Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 19, 12 May 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I. Ka Na i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA Ka Hi'apalole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I.

Ka Na i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ka Hi'apalole ma na Kahuakaua o Hawaii

Olelo hoakaka 0 keia ka Abarahama hoiKe nia kdn.t Bukc 2, "Ka Lahui 1880) aoao 201, a o ia no paha ka kd mea kakau moolelo S M Kamakau. ] paa no nae , ka mea kakau keia hoike ma ka papa kuhikuhi manawa ) oleloia na ua mea kakau moolelo Hd\v,vii kaulana la 1 hana, X ka makahiki 1780, i malama \a ai he anaina kuka O na'lii o Kalaniopuu nia Waipio, Hamakna, no ka haawi &na ī ka mana o ke aupum i kona hooihna oiaio ma, ke koko, a ua miheleheleia pener ia Kaukeouli Kivalao ka hccihr? o ke aupuni, a haawiia ia Kamehameha ka hooihna o ke akua o» ja o Kukailimoku ame ka heiau —O ka rm-hele a ka~mea kakau" r-fisike ae nei, mai ke kuauhau mai ia a S L Peleiholani Aole no he hewa ke malamaia la hunahuna, oiai he like ole no na niau 'a na poe kuauhau a paa moolek Hawau o ke au kahiko, a ma kekahi mau mea i a'o ia i na pua ame na mamo a lakou. Eia hou kekahi mea a ka mea kakau moolelo e hoike be>u aku ai. Ke īke ae nei kakou ma ka mahele moolalo a S L. Peleiholani, elike me ia i hoikeia ae hi, na KaUniopuu ha i Kohala e malamaai, mamuh o liona lohe ana j ka ohumu ana o kekahi poe alu e make o o la kela ahai īa ana mai o Kamehameha e kona mau kahu, o ia o Kekuhaupio aine KaukoWo 0 keia hoi ana mal o Kamehameha mai Kau mai, mamuh o ka olelo a Kalaniopuu, ua kuhke ta me ka Abarahama Feraandez i hoike mai ai ma ka aoao 203 o kana Buke 2, koe wale no kekah!' mau paewa mawaena 0 kela ī'hoikeia ae la ame ka Fernande z a penei ka Abarahama hoike no keia hoi an'a mai o Kanīehameha. Ma ka wa e alanaia aku ana o Imakaloama ka heiau o Pakmi. Ua ih ka lawelawe ana o kela oihana maluna o K. lw alao, ka aoao o kona makuakane Na ke ahi ai-moku e alana i ka puaa i hoomakaukauia no la hana pela hoi ka na hua ai, apela aku, a o ka mohai pe ana i alalia aku ai, Ol a ke aln opio Aka, ma ka wa a Kiwalao e alana ana i ka puaa ame na hua a 5 , oia ka wa a Kamehameha i lalau aku ai i ke aln make a dlana aku Jata, a hookuu mai la imua o ka aha kanaka. Ua lilo keia hana )a Kamehameha 1 mea e hooulu ae i pioo- mawaena o na alo ahi apau o Kalaniopuu, mawaenao na'hi ka oz aku, a he nu, ka poe i nana aku i keia hana, ma ke ano he hana kipi , a Kimehameha. I ka W a i lohe ai o Kalan.opuu , ke !a hana ua kahea malu mw J a oia ,a Kamehameha, a mat la o,a iaia i ka nu, o ka inama o na'l.i ,a,a. a ua olelo mai l a o.a īaia me ka oluolu, e pono e haaleie īho i ke alo-aln a e hol 013 1 Kohala e noho at, no kekah, manaw E -«U makaala foa nae oia 1 ka malama ana , na hana pili kona akua la Kukailimoku. "Ua ae aku !a o Eamehameka , na O I C , O a kooa ma . kuakane a haalele aku ]a oia .a Kau, me ka hele pu an, ma, o