Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 11, 17 March 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii

OI.ELO HOAKAKA. "Hole Wdiuiey i ka īhe a ka makiMu, Hao mai na ale a ke Kipuupuu, He kalaihi ia na -Ue atiu, O o i ka nahele o Mahiki, O Nauekaleiopu, mai ke Hc,nic-l<uo, Kamieiamoku ame Kaman.iwa, na Mahoe Kjpu a Kea-we-ī'oepoe i oleloia e kahi poe, o laua na Mahee a Kekaulike O Kekuhaupio, hunena a ke kuhar f i a HoLe, ke kahuna hoi i olelo mai īmua o KalanUipiu , mo na .ilu a pau, me ka wiwo ole ame lea maka'u o]o i k& > c ma rn?.i. "E ka lanil E maliu mai ī ka leo I-Inli aku la aa ke ehu kakshiaka ma o, a pela aku ana nc> ne ke thu o ke ahiahi.""Ke mai nei no ke akua, auhe a kakeu l«iriūkila, Nolaila, 1 kaua wahine ke kaua e hoenuka aku ai " "E hoouna ī elele wahine īmua o K«iJ)e]<jJj e ike olua, apau keu ka«a,oiai nehe a lakeu h dj kil., «?. he ko aku.i " Aole no he nana aku o Kalaniopui' i keia | t o o ke kahuna, ua paa loa kona man-o e luilumahi n krr; pee koa i koe ilio no ke kaua ī kek«ihi Ia r>c Oiai o Kalaniopuu ame kona pee k ' i-k.»u,i e nc,.nt o ana ī ka lakou mau hoonohonoho kaua «.i a ir,a Kiheipukoa, aia no lioi o Kahekili ke lawelawe dk j kana mau hana hoonohonoho kaua me kana keiki me Kahahana, ro ke ano o ka Jaua hoonee ksrua ana . Ua hoonohonoho hou mai la no laua i ke kul?n,i hke loa no me ke kulana kaua i poipuia ai na Alapa ame na Pnpii i ka Jj niamua iho He mea ouio, ī ke kakahiaka jna ,ic, ua nee aku la kela ame keia koa o Kalaniopuu no uku o Wailiku io ke kaua, ua hm iho la na puali kaua a elua o kela a m e keia aoao, a hooukaia Uekahi kaua Iwhana loa a ikdika loa mawaena o iakou, Aia no na koa o Oahu nei malalo o ke alakai ponoi ana a ka moi Kahahana ke kao mai In i na 'he "n iktri" nnua ona koa o Hawan Aka, u < n, . ku lh vo i.a koa o Hawan me ka m?ka'u ole an e ka wiwo o'e He 'loihi no keia manow? o ka ppio r,na an e ka luku ia ana o na aoao a elua e kahi kahi Nui ka make o na aoao elua, a o keia ka hopena o keia kaua ana, ua hooauhee'a mai ]a nn koa o Hawau a lanakila ae la na koa huna o Kahekili arne Kahahnna Md keia i hookuemi hope īa mai ai na koa o Kalaniopuu i koe kakaikahi ma keia hoouLi kaua sn<>, aole i aluaiu tnat na koa Unakila ,o Mam mahope o na koa auhee 0 Hawaii, mamuli o ka loaa ?na 1 e n; f 'u paUpu rr ?- luna o na koa huna o Oahu ame Maui, ma o na oniu ihe imkaukau/ame na kaa-laau ooka d na a na koa o Kalaniopuu No keia auheeana o na koa o Kalaniopuu ma keia kaua ana, uakahe iho la na waimaka o Kalaniopuu olelo aku la ikana wahine la Kalola, e lilo oia i elele e pii a< e noi ia Kahekih e hoopau i ke kiua Aka, ua pane mai la oKaloIa: "Aole paha e na mfU ka maina o ko kaikoeke ia'u, oiai he l?aua huli-a-mahi keia A ma owau kau e ka Uni e hoouna ai, aole paha au e ola, E aho e hoouna ae no oe ī ko piko, ia Kiwalan Oia me na makuakane Mahoe ona, oiao Kamee.amoku a me Kamanawa, ke pn