Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 12, 24 March 1911 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae

MOKUNA II We Nanea e Hvoulumah\eh\e m ?.« lUuu 11 Ma keia nmau a Kalanaliiloa iwua o nn shi tme na kanaka o Waimea kai, aole loa he mau ahi a mau kanaka nana i aa hou mai ua keiki kaulana nei o ke aiwaiwa 1 ka heenalu o Kalehuawehe, ame ke kav miliopua kumuhpo o Makaiwa E na makamaka heluhelu ame na hoaloha, o na liooīnainau ana o na moolelo kauUna o ke au 1 hala, ke huh aku kakou a nwa īamau hana kaulana oiamau au, he ku maoii no i hanohano ame ka haaheo, aka, 1 keia au heu e nee nei, ua, nalo aku īa mau nani i ko _kakou m»u maka Aloha ka Uhui oiwi a ka ama. ' 1 h'ionwnao nei ka mea kakau 1 kekahi olelo k"Sulan n jf. kihupu Ika makahiki 1854, oia hoi o Kd,iuokc»lani kjHc e noho ana oia 1 Lae o Kaena, a e ola ana no o 3Calam Kaukeouli wa A penei ka olelo wananj a ua kahuna ala, Ke hoea ae ta, A ke emi īho la, A ke nalo loa aku la Elua waa, Hookahi waa Eleku, hookahi Kokolopao, Elua Fa He Oopuhue, he Ohualike He kanaka me ka laau palau, A hs leoko ma ka hma, a pala no 1 emi aku ai na lahui «anaka hookeiakela oia au okikilo loa I ka pa.u ana o na la lealea, ua hoi aku la na keiki o ka lae laau no ka uka iuiu o ka wao nahele. Mai kā. \ke kumaka īa ana o ke aknmai o Kalamahioa i ka hee nalu.ua hookaulana mau īa kona moa i ka waha o na alu ame na kanaka o kela aniekeia pe'a o Waimea. Ma keia noho ana o ua Kaianialiiloa nei, ua a'o īa tho la oia ī ka puheneheae, ka oo maka ihe, ka lele kawa, ka lele pali, ka ha'iha'i a.me maika. Ma keia a'o la ana o ua K.alanialiiloa nei ī keia īke a h=4a he mau anahulu, uamakaukau loa maoh ua eueu nei a kaua e ka mea hel\:helu, ua īkeia ito la ka piha ehu o ua Eialanialnloa nei ma ka lele kawa, pela ka lele ana ī ka pali, he kohu Iwa ke kmaha mai īluna a haule tlalo o kahi paa o ka honua, pela no ka lele Jhou ana a kiu īluna o ka pah, a ua makau tio hoi oia i ka maika, hu ka imkam ī ka Ulu a ua Kalanialnloa nei ke maika. Kona īke oo ihe, he wai auau fa no ua eueu nei a kaua, aohe pua mauu e hala ī ka maka ihe a ua KalanialWoa nei, ua olelo ia, ina e pahu ua Kalanialuloa nei i kana īhe, loheia ka hu o*ka makani ma kahi aoao o Waimea. Aua olelo ia no hoi, o ua kaeaea nei no a kaua kekahi kanaka mama loa ma ke kukini, aohe mea iiana oia e,uhai, aka nae, ma ka oleloia, ia Kauakahialii, mahani ka mama holo o ua Kalanialnloa nei, ī ke kaeaea o ka uka liko pua Lehua o Pihanaakalani. oka mama o Kalanialiiloa ua oleloia, he hookabi no la ana e holo aupuni o Kauai, a la Kauakahialn, eha puni o Kauai e holo V aiikala. Aiwaiwakamama 0 ke au kahiko, ina paha i keia au ia mama, he hoopipill hoi kau. 1 kekahi o na la malie, eia na poe hee nalu ke momoku nei me ko lakou mau papa heenalu no ka one o Luhi no ka heenalu ana E heenali} ana no hoi lakou mai ka la a po. Mamuli o ke kaulana o Kalanialhloa ī kaheenalu, ua hele loa aku ia kaulana ona a