Kalola ka wak,« a Kalan.opuu ame Kala lm am ahu kona hoahaaau. Ahele aku Ia lakou ma H,Io » hoea Haiawa, a makula o Kaniehameha , noho ai a mki , k a make o Kalaniopuu A maanei e nana ai kaua e ku „ m aka ma ka heluhe!» no na mea . p.l. ana , na la hope o Kalaniopuu, a e kMi aku kaua i ke au o nja n awa e nee aku ai, ka mea hoi nona keia mo&Ielo. MaiKamaoamaika nee ana aku o &daniopau a Kaalualu, ma Pa.ahaa-» mai ] aila aky boea Ia nei makemake iho la p loaa o na wai momona a ono hoi. A mahln i,„, , a * mau kuhikuhi aea Sme ke alaka, ana, J 0« , kapali o MoMele i kapa.a , ka h, H O Kahk,,. 0 Naonoama, hekaikaina ponoi o,a noKuuanukapaahu 1 make .1 ma Poloiu, mamul, o kona nahuia ana e ka maao, elike pie ka mea i hoike mua ,a ae re, a be o hana kilo, a o.hana kahuna no hoi kekahi i tol a ,'aia " , pall keia 1 ke kl ' P°'i kahi, ku ai, a o ke ano . oa pah » >.pao ai, to «a a, ka wa, el.ke me ka ,„ake m J ke o Kalaniopun, penei no la: ™ a - Ua hoolana.a na waa iloko n k P 1~,,- i 1. nalana nuu, o,a hoi na oaa ke k,ek,e kupono e h,k, „,, k.ln oka pj |, , <keta a» e ku'i , ka wai nf la o h\ kUn r ~ ka3nfcr ~ nr<t, "na o me na pohaku pahoa ma k 0 Uk , u m , u Hm a? a npke aku

la lakou i k'a.ku'i t kft pali. Ua keU hana a hiki i ka , v .« v .3 ena oki wai, aua iilo kgia loaa ole /ana oka wai i m£a e inaipa ; loaa ai o Kalaniopuu, a kauoha oia e li ia Naoooaina, ke kahuna maiuna o ka lana nuu i ku ponoi ai oia no ka poo ana iua pah nei, Ua kapāia keia Mna a Kalaniopuu pela o ka [LIJ waij a Kalaniopuu. Ua hauu rpai i kamea kakau, o ka inoa keīa i, heaia ai ke k®niali»wahine a ka Mea Hanohano Jno T Baker o Hawaii, apela no hoi ka Mea līanohano Jno Ena,eola ' ttei, ke keiki a, kamaliiwahine Kaikilanialinvahineoj:urß 3 Mahope iho, ua nmkemake īho la. o Kalajiic f uu ehi no Kona, nolaila, ua haalele aku la o Kalaniopuu īa Kalae a nee tnai la a noho iho la ma Kailikii, ma Waioahukini -—liaj-la-l»a3-©w-.i-k»-ffla^]—i—k^paia—h& -okuu'-a m^k^-no— oia malaila. 0 kona mānawai tnake ai, wahi a ka mea kakau moolele Abarahama Fernanbez ma kana Buke 2, "Ka L t ihui Polunesia, M oia ka malama o fanuari 1872. Ma ka hoike hoi a Jarves maloko o kanaßuke Moo. lelo Hawaii, ua make o Kalaniopuu ma ka n»alama o Aperila 1782, Maanel e hoike aku ai ka mea kaknv. i ka nui o na keiki a Kalaniopuu i hanau ai ire na wahire lehulehuapa i noho ai, elike me ka noho fna o na'ln nui oia mau 'a. 1 Kalola ka wahiiie mua a Kalaniopuu. Oke kaikamahine keia a Kekauhke, Moi o Maui, me Kekuaiape- - 'waaui oka laua keiki, oia o Kiwalao. 2 Kamaholunuiokalan», oia ke katkajnahire a Kalanikamahao kane me Wao wahme o Lahaina, ka rrea nona ka inoa i heaia ai kekahi auwai ma Lahaina, oka "Auwai o Wao" me keia wahine, hanau mai na Kalaniopuu, he kaikamahme oia-o 3 $akau wahme, ke kaikamahine a Moana wahine ame Heulu kane, a Umiulakaahumanu wahine me Kapahiahuakane kane, hanau mai nana ame Kalaniopuu, oia p Keawelaokalaninui kane. 4 0 Kaianiwahineuli wahine, ka kaikamahine a Heulu kane me Kahikiokalani wahine, hanau mai nana a Kaluniopuu, oia o oia ke kupunakane kua-»lua o Ema Kaleleionalani. 