Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 22, 2 June 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

j Ka U'apaiole ma na K.ihnakaui» o H<>w<\u

, O'KIO HO.V!v\KV j Aikokilnla.il", Imlo ih u hkm n 1 vih i o tla in- ' ku.i, .1 m nlaila 1 holo t \ku .n kek..hi aln oia i> Kw .umioku, • a hilaw.u me ki h\iak.ii hoolewa 1 Uwe īho la hkou no ke kupapou, a pau !a 1 we ;;nd, ! īawu 1 1 i'i V,<u ai o 'C-v umi )ku "I he.i ke kupapau e waiho ai?" | I\» wa hoi 1 kikoi m.u ai k,i pane ana m.,i ,t kek.ihi 1 aliu ou 0 Kaihekioi, Ika t ana m.u j "Aia 1 Kailua kahi e «'aiho m" 0 ke kumu paha 1 ouk.i m 11 ,u knn mau o'ole kikoi a ! pikike no h)i a l«ia kanaka Mamuli no u u h'heia | ana, hs mnao okoa ko na'ln o Kona j () ke kaJo'n a Kihmop'U', m unua <-.e o 1 t.n. m tke 1 aa 1, e h jthona kona mau nvi i Honau.iau. ma Haie-o-Ke-j e wuho ai, a kalike ole hoi n me ka K nhel- ,0: 1 p.me I mai ai A holo aku la lakou a pae 1 Ho 1 uuiau, ,1 waiho aku la Ike kmo kup\pau m tbio o H ile-o 'Ce i>ve, 1 n >ho iho h o'K'walao ame n i'hi ou hele an i mai u a Īlo'iaiMiau Ik\ U 110 apo iho, na hUiwu rt ku lo o Keeuinnku ma-rns ke d Kak.mopuu raa ICapal.ini, n.i holo aku h o Kaean'noko ma Kekiha, e h}Uwai m* Kmehameha, owi ua loheia mni la ua hiki aku la 0 K t m n ur.eht m u KohaU mai, in.mil» 0 ke ki ia .'n.i >ku r Liekuhaupio, Ika ana o Keeaumoku n e Kuiuh.meha a me Kimeeiamoku ame Kamannwi, Kekuh.upio ame na 'lu e ae no hoi, ua pane aku'la 0 Keeaumnku Ua hiki mai ke kupapiu o Kataniopuu ame na'ln, a ia i Houaunau kahi j noho ai Ia wa 1 huli mai al o Kekuhaupio a oleh mai la ia Crn—liīi. rmi| c 'kwak aiia nl'A ~ laila "O ko'u maaao t a onkou e na'ili,"ōīā'kei i, e"pōnō kaleou e holo a hiki 1 Kaawaloa, N.poepoo, e Keei Ina e loaa nno ka pihwa no ke kaua, aUila, he knhua maikai no 0 Hauiki He nui na h ,alu ma Kee., ame <e aa ma Hoaaunau. Ola ke kahua ma-kei no ke kaLa AlaUa, ae aku U o Kamehamtha ikum anao 1 heikeia mai ai imia o inkou, mj ki olelo ana mai "Ua pono." I-a-wan&i iKHKn-ikaakau iako-u—ne-k a holoana no kahi a lakeu 1 heehok ai U 1 nolo aku ia o Kameh&rreha : n e ra'hi neonaa pie 'nn Kaawaloa, Napoopoo, a 0 kek; hi pee aiu hai ma Keei lakou kahi 1 noho ai I ka lohe aaa o Kiwalao, ua hoea m?i 0 Kamehameha ma Kaawaloa, ua holo mai la oia e hahwaipi, me Kamehaaieha. Iko iakou haiawai ana, ua uve īho ia laua, a 010 no hoi ka pihe a kumakeua a na'in ao ke k.oipauehke me ka mea anu 1 keia Uhui Apau ka uwe ame ke kumakena ana. mw a 1 olelo mn ai o Kiwalao 1 ke kaikainaia Kamehameha. "Auhea oe, e make ana paha kkva. ia( Eia no ka .makuakane o kaua ke pue mai nei no, e kaua kakou. wale auane: pahakaua e mike ana. Alnha ino kauai'" 0 keia makuakane a Kawalao 1 oielo mai a» ia Kamehameha ma ke a„o, o,a ka m ea i makemake e kaua o Kamehameha me Kiwaho, o.a no o Keawemauhili ka mea bina keia oielo kaulana. ' 'E o'u 1 ka maka o ka wauke 01 omopio Ma ket a hoike aua mai a Kiwaīao no kela manao . 