o uka o ka aina ī ka lakou mau īhe, a ke p'ale ala no o Kamehameha. 0 ka hela la o na ihe ame ng pololy a ])|o maoli ī paila laau paa e nee ana mai ka papa one ae o lalo o ke kai a hoea malun» o h* ili kai. L/a oleloia, ua holo aku ka waa o ua PaieA nei a pih ma keia puu la.au īhe ame ua pololu a ko Maui poe ī pale ia īho ai e na lima wikani q Kamehameha a waiho m«»lie ana ileko o ke kaj. E like me ka nui mai o jhe ame na pololu mai uka mal o ka aina, pela ka mahuahua hou ē£ o na kipapa laau a ua J£arnelia;neha nei ī hoomoe ho,u iho ai iLoko p ke kai a loaa hoti ai Ja puu laau ana e a'e aku ai nohoi ka nee ana īmua, no kona mau koa mahope ona me ka maka'u ame ka wiwo oie. Ua mau keia J?au* ana a hiki i ka mahiki loa ana ae o kahi la, a ao loa ae la no hoi ia ma }cahi fina. Oift hele kei» hoouka ana a ua Paieanei a kau ana oia iuka o k*ha oan, aokawa ia i hee ai na kanaka o Maui. I keia he« ana ona kanaka o Maui, pole no o Kamehameha i uhai aku mahope o lakou, aka, ua huh hou mai Ia oia me kona mau koena kanaka kakaikaiu a k*u hou iluna o na Kaulua ona, a hoi aku lano Kiheipukoa, 0 ka hee hot keia o na kanaka o Maui ī hakaka iho la me Kamehameha, a hoea ana hookahi p lakou īmua o Kahekill. 1 keia hoea ana aku o keia wahi kanaka imua o Kahekiii, ua ninau koke mai Ja oia t ua wahi kanaka nei: "0 wai ke koa o kai?" He koa auanei kela, e ka lani, he akua paha ka hoi hke o kela kanaka," wahi a kah, kanaka t' p ane aku al i oiua o ke alii Kahekili, me ka hoomau ana aleu i ke kamaiho ana: 0 keia wahi kanaka a'u ī olelo aku Ia he akaa kona hoa hke> he wahi kanaka pahaahaa wali no keia he puali kahi puhaka,—he puu kahi nuku, ahe wahi oiwi ooi®a maoli n* ke nan« a ku." la wa a au wahi kanaka nei e kamailio ana, ke nana tna,l« o Keautumoku t> Kahekill i. w «, ake nana .ku I a no hoi o Kahekili ia Keaulumoku, "Ae, wahi a Kahekili i kamaUio mai ai i kahi kanaka, a pehea aku?" "Hookahi no keia wahi kanaka, aole i kana mai ka niuhi o kana mau han*. I paipai lima waJe i a mtn ne i4 o na laau ihe ame na pololu a makou, a ahu mokaki ana Hoko oke kai. Pela waie ne i nokeia mai nei na l aa u a makou a loaa ko i ala apaa eku mai a J a pah u ma j ]a j kana mau ihe īa makou. Mai ke kai kana nee kaua ana mai a kau i ka honua paa. Oia mai no a pae, a o na kana ka mai ona. 0/ noke *ku ko makou akamai 0 -o ihe a pahu a imua o kela ike ame ke akamai me na poiolu. Uapau makouikahee Iku no k a hoi ka ikaīka ame k e koa lke kaua aku he kanaka ka hoa paio O ke kaua aku me ke akua ehke me kela kanaka, e aho ka hol» ana, hoaano ana aku e hakaka. Pau makou ika lukma ame he mea la, o WtUI wa l e no kahi ahailono i hoea mai Ia imua ou e ka lani." "A, »uhsa ua kanaka iiuku puu la, nana oukou , | u . ku mai la? [ ninau mai ai o Kahekili i k»hi koa " ,L- " E I a , ui " ? U '" b " "* mai "« no o makou kakaikatn, o-ko uholo īoa mai nel no ia • hoike aku , Keia lono la oe pke alu," wahi a kah. koa, i pare ma. ai ' Eka makamaloa heiuhelu, o keia ae la ka moolelo i loaa i kou mea kakau mai kekahi pualii hanau mai o ka ama, o keia kaua hookalokapua a Kamehep-eha a ke manaoio ne. ka mea kakau meolelo, he mahele keia , loaa ole a l puka ole maloko ona moolelo i hoopukaia aj no Kameiiameha l na wa i kaa hope ae nei. Nolaila, m» keia W aW, e huli ue kaua , kamail.o no ka nee ana ona koa Alapa ame na P„ p ,i 0 Kalan no uka o Wailuku. Ke laweia mai na olelo hoakaka, e ka āooKlo Abraham Fe ra .-HdirThoW ma kana

