Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 12, 24 March 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii

Olklo hoakaka He mea oiaio nae, mamua ne 0 kona haalule ana al'u 1 ka moku 0 ke kanaka Pelekane ka na'i kauldra oia au, a hoea mai h no paha 1 keia mau k, a huli hoi m?t Li, ua hoaahuia mai la oia e Kapena Kuke me Kekslii kuka utaula. nani i ulumahiehitia n~e na hc-( hiv ? 1 iv r c i < \ • r e - ka koa Peiekane, a ua ha.awiu inai la no hoi laia he pehi puhakA oi lua, a no la mea 1 haaheo ae ai ua Niuhi I,\ no keia makana hmahiwa 5 lo?a wia. No keia huh hoi ana aku 0 ua Paiea noi a kt aiwp'wa a me ka hookalakapua, uā hauoli ae lana'lu ,ner f n ?- kiamana, a me he mea ala, ua lohe īa ae ko leleu irdu Lea hooho hauoh ma na huaulelo a ka mea haku n tle o au hou. Eia e ka ihe a Keawe, Butl na krpoohiwi nepunepu a uiin, Ua hoea hou mai hono Haweo a Pnlani, Hooipo ana 0 Kalani me ka malu ulu o Lt.le, Ke ike aku nei makou he maka no a he mal'a, Ke lohenei hoi makou i kona leo ala eehia, A ke hauoh piha nei o Kalaniopuu, No Kamehameha 1 īmi 1 na lani hiw«hiwa Ua oleloia, ma ka wa mua loa 0 Kmiehanulu 1 hehi aku ai iluna o ka moku 0 Kapena a ikeia m t u la hoi ua alu nei o Hawaū, ua īke mai la 0 Kapena Kuke 1 na onohi maka 0 Kamehameha e a aku ana, me mea ala he ahi e hulihli lalapa aku ana 1 ka enehi 0 ke ro Aohe wa!e no o Kapena Kuke kai ike 1 l:eir- n ea kamahao ma na maka o Kameh?rrf ha, aka, e kona alu moku no kekahi Amaia wa 1 hooholo iho ai o Kipena Kuke, o keu ke kanaka n?na e jula aku ana 0 Hawau Ua oleloia no hoL ma kekahi v. a a ua Kvirehan eha nei 1 hele kikiwi ae ai maluna 0 ka orekt o ka moku me kona kulana hiehie nui, a 1 kona ike ana aku f keKahi īho nui e ku mai ana a nana pono mai la laia, ua huli pono aku la ka haka ana a kona mau onohi maka ■weh 1 ua iho nei, a 0 ka vva 110 ia 1 pe īho ai ua 1110 nei 1 lalo ; me he mea aia, ua hahau la aku oia 1 kekahi hauna laau ikaika loa Ua hlo keia īke ana o,ua Kamehameha nei i keia mau mea 0 luna o ka moku 1 hoomaikeikeia tku ima 1 haawina hoomanao kiekie loa mai īaia ma hoff mai, a na ia īke i hoeleu nui loa ae 1 kona nooneo e hrchdJike oia j kana mau hana me ko na mea ana i ike ai ma keia huakaj kamahao Ma ka moolelo hoi a Abarahttn Fernande7, Buke 2, 0 ka "Polunewa" aoae 171, ua hoikeia mawaho a>u o kaht kauhale o Wailua, ma na Koolau 0 Maui Hikma keia wahi a Kamehameha 1 holo ai a kau Uuna 0 ka moku o Kapena Kuke. A ua olelo ae hoi o S. M. Kamakau, 0 Kaleli»iffhahu kekahī hoalianau no Kamehameha, oia k 0 Kamehameha kokoolua o ka moe ana iluna o ka moku 1 ka po a hiki 1 ke ao ana. I kona hoi ana a hoea 1 ka aina, elike me ka mea 1 hoikeia ae nei, ua hoike aku h oia 1 na mea apau ara 1 īke ai īlunao ka moku 1 kona makuakane, amekonahoike ]3u ana aku 1 fca hana aloha a na haole ame ka maikai 0 kona hbokipaia ana, I ka lohe ana 0 Kalaniopuu 1 keia mau olelo a Kamehameha, kana keiki hoahanau, ua honholo ilo )a ou e holo makaikai aku oia iluna 0 ka moku 