e ike i ko kaikoeke Aka, no'u nei la, aole au e hiki, e make mai no auanei au i ko kaikoeke." Ua holo hke ae la keia manao i na'lu apau, e hoouna ia Kiwalao me na makuakane Mahee en?, oia o Kameeiamoku apie Kamanawa. : Ua hoomakaukauia iho la keia huakai !m , kuikshi j mawaena 0 Kalaifftpuu ame Kahekih j Ua aahu iho Ia o Kiwalao i kona mau kahiko aln a j pau, a lilo ae la la Kameeiamoku ka paa ana i ka Ipu | Kuha o ke ahi, a la Kamanawa hoi lee kahili, I Uapiiakulanohoikaeleleo Hawaii no uka o i Wailuku, * aia ia wa e ncjjip ana o K*hekilj ,kko o kona I hale i heaia ma ka moi o "Kalani-Hale " I Mamuli hoi o ke kapu kiekie , kan , a Kmalao, ua ma- , laelae kona alahele e hoea aku ai i ke alo o Kahekih. | I ke leokoke ana aku o Kiwalao an.o na Mahoe karu J ka hale, e moe ana o Kahekih iluna o ua nu'a moena | waliwali oiaau, A i ka haiia ana akj k PJa , aja 0 ka I lohe, uakokoke lea e hoea aku o Kiwalao, ,a Va . huh ae , ai kona alo iluna: A he hoike keia a KahekHi i haawi ! ai, no kona makemake ole e make o Kiwalao i O ko Kiwalao hele no hoi laa koaio iloko o ka halp i Kahekiii la wa aloha iho la ka makua i ke keiki, a e ke

keiki Ika makua, a uwe iho laua. A pau ka laua uwe ana, la wa j kpkolo aku ai o Kaanc Kammawa a loaa ka lima o Kdhekili a hom iho la Na Kahekili no 1 hoomaka rhai na olela e weheia ai na kuka olelo ana mawaenA ona ame Kiwalao nu ka aoao o Kahniopuu, ua hoohoioia e paukekaua Ma iahope iho ua hoi o Kalaniopuu no I-lawaii rp6 ka piha okona uhane 1 ke katnnaha ame ka luuluu. He nui no na nianawa a Kalaniopuu 1 heala hou ai 1 kekaua mana mokupum o Maui ame Molokai, a mahope iho o leeia hooc.uhee īa ana 01 a o Kahekili A [nu ke.a wahi, he mea pono 1 kou mea kakau moolelo e ka makamaka heluhelu, ke kamailo iki no ka mu e pih ana la Kamehpmeha, ka nea nena keia n e ole'o i kakauia n.a ke ano nui, oiai oia e'n-oho ana ma Lahaina, Maui, n a ka wa 1 hoea mai ai o Kapen«i Kuke i Hawan nei Ma ka wa 1 ku ai ka moku huli hmua "DiscoVery" mawaho ae o Lahanu, ua holo hookahi aku la o K.amch uneha maluna o kona waa a k.ui īlun.i o ua moku'la me k i maka'u ole ame ka hopo ole, mawauna o namalihini o aina-e, ka poe hoi ana i nana aleu ai he poe mahh i m piha kupamaha ame ke kamahao. Ua noho o Kamehameha m iluna o ua moku In, a ua hiamoe no oia maiuna olaila mawana ona malihim, e waiho eina 1 kona ola ame kona make īloko o ka lima o ua poe ala o na ama-e. Ma keia moe ana o ua kaeaea nei o Hawan maluna o ki moku, ua nui ka um ame ke kumakena ana o na'hi ame na makaamana o uka o Lahaiua 1 ka inalu ulu o L?le ; no ua alu nei A penei na moolelo a Kapena ī hoike ae ai ma kana buke moolelo, kekain hoi ia o k r na alu aioku kiekie. He kanakakino ikaiki keia, oia o Ke'niehameha, a e hoike mai ana kona niau helehelena īa ī ke kulana koa o.aio, i luaa he puuwai ke a f.tTe I-a wiwo ole. He helehelena ahe hiolnena lee na e kau ai ka weh A he kuleina hiehie maoli