Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 13, 31 March 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii

OLELO HOAKA3KA 0 keu no ka hoike ak» mta kakj\i mwi< i' Hawai' Javires Aka, Ikd hoopuka a Kipikoi»? ' r -ue muolelo no Kamehameha ,1 hoikeia <ū ma "a pujy j-« e'n-H Poakolu, Bukc i, il o ko oLM H 1881', u? boik< qi& ma Lalwina kahi a. 5 kau mai &j o !Cinwii<<r' r ic}if i><« luna oka ka moku, ehke me ia i hoike ia ae i»a< ind \c hoike a kekaai mea p<tanaau mueleie, a kj«iua<ii M H 1880, ua hoike ae oia ma Laham.t \-.cn V*' a u Kamehameha no lana oka moku "Dib' .jw< t h'n r»t ia i hoike ia ae nei mamua, a ma ka hy<. w, , H,kali' niea paanaau mooielo Hdw tf r pi.<. ali no hoi ow no Hawan nei, ua hoikt rr ; ai ou . kakau, o keia wahi aua Paiea nei i knu ai Lturu . u t oku 1D scoverj, n make kai no la o mav t e Moiokai atce Maui ioke kokoolua o »t.«. ik >u maluna oua moku ala, ota no o Kuhaupio c!ikt no me la i hoike īa ae «ei. He mea oiaio no e&e, nu ka wa t hui«. o Kaiamopuu ! H«wau, aneane epiha kd mikahik .i-.okalu, ua hct hou mai oia e kaua ia Maui, a ua hoe<i ne oia nid na koiauiu o Lahiiina, kahi a Kahekih ame na > - o Oeihu nei e nono ana, a o Klameluimeha pu iro iioi K'-> iini fc noho ana malaila. 0 Keaulumeku, oia kekah) ona U. haku mele o,a ap kainko Ula ka mea nana i haku i 'nele w<uaana no ke au-huhhwana o Hawan īa'Kamehaii eiu. A ok? moa Oia -naele, oia o "Haui-kala. i." J£ noht «m? oi„ uia Lahama la w d E aku ana uukoL ike / m(*it ma keia mua aku. Penei ke hoike o ka "(noolelo Hawa.:' a 1< J Pokuea, I X&5B J no keu kau ana o Kamehauieha ilup.a o ka moku o Kuipena Kuke, oia hoi o Lono ī kapaia aku ai e kanaka Hawan, JL ke ku ana mai o Lono | oia o Kapena Kuke, i Mauj, na hoip mai Ia o Kaknippuu mai Hawaii mai a Maui, e kaua me K-ihekiii. Ua hlo no ka aoao Hikma o Maui la Kalamppuu, ma Hamakualoa, a hoi mai o KaLmopuu a nobo aia Wjailuaiki, i Koolau, Maui. 0 Wailuaiki keia i holo ai ma kp mele a Hnaka penei: Ooe ia« Waiiuaiki, JB k* La Uh pah o Uh, Ua hele ia e Lw waiune, E ka wahine kuhea pah, Kui pua lei o Hoak^.iei— t , E lei au-— ? i«i toi ay i ea hala paL-iioi> L Hauakam, U$ -maka eieeie y.'ai<; ; Ua ahaiia e ke kmama o <0 kuu maki kua, Kupani kajp» o Wailu^ki, Hyni pua kmuk, K#ht& kn luoii-9 Kamae, Ehe maiihin) ka'u, lalp e, 09 Kona, īio mai he ko—e, ikeiiiana np keu meie m? ka mwleLp o JijiakaA i hyi wea kakay i ke?» w ife ma ke ano noka Wwlu* i hoikeia m* keia mahele g ka k*\*A} <Mvu « J&J*ipj9puy j nvho ai, a o pu boi kekaiih & >k£ja na wvku q Lono, pja hoi g Kuke. k» e aia o Kalaniop'uu wa Wa;jua/k; i uh pak 9 ui), uahoomau ia ka «woleh? a Pokuea' j ka h9/ke m p&m; "M<* «o I» lakou la po, a al, a<f k » k^a nm, iakou