3 Kanekapolei wahine, ke kaikamahine a Ka»a^ikaua kane, o ka ohana alu o Maui, rpe Umiaemoky vabine, hanau mai o Keoua Kuaahula kane ame Keoua Peeale kane. 6 Muolehua wahine, ke kaikamahine a Kaaloaapulani kane me Kaneiakaheialani wahine o k a papa alii o Kauai, hanau mai 0 Manoui ke kupun awahme o Asa Kaeo, ahe kupunawahine kua-lua no hoi no Peter Kaeo Kekuaokalaui ame Albert K Kunuiakea 7 Kekupuohi wahine, k e kaikajr ahine a Mosra hine me Kukalohe kane, aohe ke>ki aKalamepuu me keīa tvahjne. E hoomaopopoia ma ka Abarahama Fernardez hoike no na wahme ame na keiki a Kalaniopuu, aohe i jkeia o ±lakau kekahi wahme ana No ka mea e pili ana ia Kamakolunuiokalam wahir,e ua hoike ae o Abarahama Fernandez, aole ou i īke ika >uoa o kona mau Rjakua. Oka wah.ne helu 4 a Kalani- ° *ff U » m L a ka Aljaral » am£l Fernandez hoono|ionohp ana, oia o Mulehu. Aole no i maopopo kona mau makua Aia hoi ma ka mea i hoikeia ae la ma keia niau-lani o ka inoolelo o Kamehameha, ua* hoike mai o S L Pele'iholam ,ka mea kakau, oka i noa po i o j ei 0 keia wahinfi . AbarahamaFernandeziho.keai ma k a inoa o Mulehu opuu° ° Muolehua '" ka helu eono ona wahine a Kalanina t a Aka ' kC w , aiho ' a aku nei nae k «a mau inoa like ole k *P 0B P* a kuai,hau e ho.ke hou mai ika mea P olol ei O ka wahine helu eono a Kalamopuu, wah, a Afcarahama Fern a nde, ( (oia no o Kekuoh:) Aohe ao i maopopo ia»a kona mau piakua. A hoonohorioho a "a a kakau i hoike ae a, o keia ka wahine helu eh!ku a K a )aniopuu, ao ke no hoi ia a Moana wahine me Kukalohe Aohe hewa ika poe paa kuaukau ahi ke hooeonoeono maL ī keia mau wahi paewa i hoikeia* ae la 0 kahi ī loaa aioh Abarahama kuauhau i bo»ke ae > aia no aoao 204 me 205 o kana Buke 2 "Ka Lahiui Polunesia " 3 Ma ka wa i make ai o Kakniopuu elike me īa ī hoike īa ae nei, a e noho ana o Kamehameha ia wa ma Eohala. Nolaila, ma keia wahi kakou e nana ai ika mea s pih &aa la Kamehameha, uia i h.ki ai fKohala, a noho ai mahula, a hoea wale i ka make ana o Kalaniopuu. Ua maopopo loa t mamulī oka hooiK ana o Kalaniopuu īk§ aqpum maluna o kaua keiki hi'apo, du o Kiwalao aohe wahi kulana aina , boo,lna mal'um 0 Kamehamehas ao ka kalana pomaikai wale no i loaa i 3 ia, Ol a ke akua o I£ukaihmoku* E/aolelonaeo Rev D.Wa ma ka Buke Moolelo p«ulk»fcMai, l ,akaßla aku ho, e Jarv P s, ona kuW a Knluiopuu , homli ai ,a Kamelameha, oia o Kona, Kohala, ame Hamakua. U. hoole o Abarahama Perna„de z i ha oi>|o „ keia hoo,, ama ana o Kalamopuu niāluna 0 Kamehanieha a poloiei maoli no oia. ' 1 kela noho ana o Kamehameha ma Kohala, ua hooko akula oia ma olelq kauoha , haawna mai ai ;aia, e malama i ke kanaka nui ame ke kanaka iki Ua kukulu ae ] a oia he eha mau halau [haiel nunui ma Amakea, kahl hoi eku nei kona kia hoem.nao Ha —nmhia. ama ka lawai'ana hana nui. He a'o ho ho, I " mea kaua ame ka momoku" " Aole i pau,