Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 18, 5 May 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii

Olelo hoakaka Ma keia lilo ana hoi o Knkaihmoku la Kamehameha tkoai ka wanana a Holae, ke kahuna hoi i w.inana ai nia Kiheipukoa, ma Mh\u, i keia wa nuiiinia iho o ka !u--kuia ana o na Piipu ame na Alapa ī Kakamlu.i, e na koa huiia o < )ahu ame ko Maui, a oia keia tnau olelo <i ua Holae net i hotke aku ai īa Kalaniopuu O ko Kamehameha lalau aku la no ia i ka luna akau o Imakaloa, a o kona hma hema i ka wawae akau oua hiena afa, a manana. ana kona kino īluna o na lima o Kamehameha Aiawa l ku aku at ke kahuna kuni ika pule oia o Halakea f a penei ua pule ]a Kuha e UU ka pule ka iana ola, Kulia imua, Kuha ia Kealohalani—e' E ui aku ana i kupua o luna nei—e, Owar ke kupua? Owai ka eu o iuna mai- e O loufiokafant o loehu, o lomea, 0 Kukeaoloa, o Kukeaopoko, O K ,a aowihiwihiulaokalani, O Kanaka loloa b ka Mauna, O Kupu!uj>ulu i ka nahele, O na akua mai ka waokele, O Kuiipeenuiaiahua, 0 Kikealana o Kauahinoelehua, 0 ke kahuna i ka puoko o ke ahi, 0 Imi a Loaa, Ua loaa ae ne;, Ka mohai alana e moha aku ai, Ia oukou e ka poe manu a Kane, Ta Kanehoalani—huh mai ko ka lani, la Kaneluluhonua —huh mat ko ka honua Ia Kanehuliko'a—huh mai ko ke ko'a, Ia Kaneikawaieola-—huli rnai ka wsi ame ke ka', Mai kukulu o Kahiki a ka pe'a kapu o Hulei, E moiia ke kapu o keia mau alana 1 na poe noho o na hoa'kia, O kakula ka pahu kapu a ka leo, Hokeke kanawai He kuaa, he kai okia, He ala uo Kane arae Knaaloa, He ki hoihoi kanawai, No kukaihmoku la —e, Ua noa , U—a —no —a." Alaila, hahau hou ke kahuna ī ka pule, penei Eja ka puaa. Na Kulauka, na Kulaki, Na Kanikamhia, E kani aa uku ana, Ia Uhli--Kinau, Ua hlo'ia Nalaumahikihiki, Nalaumakihkih, Namakalakala, Na ka wahme Hiiihiiiiau, ka maile, Hihhih walejnai no, Kau a hoolojjo — e, E lono—iJca ueke, E Kukaihmoku ike kala- e CTa hoomau no ke kahuna i ke ku an a i ka pule, oiai noi na (n opio e paa ana no t ka laua man mohai, No ka loihi ba o keia pule, pauhia iho la o Kameha. meha ika hiamoe, a o kona wa no ia i haule iho ai a hiamoe, me ka paa no o Kona niau lima i kana mo hai ku i kahoowehweh ame ka hoomaka'uka'u. A la no hoi o Keawehaulu ke kiai Ia iaia 0 kahele ,a a poka k, la , ke kakah.aka, « „ , kea aku ai o Keaweheulu ma ke mele "B ala, e ala, E ala, e Hoalaalahia, Ua ao—ua mahlki ka la" ka,htw»v ila v Eamellameh ».«>l>ele alihlali *a īu t ka mnu o ke kapaka. J'' ala a " ae , 0 Ka >»el«nie[,a, ua bele ka aha « rrr,:KXr un ° , kuktlL k k Wa n ° 13 ' " a , M,kua Mo ' (Kalawopun) „el e toa a,c kU an; m ' Ua ° " e a — "E, auhea oukou e na'ln, ua ,ke a& net no kakn., , ™a , TOka ,a , h0 la e kskou apai] ke kukala akune. au o Kiwalao ke alu nui oialuoa ona'liiapau me ke aupuni. A- o Kamehaiueha. nei kona kanaka' i a neiThonr akm \° ke akUa ' ora 0 Na lanei e hoolaa tna heuu a e malama t D a kapu akua. - . alu al°mZ'

I keia wd a Kalaniopuu e kukak nei, eia na'hi, na kilo, na kukikuhi puuone ke oni nei, ake nu-ne nei, kuaou aku, a kunou mai na poo Ua ata maoli mai la ka minao lih a makuahoae iwaena oua poe aln la. Ua ala ae la ka roa™o L wo iloko o kekahi poe aln, e pepehi'ia Kamehameha Aika wa i lohe ai o Kalaniopou i keia ohumu o na'lu e pepehi īa Kanaehameha, u wa i olelo aku ai oia ia Keaweheulu i ka ' ana aku "E ke ahi! Eia mai ka ama o kau keiki o Kamebanjeha, oia ka punui, kahi e wiiiho ai ka hu<iolelo a P ll malania o Lono." E Uv\e a e malama "Eia la'ke hele mai nei a kai puleho ka moana Oia hoi, ke om nei na'ln E Keaweheulu' E hoi a Ainakea, kukulu ka hale a loihi, alaila, malama ke kanaka iki ame ke kaiiaka nui Ae aku la uo hoi o Keaweheulu 1 keu niau olelo a Kalaniopuu i hoike mai ai, a leauoha mai la uia, uana e