0 eaw emauhih, e hiki a > ke hoowwia, he huakai kaua ao keia a Ktwalao lau m ai la 1 ke kai me ke kmo kupapau o kona |uaiT^naakuakane. j Ika pau aoa gka Kmalao kama.ho ana, pane aku ja . Kamehameha: "Apopo ra akou e holo a ku ai e ,ke ,ke ! Kino kupapau oke ahi " Ae ™ ai Ia 0 A pau ae la ka ike ana ana , 111, hoi aku la o Kiwalao no Honaunau 1 iKkahi li it holo aku la e Kamehameha ame kona mau ali, e ,ke , ke kupapau o Kalaniopuu i. Hale-o Keawe ma Honaunau Ika hoea ana aku o Kamehamehn ame na'hi ma xiale-o-Keawe, ua 010 ae la ka pihe uwe a, ne ke kumakena o na lu. ; Ai ka pau ana ae o nei kumakena, aa ku tnai la ka i kl 7 ma , f kah] P a P* ma aeao komehana o Haie-o We, a kukaia maUa o,a : ka oielokuahaua aln. Auhea oukou e na ln ame na makaainana: oke ke U a°ku a a l o k r ka ' kam : " * ameh ™ eha > »» k> malama „ ~~~7 maua. 0 kona aina 110 ia 0 ko'u kauoha hoi,

oke&upum Owau ke aln maluna o ke aupuni Aole 'hiki īa'u ke kii aku iko īala kauoha, aole inki ke <»'e i ko'u haawma, Oia ke kaijpha ake ki-pppau i kena v:a e ola arla " Ika lohe atia o na'ln 1 keia mau olelo a Kiwaloa, ohumu īho la lakou me ka olelo ana ae"Kahahal Kupanahal! Kai no e mahele ka.aina. I ekolu moku o kekahi a i ekolu hoi o kekahi Oia hoi ka pono Aole kd! īhhune loa k.ikou, O ko Hilo poe ame ku Kau ke waiwai, oiai o lakou 'la alu kela. E aho ke kaua ana " 0 nae, viole ona manao iki e kaua aka, ma.nuli oka m inao an i o na'ln o Kona o lilo ko lakuu m iu Ainu. 1 ua'lu o Htlo, nolnh, ua p-\ipai aku la lakou la KauiohamUia e kaua He mea maopopo, lio maiuo kipi keu\ o ui poe alu nei, oiai oki 11101 pololei a o ,uo malunn o lakou ap c iu, oia o Kiwalao, Aka, o keu ohumu a maiuo kipi oua poe alii īei i upu eii, ua uhua ih j la īa o ka. lelo ka i.\ n\u<\ aua a Keoun liu \ahuul<\. A pTu ke kukila ana aka moi i kana olelo kuahsua no ka mea e, p;|t ana ī ke aupuni, hot mai la o Kamehameha a ne na'lu no Kona Akau. 11 1 keia hoi ara mai o Kamehawelu a hoea ī Keei, ua k voht aku la o Kekuhaupio īa Kamehan eha, tra ka olelo ii.a aku "h noho kaua unoi .\ ahiahi aku e.\ alaila, hoi hou kaua Iko kukiuana 'U i k( j ia po " Ae -n \i Id o K imeh uneh i t kei t sn mao o Kekuhaupio Ike nhiahi <tna ilio, h,)!o nku la o Kamehameh-a a m- K'kuhiipio ,i p\e ma K\puai, ma Honaunau, a hele dku la hua ma.UiU iku a hot a ī ka halau u ke alu k\ Moi Kiwalao, 1 \n\ aku o Kamehaneha iloko oka halau e hio.nakaukau aua ka aha uiu awa aka moi Ia wi kokj no i nji aku ii o 'Cekiuha,pio ī ka moi, u nn ka oleio an<i aku Ho mai kou awa na lanoi e tnama( Kamehameha Alaila> pane mai Ii o Kiwalao. Heaha hoi ka lah mea e m \tna aiP" P tue aku 1\ o Kekuhaupio O'.ikauoha ia iua makua