Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 15, 14 April 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii. [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii.

Olelo hoakaka | 0 Keawemauhili ke alii aimoku 0 Hilo ia wa, a uiia i noi aku at b Kahakili, eaemn oia 1 koni kanak.i e holo aku i HIIO no ka hana ana i mau waa kaulua nona, ua j ae mai no hoi o Keawemauhili 1 keia noi 4 Kahekili. O kahi a*Kahahawai i noho »i 1 ke kalai waa, ehke me ka mea 1 makemakeia ai e kona haku moi, aīano la luka o | Kulaimano. j 1 keu wa a Kamahameha e noho n?ī ma Wailei, e like me la 1 hoikeia ae la, e noho ana keleahi kai a Kahahawai malaila. Ika lohe ana 0 keia kiu 1 ka lnea ana 0 Kamehameha Uaila, ua holo aku oia e hoike t l<cm mea ia Kahahawai Ika lohe anei 0' Kahahawai, kekahi ma- - maka-kaua a Kahekili, ua pū ae ta kona wela ame ka ukiuki nui nd kela inoa Kamehameha. Ua oleloia, 0 keia kanaka 0 Kahahawai, he kanaka paele oia ma kekahi aoao, ua kapa mau īa oia ma ke ano hoohiwahiwa īa īmua 0 ke alo aln, 0 ka "Paele a Kahekili " He kaaaka koa a he kaeiaka ikaika keia o K«hahawai 1 ka hakaka ame ke kaua. Ua kuka iho la oia[Kahahawai j me kona poe kea, a hooho]o īho la e kaua poipu lakou ia Kameh? meaho Ua hoouna aku la no hoi oia 1 kekahi elele in ua o Krawemauhili, oiai e noho ana no hei 01 a j ke ka'ni vaa 1 uka pono 0 Kaumana ia wa E hoike aku ma oua o Kahahawai 1 kona manno kaua īa K<?irticinthB A hala ka elele no kahi e loaa aku ai o Keuui\r>auhili, ua hoomakaukau iho la ua paele nei a K.ii tkili e heeko 1 kona makemake kaua īa Kamehameha, mamuh 0 kona nini i ke kaheaia o kela īnoa maluna ona Xka hapaha 0 na la a Kamehameha 1 noho ai me kona poe kanaka ma Wailea, e nanea ana ua Paiea nei 1 ke kui pua.-hala ana alii wahine, ia wa i.hooho ae ai na kanaka i kekahi mau huaolelo hoopuoho a hoohikile le noonoo. "E lakou nei_ el E Uka.iLJ2er__.eLl E nana ae oukou ia uka. Ua hele 0 uka a kāuluwela Ina kanaka " He mea oia'o, 1 kela wa ke iho mai la na .kanaka.me na laau palau e liili ana iluna 0 kalehua, ka uluhe ame ka akol«a a puka loa mai la iwaho o ke amau-mau Ke loha ala no 0 Kamehameha 1 keia mau leo hooho ona kanaka, aka, aele na,e oia i prhoihoi a lele ae hoi kona oili. Ke ala no hoi eia ma ia manawa hookahi no, he poe kaua keia a na kanaka e ike aku nei e iho mai ana mārToFo mai 0 ka lāe laau. Oiai e pioo ana na mea apau ia wa, no keia nee ana mai ona kanaka mai loko mai o ka lae laau, īa wa 1 huli ae ai ua Paiea nei a kamailio aku laoia 1 kona poe kanaka ma ka olelo ana eku"E a'u mau keiki. I hauna hema Jje kaua. A. e hoonoho Ika īeie na poe leaua, a i kaua-kaa ke kaua." Ua maopopo wale Rbi keia mau olelo a ua Paiea nei i kona poe koa. Alaila, kaUoha mai la oia(Kamehameha) 1 ua poe"kanaka nei ona, e hele kekahi poe o lakou e u-u ihhau, ae iho hoi kekahl poe o lakou i lgdo 0 ke kahawaj 1 mau a-Ia maa na lakou. u Aole a kakou īhe, aole a ka~ kou laau palau" wahi a Kamehameha 1 hai mai ai 1 kona

pQe~kanaka, me ka hoomau ana mai no hoi i ke kīmaiUo ana imua o lakoy "Nokula, o koi- miu kaula īlihau ame keia mau a-Ia maa o kahjwai ( ka kakou mau mea kauu e hele aku al e kaua me kob poe c iho mai la i kai rci uo ke kaua ana me kakou." , 0 kahi mea kaua wale itt> a ua Kamohau ehu nei c paaana me ta 1 kela vva, eia uo ka pahiLuui of-lua «\me k.i pu-panapaua a Kapena Kuke i haawi m<\i ai īaia. ' EHke no hoi me ke kuuoha a ua Paiea nei i kona poe kanaka no ka īhhau ame na pohaku a-la ona kahawai, ua loaa mai la ia mau inon apiu, a ku \na irt,t ke alo oua Paiea nei. Ika makaukau .mu o keia mau mea a pau, oia hoi, loaa na kaula maa poluku a*la a na koa, a p a (a n» a-la, ui Ina vuxk v Il\ ui Puoa no ike kauoha i kona poe koa. "E mak *ukau. ,; O ka wa iho Uno ia i nnk.vik.iu ai keht ame keia kaua nnilalo a ke ahkai ana a kela ame keia nux-maka-kaua pakihi. la wa olelo aku o Kamehamea he mui huaolelo pokole īmua o kona poe kanaka. "Auhea oukou e a'u pie keiki, ke ike ae la no ka~ ko \ h kaua poipu k\ \Laui e !ele