malama īa Kamehameha Ia wa me na waimaka ? hiolo n;ai ana ma na papalina o Kalaniopuu, a honi mai !a ī ka ihu o ke keiki o Kamehanieha. lawa e ku niakaukoii atia o Kekuhaupic> ame kona mau nukuakane, oia o Kaukoko ame KukaloheJk) aMoanaJ\v] He niau kanaka īkaika keia. Pau ka Kalaniopuu honi ana ī ke keiki, o ko Keaweheuiu lalau aku la uo la 1 ua hma o Kamehameha, * huh ae la a olelo aku la ia Kekuhaupio "E Kekuhaupio e! Eia mai kau aln E laue aku oe a malania tke alu He mai'a ke kanaka, ahela no e hua īho ai " I kela wa ī lalau mai di na luna oolea a pukonukonu o Kekuhaupio a loaa na luna o Kamehameh.i, a hlo iloko 0 kona mau hma A mai īaia aku hoi komo ana iloko o na hnia o Kaukoko. Aokawano īa ī haalele iho ai o Kekuhaupla ma 1 ke aloalh o Kalaniopuu, a hele aku la lakou mai kat aku nei o W uoahakuu a lue i i Miuuki, he wahi keia a iuka pono o Kaulamanuuoa. U ka palena no tioi la e pale ai o Ksu ame Kona Ma keia hele ana, waha maoh ia ae o Kamehameha e Kaukoko. Ai ka hoea ana t Manuka, vta oioina iho la na kahu o ua alnnei, oia o Kaukeko me Ktkul. ij,.e. A hookuu tho 3a o Kaukoko i ua hanai nei īlalo, oku hoi o Kekuhaupio e hoka aw i ana I ke(a wa ua ninau mai (a o Kamehameha i na kahu. "Ea' 0 oukou wale no ka kem e hele nei? Auhea ka hoi ko kakou nui ame ko kakou lehulehu?'' Aole nae he pane aku o na kahu Hana īho la o Kekuhaupio a makaukau ka awa, īa v\a pane sku la oia īa Kamehameha "E kalani e! E uhau aku oe ī ko akua Eia ka awa ame na mea apau e pono ai ke alu A nau ponoi no e maukoli ko akua " Ae aku la. no hot o Kaniehameha { keia keng mai ke kahu e īnu i ka awa, a e maukoh ī ke akua ia Kukaiiimoku, 1 iaweia mai ai e lakou iloko o kekahi funiu i maka-aha ja i ka pulu niu, A eiaka puie a Kamehameha i uahau aku ai īmua o Kukaihmoku* "Eiaka awa' e Kukailimoku, He awa lam wale no, J-fe ai na Kama-iki, Inu aky i ka a\ya o Oheana, Ua (o&a , jioa ka awa, Noa honua, 2STo—a—, A ua---no—a.' 1 Ua pau ka papai-awa ana a ua Paiea net me kona mau kahu, ua pai aku la no o l£?kuhaupio no kahele Ua pn pololei aku la lakou a hoea iluna o Maunaloa, a īho ma kela aoao oua kuahiwi nei, a ma ka hapahanai' o Ohaikea maloko hoi o kekahi ima i kapp.ia o Alanapo, līiaiaila, o Kamehameha ame na kahu ona i hoaumoe iho at ia po, Ike kakahiaka ana ae, m'ahope tho oka o kapapaiawa ana, ua hele aku la ka lakou huakai maluna o ke kuahiwi a hoea j Waiau, alaila, papai-awa hou ke aln ame na kahu A pan ia, hoomau aku la no lakou ika hele ana ma ka huh pali o Moana, ma ka aoao e iho ana no Wainīea. Oko iakou nei hele no hoi ia a poeleele, hoea ana likou uei ī Lamkepu, a ia wa i hele aku ai o Kekuhaupio a loaa ke kamaama, oia o Keohuhu ke alh o Waimea. Blike no hoi me ka haaa makee alu ota au a hala loa mai qq i keia wa, ka make o ka puaa, ka moa, ua hoomakaukauia mai la no hoi na mea ai kupono na ke alii, apie kona mau kahu A hoaumoe iho la lakou nei ma ka hale o Keohuhu ama ka wanaao ponipom o kekahi la ae, haalele lakou nei la Lanikepu, a hele aku la lakou nei no Kohala. Oka heie no hoi īa a aui ka la, hoea lakou nei 1 kai o Halawa, kahi ī hanaua ai o Kamehaineha e Naeole ī kona wa opiopio. Ama Halawa Akau, i hooko ai o Kamehameha i na kauoha apau ame na kuhikuni apau i haawiia mai xaia e ka Moi Kalaniopuu O keia ae la ka mahele moolelo o Kamehameha i loaa mai ia makou, mai u S L. Peleiholam maī, a ke īke ia net ma keia, aia ira.Kamaca, Kau, ī heohlo aio Kalaniopuu ika moku o Hawau maluna o Kiwalao, ma ke ano oiīi ka Moi, ala Kamehameha hoi ka hooilina kaliu akna, Ua hoikeia mai ika mea kakau aei, ma W&ipio ī hooili ai o Kalaniopuu ī ke aupuni o Hawau(oia hoi na nioku o loko o Hawaii i noho mana ai o Kalanicpuu)i kana keiki ia Kiwalao, ia Kamehameha hoi o Kukaihmoku ama na helau kapu akaa.