1 kau ?j kana keiki, a 1 loaa mai ai hoi na hook.paia ana e na mahhm, aukai. Nolaifa, kauoha ae la ua moi Kalamopuu nei o Hawaii e lawe ia aku it U na 0 Ka moku 1 ehma kauna puaa nunuj i hookupu nanai na malihir\j. Ua kau iho la oia me kona mau aln wea maiuna 0 kona mau kaulua i hele a h.hlmanu o luh.ihu na'lu ola au, a holo aku la no luna o ka moku mahhini A o Paiea no kekahi ma keia huakai. I ka hoea ana 0 ua moi nei iluna 0 ka moku, ua i'- we 13 aku ia 0,3,0a n ~a™ei o ka moku, e ia ai , na mea P aaha n? a kan,ah,o a ka haole, el.ke n,t ka hana 1 hanaia ai 0 Kamehameha 1 ka la mamua iho Ua a «ni, nu ksia m ikaika, ana, ia mai Ia ,mua ona(Kalauiopuu j na kipu ana rre na pukun,ahi nunui. Ua nana aku la «a mo, 0 H ,w„„ pun. nie kona mau ali, . nu ma „ ha„ a n e ha p ba kr^ Ike aku la lakou 1 ka hoopiha ra ana 0 na F „ „ e pauda ame onoonouia ana'ku me na ohelo loloa ehke rr me ka hanaia an* 0 Ha pu oia mau la 3U W( .,j e a j< (J L Ike aku la n D hoi lakou 1 ka p dll da eleele e }, ana iloko 0 ka waha 0 ka p„, a olelo ae U ] a k OIJ . ke uhaoia m aJa ke one eleele 0 1 iloko n k» V , M "

lakou īho "Heaha la k;i lu,na a neī bnĒ , c!rt'!e 1 uhtcin ia īioko o keia o!o hdo nui?" Oiai ka makua alū e ku ikīm ena nie na noonoo no ner mau hana malilum !ua ia \akcu aia o Kamehameha ke helo ala a kokoke nia kahi o ka pu e hoopihaia ana, me ka haka pono ona o kona mau maka, e hakilo pono' ana jke ai.o oka hana ana a ka haole !ke one eleele Eia rae, ua hooneei ee ia mai \a oia ma kahi e, me ka mau no o kono hialaai 1 na han t i e lawelaweia ana imua o kana īke ana'ku Aoie hoi 1 liuim mahope iho, īke aku la na ahi Hawan ī ka lalau ana o kekahi haoie, he wahi apana kauia, meka wihwili ana ae ī kekahi wahi ahi nu kona poo, a olelo ae la ua poe alu aej "He mea aha ta, kela kaula ke.wali e a ia mni la e ke ahi?" Ma ka wa i hiakaukau ai ka mea kuni .pukunuhi 1 kana hana, ua haawi akn la ke aln kipu i ka hoailona 1 ka moi KaUmopuu ire kona mau ahi, e ku nahe me ka pi ole ama ki puiwa ole. Aha mea maopopo ma na hoailona kuhikuhi Uma me ke kunou poo ann, ī hoon-,< opopoia ai keia aiau kahnnhao ana Aīka wa ake aln kipu ī Kiawi ,-,j i kana kauoha i ka mea kuni ahi eki oia īka pu, ua ike aku la na alu Hawan i ka huila ana ae o he kaul? kowali a kaula kaee hoi a lakou i manao wale ai, ma ka hma o ka mea kim ahi, a pn iho la ka welau o ke kaula kaee ī a ia e ke ?,hi mahina pono īho oka po, a ike pu tnai la lakou me ka puiwa nui ī ka huiiapuoho ana ae o kekahi lalapa ahi n.a ke kumu 010 hao e> I,.}<cu i jla nnj ,i jha \h t cip &na o ke one eleele, aia he, me ka h'kik'e īuiī he oh' r kuj t e ai \ko lakoa miu hiupo, ua kan; nikolo ak>i l,i ka pu, a hoonaue ae la i ka moku Ua puiwa ae ia kekahi oua mau alu n< i, a o kekahi poe pe wale īho la ,io Ukou ilalo, tne ka piha mika'u amp ka wehweh no ke;r ieo inna nokolo A mahope īho, ua hiwanawana ae la lakou m?waena c> lakovi iho, ma ka olelo ana: "Eia ka o Kanehekm i ka haole " Oiai na'ln eae ī hoopiiuna me