mai nei uialuaa o k.u kou, noluli, e hoo uaopopo iho no oukou apau, o ko kakou ku lomaloma wale aku uo īniua o ko Maui poe, he hookuapuaa wa!e ana no la īa kakou īmua o kekahi unu e mai ana unua o ke alo A e hoomaopopo īho kakou, aohe na ka Hawau ka hewa, nka, na ki Mun ku hewa i ka lele niua." Apm keia mau olelo a ua Paiea nei i ka hoopuka ana aku imua o kom poe kanaka, o kona manawa no īa i h\awi aku ai i ke kiuoln la lakou e nee aku e halawai me na kanaka o Kahah.uwu e nee mai la īloko oka ululaau 0 ke alahele a ra koa o u» P uea rei ī hele aku ai a lialawai me na koa o Kahahaw a>, e hele ana no īa mai Wailea ako a iho ilalo o ke kahaw.u i H.-kalpu, a pu ma kela aoao a hoea pono īluna o ka air i i kapai.i o Kamee He awawa kuhoho Ueu, ihe inn ih mu kitkie ra ] it, o kona mau kaoh pah e ku ana ma keno mau aoao Ika pau ana ae o ka oielo i <n P uea nei, me īa ī hoikeia ae la, o naa\M r.e 'a no a ' ke kauoha e nee na loa no ka h ikaka okawano ia i eni like ae ai na pua'ikum ipan, ,» nee aku la mii ko lakou wahi hoolulu aku me he makam pur.hu hio ala oko lakou nei hele ia a iho 1 ke kahnw.n o irLkalao, a pn ana- ma keU aoao o ua nei a k\u pono ana o Kawee, a. o ka wa no ta i lawe ae a< ki poau Munalele malalo o ko lakou kaa-kaua, oia hoi o Kalaua, ī ka lehua n.ue o ka hoonee ana aku 1 ke kaua imua o na kou o Kalnhawai e iho mai la īloko oka ama'u me ka lakou mau l rt „u palau e hli ana ma o a maaaei i mee na lau nahele a n-aemae hoi ke aianui e hele mai si. Ua holo pololei aku la na koa o ka mahele 'Hunalele" o Kamehan.eha ma kahi e iho mai ana na koa e alakai īa ana e Knihe, ke kqa pa-le kaulana o Maui, a m?mua ae oka pukn ara m&i o koa maka mua o ua poe nei o Maui maweho ae o ke ama-umau, ua loaa pono aku la ko lakou mau pumu poo ī na a-la. a na Hunalele i maa aku al, ehke me ka lole an\ a ka poki o ifx pa-iaipe-Ja o keia au, I ka pau ana o na kiola a-la am a ka punh Hunalele ua holo hou lakou 1 hope a iho i kahawai o Hakalau i mau a-Ia hou na lakou Oiui hei kes,« mahele ī ho. mai ai no ka hoopiha hou ana i ka lakou mau kaula hoolele poka[pohakuj oia ka wa x ka puih hiuelo Ku ī homEtka aku a keia puali koa e maa aku ī ka lakou mau a-Ia maluna o na kou o Kaihe 0 keta ko Kamehameh? mahele koa i nee aku ai me he mau hiena hae la no loko o na uluLau, a hehi ku ana o na heana ona kanuka o Maui ī make i na Hunalele, a kaih mai la i na ihe launKki ane na laau oaa a-la ana koa Huelo Ku 1 kiloi aku ai maluna ona koa o Kahahawai, Ud loaa pono aku la ;a mau mea mar luna o lakou, a nui ka poe o lakou i m«ke 0 Kamehameha pu no lui kekahi īloko o keia bua ani Ua like na kanaka o Maui iloaa aku i kona mau [ī.na me he i a muloo e uhaeia ana, Ua lilo na laau palau ame na īhe ī hou a ī uhau<a mai ai maluna ona ī mau mea ole loa, oiai hookahi no ihe a ko Mau: pee t paa ma kona Uma, a o kana iaau maka ihe no īa, apela hoi me na laau e ae ī uhauīa mai c?i ona, ! Ma keia kaua ana, ua hui like na aoao a elua he alo ahe alo, he iima &he lima ke ka.ua a«a oko Hawau ame | ko Maui poe kanaka. Ibko o keia aluka ana oke kaua, | he nui na ihe a kj pne kanaka i lilo mai ina poe o Hawan ma ka aoao o Oiai ma na aoao elua e hakaka ana me ki īkaika, aia hoi, ua ku aku la o Kaihē, ka paele alakai o na koa o Kahāhawai t ka pahuna īhe a Hoohiohiola [kj ke Ke»ki a Hoonohokauieie} w] me kanakane me Kauakahikiua. A ī ka maka ani o ua paela pa-k.iua nei a ko Maui poe, ua auhee aku la ko Maai aoao, a lan?kila ae la o Kamehameha ame kona mau koa 0 kahi ī make ai o Kaihe, ka pu-kaua paele t hoike 4 a ae 1& > niauka no īa o kahi i kapaia o Kauhipio o Kawao Kamee, Hilo-pahku.. oke kino make o ua paele nei, ua kauia aku ta ta mi ki haiau o Kawaewae, Laupahoehoe--1 ka laulaha ana aku o keta lono kaua lanak la a Ka- | mehameha ehke me īa ī hoikeia ae la a pum o Hawan, ua kau īho la ka weli maluna o na'in o kela ame keia meku o Hawau. Qlelo,ae ia o Keawemauhili me ke kani ana īho o kana u-hu Hu! oke koa aku aua paha kena e ku aku ana Ika wekiu o ka moku Aole ī pau.