oka lahui Polunesia, no k& mea e pili ana 1 keia nee ana 0 ua poe kaulana nei o Kalaniopuu me ka nana ole ae i na paewaewa liiln, a atto ole ma ka mta e pili an a 1 ka manawa'o lakou i hoomaka ai e haalele īho īa Kiheipukoa alike me na mea 1 hoike mua la ae nei, alāila, penei ka moolelo o nei nee ana o na Alapa ame na Pnpn kaulana o Kalailiopuu. Ma ka manawa 1 makaukau ai ua mau mahele koa nei, olelo akea ae la o Kalaniopuu īa lakou* tl ī) a'u mau keiki 1 kuu piko Ke hoouna uei au la oukou īuka o Wailuku e kaua me na koa o Kahekili. Noipila, ka'u kauoha ia ōukou īmua āleu oukou a ĪUU 1 ka waj o Iao." I kwa no apau keia mau olelo a Kalaniopuu, o ke oho ae la no īa ona leo o iu poe Alapa nei, me ka hoonmiu>ana ae 1 ka lakou mau pololu maluna aeo ko lakou mau poo, a o ka nee aku U no īa o ua poe koa nei ma ke kula o Kamaomao, me na ohoia ī loko o kela ame keia mea pakahi, o ko lakou p:i no īa a inu ī ka wai o lao, a ma ka olelo hoi a kekahi poe, a mu i ka wai o Wailuku 0 ka nui o keia bata!iona koa Alapa e nee nei, ma "leeia hoouna ana a Kalaniopuu, elike me k& mea ī hoikeia ae nei, he ew-ilu hanen He kupanaha, a he kamehai no hoi keia hoouna aua 0 Kalamopuu i ewalu hanen kanaka walo no ona e kaua 1 na batahona koa o Kahekili e noho mai ana rne ka makaukau, Na koa hoi e piha ana ī na alu ame na awawa o Waikapu—na koa e moe ana me he niau ohiki la īloko o na puu one—a o na"ko» hoi i hoonohonohoia ma ke kuiana kaua upena na'e Ke kulana ake kahuna a Kaleopuupuu, l keha iho ai ī kana aln, oia o KahekiH "Uakomo ka ī'a \ ka. maka-ha, ua puni 1 ka na'e Ma ka noonoo ana aku, mehe mea ala, g.ole o Kalaniopuu i hoomaopopo iki īka nui o ko Kahekih loea ame ke akamai hoonohonoho kaua Ua le?iuoha mai oia ia Kahahana, moi o Oahu nei, oiai ola ame kona poe koa e hoolulu ana ma Molokai, e holo aku \ Maui, no ke kokua iaia, He mea oiaio, ma ka wa ī pae aku ai o KalahiopUU elike me ia i hoikeia ma na helu 9, e noho ana o Kahahana me kona mau koa me Kahekii) 1 keia nee atva aku o na Alapa ame na Pnpii ma ke kula o Kamaomao, aole lakou i halawai iki rnai me na kuia a hlki wale no i ko lakou hoea ana aku ma ka hema hikina ae 1 kapaia o Kalua. e kokoke ana ī ke kula.nakauhal£ o Wailuku Ika hoea ana o ua poe Alapa nei ma keia wahi, oia kahi i lele makawalu mai ai na koa o Kahpkih piai' na wahi ma'l he lehulehu loa, oia no oe o na oh'iki naholo ana ī ke one, Ua hooukaia he kaua hahana mawaena o keia poe Alapa me na Pupn o Kalaniopuu, me na koa kaeaea o Maui ame Oahu aku nei, oia hoi na Kahahana Oke kaua keia i pau ai ika lukuia ua poe Alapa nei ame na Pnpn, oia ke kaua a ko Oahu nei poe, oia hoi na kaa o Kahahana. O ke » a kaua, oia ke kaua i kapaia h e "Ma-hm M Ua houluuluia, a pu-a ia na ihe a lilo i puu hookahi. he uml ihe o ka pu-a hookahi/alaila, e ka kaula maoli ia anft keia mau ihe, eh|ce me ke kao ia ana o ka pua ke'a a kamahi* Ano ka nui ona maka iloko o ka pu-a hookahi, ua kapaia he "Ma-kini" oia hei he makimkmi a lehulehu. Aohe i loaa keia ano īhe i na koa o Hawaii, a maka kahi wale no ka lakou mau īhe loloa e kaua ai ia mau la. Ma keia kaua ī lukuia ai na Alap» ame na Piip U a pau loa i ka make, koe waie no elua ahailona, ana laua i hoike aku 1 ka lohe ia Kalaniopuu 1 ka pau ]oa aria o na keiki a laua ī ka lukuia e na koa o Kahekili 0 ka wa i loaa aku ai keia lohe (Kalaniopuu) otano ke ahiahi oaa la kaua weliwel; Ma ka wa i loaa aku ai ka lohe ia Kalaniopuu ame na alo alu apaue noho ana ma Kiheipukoa no keia luku u ana o kona raau koa punahele, e na koa o Kahekili, ua 010 ae Ia ka pi-he uwe o na aln kane ame na aln wahme e noho pu ana me Kalaniopuu He kumakena nui ia oka poe o Hawau. Ua nui ho: ko Kalamopuu kaumaha i keia lukuia ana o koaa mau koa Alapa mena Piipu. 1 keia wa e tioho ana o Kahekih maloko o kona hale o ' Lanikeha" ma Wailuku. Ua oieloia he hookahi alu t laweia īmua o Kahekili oia o Keawehano, he alii keia no Hilo, a u a oia ke he! Ia aku i ka he.au, aka no ka nui 0 na palapu , j oaa a Keawehano ma kaua ana, ua make oia mamua o kona hei ia ana aku iluna o ka lele. Ma ia po iho no, ua malama ae la o Kalaniopuu, he aha kuka me kona mau aln ame kona poe kanaka kaakaua. Ma keu halawai ma, eia na aln ame na poe kaa--0 ī noho ma keia akoakoa ana, 0 Kea"wemauhih hoahanau hapa koko o Kalaniopuu, o Kalanimanookahowaha, healn keia no Kohala, noloko mai o na ohana aliii kapaia he "Luahine," 0 Keawe-a-Heulu he alu oia no loko oia oha&a hookaht,o Nuuanu, he ahioia mai Naalehu, Kau mai o Naeole, ke kahu hanai o Kamehameha, o Kanekoa,' he ahj keia no Waimea, kahi i kaulana i ka holo ia ma ka nte|e— Aole ī pau.