la J OfUJ e ■ kai k*, w «ku 0 lakou. Q moao* /Via «r> u y/ahi nu W*ilua ; Ko-?laH/' lke «»JfW Lkou „ e | jke nng oka x;toici/ d/ne na mfea , l>dn>w ajw j wa im kl mm nk* mk», KMh h t?a kau&ka oka a j,,a i f e | f Jc«l | k«k«h«, k* pMka <, ka waiki g klko« ihte#ulwkwh Um U, mhll kini Ua mlkJ mka M4 ho q „141 kQ K*m\ JJO« j ()„*,„ hej, 4 p) er hnui h Ulmu I kuiUhn mj pqe kwnlw i m mm « pau a Ukou i ika ai no LQnfit A fk e Mno lakuM >ka mokii aiiie ntl n ,„, . , moh h m i,k e jq no mn» nw U\m , | Q | JP mttl kd ua liifi4k» iiel mni, (014« Mnlui) lu nil ., f " , * 1 u :„w*, i,i fal i,,„;.'. , r (((1 'r w 1 :!: 1« a nii ii llr ._, 7~~ u.,, A """" 0 K»wwiw »k» ~.U k ui,

kanalM ua lawe j. o Kjn.chAn.t-u» 1 'i ahiti MmaunnA ILO la na lwiiak- ,a KameiumHi* Uwi īh', U lakou aflie KLilafliopu« i j<a iiio o Kamehauieha A ae, hoihoi uui U ka njoku u Kamehameha a o Kaiuehamehe* . uka, akiU n<tiow<*le hou ka moku Akd im rtp-kah maiieh t pii'. 1 keia no^lo ana Q Kamehameh*. iluiia o kj u* hoikeia Ui faooun« &ku o Kalaniopuu i kekahi Nwa in«»lalo oKfp<uUni n»e na aaka hoe waa eono, e utu K,Atnehaiwilw a lo<u, hoihoi nui uia no ka ama ne 1 Ma keu waii), ua <tno hmkau tia lioike ana o na noe p,ia u.ooielo Hawau no keia »iif±a, me ko ka mea t huike'a uia moolelo ona liuakai au-moana a K*ipejiA Kuk** Ma ka niooJel6 «i Kuk< 1 hoomauu mai ai e Kapena. kona lioa auinoana, ua hoouna 10 aku uo he waa, me eonokaiaka nuiuua, a ua noh-o pvi keia poe kaiuka eono me Katnehameha iluna o ka nioku nw ja po, oka wdi oua p,je au fono ī nohe pu ai me Ka-meh.-imehei. īiuna o ka moku īa po, ua koio la mahopi; o ka moku MUha pAha o kd v.a« io m; kna a Kalaniopuu i huoua«i aku ai no ka huli ana u Kdrr>chdmeha, maUlo o kd n<>ho ahi kiekii <ina ? Kepaalani, elike me la i hoikeia ae Ua kiukahi hke loa na moolelo a Jarves ame k«t Al>raitn F<si\indc-/ nu kd oHo eiiu, nw Wailua i kalewa ai ka it>ku o Kapena Ku«e, <» " k«>u ai o Kamehameha a moe m iluna om inoku i ki po d ao ae ai ī kekahi la Aka, o kd owili u* tl nao i uoakaka mua va ae nei no na ue ana o na aln ame na ma Lah-amano keia Uowa'e ana o K-imeUeiinena i kona kau ana ifuna o ka uku, uo'ka Kipikona moolelo m<n īa, ehke rne ka ka mea hoike rf e nei A no, eka makawuka lieluhelu, e &f tnai oe ī kou n;i kd.kau moolelo, e hoike aku i kekaui mahele manao ,i) nx\ pili rnjjleto H-iWeUi, ou oji olelo "iiikapalale" i pela aku A oia iho keia E noho ana o Moho he kanska oia mai Havwn mai na Oahu nei Ua lohe oia iko Kauai pae oiai no ka mea ; pili ana īna rnol<a o !Lono (Kapena Kluke). "Ua holo te»a kanaka o Moho mai o<*hu aku nei a loaa o Kalaiii}puu nia Hana, i Maui, a nana i hoike aku īa Kalaniopuu a.me na kanaka o Hawan e noho ana malaila, 1 na