ka wehweh no keia kant ana o pu, aole loa i homoe ia ko Kamehameha mau noonoo, Aole oia i oni, aole hoi i hoike mai kora mau helehelena ika wiv\o an _ e ka pihoihoi f«rc e, ?l<a ua ku iho la no oia me he kia poh iku paa la. Ua ike mai la na koa B'ntania i keia kulana koa a maka'u ole o Kameharrrba aia nui k< lakou n ahalo nona, aua lilo ia mea na [rkou e kian ai mawaena o lakuu iho no ke knmahao ame ke kupai?np|,a o rei l-?.ra-k-i i h makue oka moana Pakipika, he kulana koa hoi ī īke ole ia e lakou ma kekahi mau mokupum lnhi lau-ka - naka oka hema aku nei, na wahi a lakou ī kipa mai ai ma ko lakou alahele moana Uahakilo pono ua P&iea nei i ke ano o ke k,maka ili keokeo ame ke ano o kana mau mea paahana, a ua piha kona uhane īka maha'o oke?iwaiva no ke kupaianaha ame ke kamahao !ua ole o nei mau mea Ke ike ala oia la mea he moku me kona rr,au hih:mau apau, a ke hookukn ae ia me kona msu waa ksulva nunui, he-iha hki hke o, a mau ko ne! waa baoJe ana e ike nei. Ke ike ala ia .na mea paahana aka haole o u an I ko ua Kimehameha nei hookuku ana ī na ihe ame na pololu amena meakaua i maa mau īka lawelaweia e ira koa Hawan oia mau la,'me na pu nunui a lulu hoi, na pahi„hulah ana haole ona aina-e mai, he mau mea hil.i wale no ia a kona lahu. kanaka i kona ana e ike aku nei mi na Umd o ni malihini He mea maopopo loa, ua hookaakaaia kona mau maka no keia mau hih.maim i ioaa i na malihini, a 'ua hloia mau mea anae ikenen haawina nana e hooko ai ma na la i lawelawe ai om i kaoihana na'i aupuni, ma kona wa i ku ae ai i ka moku. A ma ke.a waln, ua like iho la oia me Petero ka nuj o RtiSMa i kona h'ili ina hana e loaa ai ka ika ; ka , holomua i kona aupuni, oia ho. ke kapih ana i na meku Ua komo maoh no ke.a kanalea Rukini i lilo i hoohi no I< r >na iahui, ama ke a'o ,ma Ika oihana Lm.na , m ,ku nka, oKamehameha kaNa 1 , Aup.mio Hawāu nei, ao le nia i noho a'o kamana moku ehke'ne Petero ka Nui o i R U£sia, eia nae, o kojia īke mua ana īna mea paahana | na malihmi, ehke me ia i hoikeia sela, ua ] osa uim he I malamalama no kona hoom-kaukau ana ina mea ano iike me e ike nei i keia wa, Ua hoomaikeike ae Lka mea kakau moolelo i keia mahele ae h, aole ra, ke ano he mahele la i hele pololei loa ma ka moolelo o Kimehameha, aka, he mau mea nae ia e hoomaopopo mai ana ī ke kulana aapo a makemakea hoiomua iloko oua alu kaulana nei o ko Hawan Pae Aina, ahe mea uo hoi e hoike mai ana i kona koa ame ka maka'u oie ina han* mahhmi hou akahi no a ike me kona mau maka Mi keia wahi e hoololi d e kaua, e kuu makamaka he luhelu ika nana ana no ka mea e i i ke la huaka" mua a Kamehameha īluna o ka moku o K-*pena Kuke. Ua hoike mua ae nei ka me c j kakau mooielo, ua olelo o ALnrham Fernandc/ ka mea lcjkau Buke u Ka Lahui Pjluneiia" miwaho aku o ona Kooi,ai o Miui, f keia v/ihi ; halawai ai o Kamehameha me ka moku o | Knpena Kuke [ O keia ka wa a Kalaniopuu i hoi hou mai ai e kaua ( a Maui, iho o kela kaua ana i (< ahulau ai ka Piipu i Kakeiiniua. Ayie i pah,