puni o Kaua: ahoea loa aku 1 ISfuhau. Ai ka lohe ana ona keiki akamai o Nn'hau i ka heenalu ī ke kaulana o Kalaniahiloa i ke akamai i ka heenalu, ua lapa ae la ka manao aa o ua poe nei o Nnhau eliookuku heenalu me Kalamaliiloa, ī ikeiahoi ke akaniai 0 KaUnialnioa nei, me ko lakou makemake e pih. Ia holo ana o ko lakou manao, la wa i hoouna ia mai * bhe lmua o Kalamahiloā, ma o na elele lawe olelo a ī holo mni mai Nuhau mal a hoea i Waimea, kahi hol a Kalamaluloa e noho ana. Ia hoea ana o pa elele īmua o Kalunialnloa, ua waiho aku la lakou ī ka olelo imua o 'ua kaeaea nei, i ka ī ana aku a kahi o lakou"He lawe olelo makou i hoea mai la īmua ou, e ke alii ōpio. Mai'Nnhau mai niakou, ka aina lewa īke kai 1 lawe mai la makoiLi na olelo a ko makou mau keiki akamai ika haenaiu. He aa ka lakou no ka pih ana me ee no ka heokuku heenalu ana me ee A no ka trea ua he'e ae nei ke kui oko kaulana a papani i na puka pepeiao o ua poe keiki akamai nei o makou ī ka heenalu, a aa mai nei lakuu e heenalu rae oe r īna nae oee ae ana, alaila i Nnha u ka nalu o oukou ē hee ai, a e holooe no Nuhau. Oia iho la ka olelo " ''Aofe au e holo no Nuhau, e hke me kau e olelo mai k a hooniau aiia ajnrr Jta oleio. "E hoi oukou a hoike aku i» lakou i ko'u ma .

nao. īna he makemake ko lakou e oili me a'u nei me Kalaaiahiloa, alailae holo mai lakou a hui me a'u 1 Waimea nei, aia īa'u ka nalu o makou e hee ai, a i na i nalu nui ka makemake o lakou e hookuku ai me a'u, o lakou ke holo mai. "laa no ka pono o keia mau olelo a'u e kamailio akj£ nei īmua oukou, alaila, aohe hoi he olelo hou ana aku, holo nui mai, a loaa ae no au 1 Waimea-uka, ina aole īlaila, a 1 Wailua. Oiaka'u olelo ia ce eka elele i hoo]uhi wale la mai nei no ike ku ja'u no ka holo ana aku f Nnhau." I ka lohe ana o fia elele i na olelo a Kalanialiiloa, ua huli ae la no hoi oia a hoi aku la no Nuhau. A1 ka hoea ana aku o an elele a pae nohoi na waa o lakou i kaha one, ua nmau mai la ua poe keiki nei "Pehea ka huakai aumoana i ka moku o Kauai e na elele, ua hui ak& nei anei oukeu me ua keiki ak£rrai ala i ka heenalu?" "Ae," wahi a na elele, "he keiki opiopio wale no, a he keu aku no hoi a ka oluolu ame ka wāipahe o na olel'o, hoea aku makou be imu puaa kai kalua mua ia jho, a ku mai la a hele akula makou na kona hale, a noho hoopepe wale īho la no hoi ma ka nim owaho, a puka maj la no hoi ua alu opio ala a haawi mai la i ke aloha, n-e ka olelo ana mai e uhoi makuo iloko oka hale, ua hoole aku la ma kon ano koiala koi pa?kjki Jc? hoi, u a uhohoi aku la makou īloko. Ana lala no hoi ka nimu mva, hd hana nui hoi keia o ka hoea ana mai la, a he mal'ihini no hoi na mau maka la'u e na nukamaka, alia r,ae hoi e huai ka olelo, pela iki ito hei a t Ufj n-ai lah oieiepuaa i Pama hoi īa apau, alaila, -waiho k c! olelo ua paa ak Jla hoika houpo. He ae wale no ka makeu, no ka mea I e komo ala ilokoo mikou ka hoohiln ip ka maikai ame ki oluolu o ka ke.'lu opio rhm Aole i pau