mea a [»u ana i lohe ai e pili ana no Lono Ua hoike oia īmua o keM poe i na mea a pau ana i lohe ai no ka moku e ka iu Vm, na pe'a ame ka bae. Hoike pa aku la no hoi o i a me ke ano ona kanaka o iuna 0 ka nuku, he poe "kanaka keokeo, h? :h alualu, he poo kihikihi " He akua keia pue kanaka, he "Pele.," no ka mea, ua u mai ke ahi ra ai ka waha mai. He puka wa> Wrti I£l4 ku Ukou 4V&U } ua Jjuka loa jloko o ke kiao, a ma ua puka ala e nao īho ai ko lakou mau lima a unubi ae 1a 1 ka hana-oi, ame ke kamkani, ame ka hao, ame ka lei, ke hui ame na mea e ae apau, Nuiau hou mai la ko Hiwaii poe. Pehea ka Lakou oleio? Alaila ku ae la oia īiuna, hookomo īho la īka apan* pjhue inaloko o kona malo ma kona aoao, koekaLke ae ia oia me ka na hana, unuhi ae ia oia s ke pohue mai kona aoao ae, a olelo mai la; A mkapalaie, h kapalale, hioluai, oalaki, walaivalaki waiki poha, aloha Kahik., aloha Haehae, aioha ka wahme aloha ke keiki, aloha ka hale " ' 0 kekahi mau huaolelo i hoikeia ae la, ou kaka mea kakau mooieio i makemake ai t- "hoakaka iki aku ma keia waiji, a e kala ia mai ]ioi oja np keia mea, JJt.afaa U ka manao nui p keia mau olelo a Moho p oMo W i, oka otelo aka haole a , hhe ai mai ko Kauai PW ow', 914 0 -"Hikapalale, hikipalale, hiolua,, oaUki w<tUw4dkt, wa,iki poha?'' 1 fe ka manao eka mea kakau; H e m„ u hoonuem o.eio iienuma ao keU nuu huaolelo \ hoikeia ae la eia ko'u q«uo nu ka houhahke ana m e ka olelo Benta' nia. pololei m-<io)i; Hikapalale—-He 15» the feilov/ *—there, Hioluai—alway b( a , ol e . He ih'all Qihk\— 01 wjj.it js -t, a j ~k t all r /«ht, Waiaw a 3akj^Whct ; what, j fa it, a i oJ e , Well, we |j IKe Waiki poha -V/ha|L i* A f or( > Ke o k«a ae no ka kekahi poe M k«.a mau hv»okb a Moho j ae ia Aole *'"-koa Mwm e hookomo am m ikou i kekahi mahele pjli» ka wplelo 0 Kamehameha, mahope iho 0 kela kaua an* »» «MHan'* Aua | oaa mai keu mahele m ai ke k " h i mea paanaa« moolelo Ha%vaii mai, he pua . aJji hanau hot īa ao kaaioa, 110 e|ia Ja mahope iho o kekiua o Kekanīlua ua i m%\ 0 Hiwiii m hookip» oluol» KaheW10M«111. Ua olelo mai U 9 Kahekili jua poe a!ii * . Hawali» te' U | U a IW Mau «o Mau i, .' t ' Qk* a K»huk)|j 1 haawi maj gj j a lakoq i W ahi w Ukou e iwho sl, „, ao Puuokapoloi, ma 01o» sta o ko l.kouk»hna i» al,o oa i Uh , ln ,. |»ol p Huy»ii, hpl no Ukou > liawaii, Q Kameliameha kekahi i noho ifa o , Maui, X WMhOloakuuaP aiea nei me okolu wa kl a./oa „ 0 k* mrtwu.ni nakapakai Hita o Maui, ma a/*au 0 Maul Kainohm, keia hoio ana aua Pai ea nei iAia i holo ai ma keia huakai aumoana, a mawaho «e 0 Hpnokawui, halawai iho la oia mo kekahl poe l awa |' a ® aav nei iaia. ua popehlia he akolu haole a ua hei Ja.lr.> l Muui' °k" KU " IU I>UUmaile ' ™