o olua. E noho kanaka aka kekahi keiki malalo o kekahi, ke ku kekahi o olua ika moku A m iina īho h o Kamehameha Ika awa A pau ka manu an\, aum»ki no hoi a maikai, a kahee īa iho la no hot aku īloko oka apu O ko Kamehamehi hihau īho la no ia tka pu!e a noa, a lalau mai Ia k-\ moi i ka apu aua mua a paa ma leona lima, a haawi aku la i kekahi aikane anp & i kona, —( n '" un anmro ne, a luj *u\) hapm ana ae i k'* apa— awa qo ka mu ae, o ka wa no la o Kekuhaup o i pa'i aku a"i rua apu awi Ue! a lelēlīnā , kTsue A o'ka pahe la no ta o Kekuhaupio nnua o ka Moi "Hewa ke alii' Aole paha i ko kaikaina ī awa no kekahi nīea okoa Nou, no ke alu '' Oko Kekuhaupio wa nou i peku loke sku ai ia me ka i ana aku Hoi aku kaua a kiu īluoa o ka waa " 0 ' a ' Ja nei hoi mm la no ia a hiki i kahi oka waa e heUu an l? oko laua kau iho la no.a a bo. mai f a no Keei. Ua hb keia hana a Kekuhaupio ī nrea e nune nui la at eko ke aloalu poe oka Moi Kiwalao. Ua ahewa iho la kek\hi P 33 U Kekuhaupio, aU\ apgno no hoi kekahi p:>e laia, a hooili ae U i kd hawi miluna o ka moi. E ka nwkamaka heluhelu, ma ka mahele o keia moolelo i loaa mai :ka mea kakau mai ke kuauhau tpai aS. Peleih otam, a rhoīke mua la aku ma kekahi mau helu ,«a hope ae ne,, e ,k e . a ai ka puīe a KameWeha i , J , a! kl a P« awa °ke a peia no me ka moa o kx aikine punaīiale a Kiwaho, ke kanaka hoi ana j hāawi aku ai ī ka apu awa Oiai he mau paewaewa no kekahi i ikeia mawaena o fc«i ,ntu mihele elua, ua hiki ke hoopihaia na wahi hakahaka o kekahi mahele e na mea i loaa ma kekahi mahele Hemea waiwai nui ka. hoihih a hoakoakoa ana i ke»a miu hunahuna moolelo a paa i kahi hookaiii t hiki ai ke malamaia a ī ole ai hoi e nalowale loa mai kakou aku nei, a mai na mamo ame na pua a iakou o keia mua aku. 1 kakahi la ae, koi mai la o Keawemauhili ia Kiwalao ame na ln apau oua Moi Kmalao nei, e ok 3 oki a e mahele ika moku o Hawau, oia hoi, e okioki i ka ai ßa ae aku la no o Kiwalao i keia manao o Keawemauhih, no ka mahelehele i ka aina, a pane aku la o Kiwalao "Ua makemnke au e okioki i ka aina, ano kuu kaikaina kekahi ama no Kamehameha." A e hoomanaoia o Keawemauhik ka mea makemake ole īa Kamēhameha, a oia no ke alii nana kela oielo kaulana. £ E o'u ika maka akawaukeoi opiopio," he olelo pili hoi no koaa manao e peoehi ia Kamehameha ī kona wa uuku, a oia no ka mea nana mai imua o Kiwalao, iaia i olelo aku ai e haawi i kekahi aina no Kamehameha kona kaikaina, ao ua mau olelo la a wemauhih, oia keia"Aolepelake kauoha a ko olua makuakane. U« kaawale qo ke kauoha i haamia i ko kaikaina, oia k« akua o olua, a o kona aina no hoi ia mai kahiko mai, ola no hn kaai ama l kiuohaia mai ai. •'O oe no ke alu nui o ke aupuni, owau aku no malalo ou, a o naln mai mahlo o kaua ame ko kaikama. O keia ke kauoha a Kalaniopuu. Ablelpau7