kona Ua piha mahnlo na khnaka o hna o ka niohi iai«, 110 ka ,Uu anikai o kona kino a m iloeloe no hou 0 kona miu īwi, l, e oolea maoli no ke nana aku Ma ki wa ī haiawai pu <ii o Kapena Kuke me Kamohameha malnna o ka moku, ua lulu hma iho la oia me ua kanaka holo moana k-iuLna neio Pekkane, n a ka hanohano o kona kulana. "Ua lawe hele aku la o Kapena Kuke i m P.uea n ei o Hawau e hoomakaikai īai? ma na wahiapauoka moki. E nana ana ī "ha mea kaua o kela an,e Keia ano Ua hoike ae la ua Kamehameha nei i na hiohiona hauoli, aole nae itoko oki pioo puapu >hi'lu me he m o a tila, ma ka hoomaepopo aku ia w,i, L e nvu mea kekahi ana 1 ike m.na ke kumu i hikilele ele ai a puiwa kona mau noonoo i kona ike mua loa ana aku ia niau mea kaua a ka Pelekane Hoikeike aku la no hoi o Kipena Kuke mia (Kamrhnmeha) ina palapala ama ī kapaeaina o Tnhiti A ia wa ikomo īho ai iloko o ua K-imehameha nei, ma ke ano e hoomaopopo aku la imui o Kapena Kuke, ua kam?aIna mualoa oia ī keia moa £, Tehit!," He mea oiaio no n ?e ia, oiai o ka inoa Tahili, ua paa no la ma na moolelo kahiko oko Kamehameha mau kupuna a pela no hoi n,a na mele h'ai-kūjv,rr rrsi kahiko mu Ao!e īa he moa mahhmi īaia. No lea nui loa o ko Kaoena Kuke makemake ia Kamehameha, ua au ' a okoa ela , aia e moe malu na o U moku ia po aua ae no ua Paiea nn i kna au'a a Kapepa Kuke, a oia ke kumu o kona moe ana ia po hookahi maluna o ka m iku, E h'ee m- ka m:a t haike īa ne U, ua nui ke kumakena ame ka uwe ana o n.i'ln ame n.i makaainana o uka o Lahaina, no ko laieou m inno ua poino aua make o Km2 hameha, me he mea ala ua oho ae na leo kanileau o m pnp makaainana makee aln nei hemauuwe h<?lu ?na hoi o ke anoano ame ka ihhia-e Auwel Aia la ī hea Ia ke aju o Kohala, O ka aina i na puu haalele lua, 0 Pih me Kalahikiloa? Auhea ki īhp ha'i ole a Keawe. 1 hele miopu i ki umauma o Um«i poe hoa paio Na ihe makolu īpalepale ole īa—-ei 1 ' Auwel Aiai hea la ka mamo ahi a Unu? Kamea nona ke kapu i ka Paepae o Liloa, Ke uwe a-au nei ko Miaui ia 00, Uwe o Kalaniopuu i ke keiki, Au L, ua nalo, ua hoJo i ka moku kaalekwa ikekai Ka moku-panee 1 ke kai me ke kaumaha, K kaalelewa paiauma ana i na ale kamoana, Ke uwe ana ole ae nei na kini o na huku lani la, Auhea o Kalani Mehameha? Ma īa po holookoa, ua kani na pahu "Kaeke" a na kanaka o Lahaina, ua ojo napihe uwe a na aialo, ua ku nakahuna >ru ria nuu, a nee na kuahaua o na 'heiau e uwalo ana ī ko lakou mau a]cua no ija lahi aln Kafne}mmeha nej a ke aiwaiwn, a ka hiwahiwa hoi p na m.ikaainana Akaī ke kakahiaka ae, !kawa a na kukuna o ka la i ohno mai ai mnluna o n«i liko lohua o Liha» a houpumehana īho la ī ka umauma lahnluha o na llono a Pi.1a.,l aia 1,„, „, t . he uwila la i | w 0 aku la ka nee aaa nku o ka waa o ua Niulu l f i o kli jjika ma, ka moku aku, a huh |ioj mai la no ka aina me ka e nee mah mai ana iluna o na. nulu, ft , we ae la i ke orie la ī o Kuawaiki, Aole i pau.