Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 28, 14 July 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

KA NANj, I j ALI KE KUA MAHINA KE ALO— IMI I KANA ĪPO m NA ALE KUALOLOA 0. «.n. MOANA—LOAA 0 LI'UKIA.KA OHIA NOHO I KA M'\LU 0 KA PUA HAULANA I KA Waī 0 WAILUA—KA HI'APAIOLE OKA ĪKAIKA—LirKUIA NA KUPUA 0 HAWjVI NEI—HUEIA NA MEA POHIHlill O KONA HANAUNA,

MŌKUNAII. ! I ka \va 1 mnau aku ai ke ahiwahine Kaumalumalu ikona niau mnkua no ko laua manao xio ke kanQ„ana e ku ia mai nei. I ka lohe ana o na makua no keia ninau aka ! aua Kaikamahme, Ua kulou like iho la laua 'ilalō a na> ka waimaka no e hele, ua loihi keia kulou ana a Apua laua me Kealakomo, g o Apua ka mea o Jaua pane mua mai re keia mau olelo Ua makemake no maua e īke aku ia re e r»oao ana me ke kane ī hīi meapuna a!<u maua, 01 ika-1 ika na wahi uhn, aole no ko: kakeu ie'e a me ka hune mnua | e ae akj ai e imo oe me ke keiki Ho!orloa, ao!e loa pela ko mau* "Uiikemake ī hua mai mju kLo mai o kou puhakae ka. maOa kaikama oi ola ma.i ioj ou kupuna a me pa makaamana ou, a ma ia ana wale no maua ī manao -ai e ae eiku īa oe e hoao me Holualoa 11 kane nau, a i wahme hoi oe na-l na. Ua nmau hou mai la o Kau malumalu i na makua: I ka wa hea. la e hana ia ai keia hana hoao mawaena o maua īna e hooholoia ana. Ua pane hgu aku la e Apua imua o kana ha r puu kaikamahme. E kukala ae au imua makaainana o mai kela pe'a a keia pe'a Q ka alna, e kukala aku īa lakou e'hoao ana oe i ke kane. I keia wa e kukai olelo nei o Apua ma ā*a no o Kihiloa a me Honau,nau 'ke lohe la ī na kamaiho ma 'waena o ka makua a me ke keiki, a ua lUq hoi ī mea e hoohau pli ia ai ka manao o Kihiloa. I ka hele ana ae o ka la a kiekie loa iluna, ua hoounaia aku la elele ma kela kihi o Puna a me keia kihi. E kukgla «na i na makaainana e hele mai me hookupH o kela a me keia e lohe pu hoi i ka leo aln a mekon£makemake. iie manjwa ole na elele i kukala aku ai, ua lohe aku la na makaainana mai o a o o ka ama i ka leo kahea a na elele. I ka wa i lohe aku ai na Haku aina, na Konohiki, na hoa aina, kahu a me Keiiawa. Ua oni ae la ko laljou mau kvno a hoomakauiaa i ho la ī na mea hookupu o kela a me keia ano, a hele mai la' imua o na'ln o Apua a me K^alakomo. I ka akoakoa ana maio na mea mea apau ma Apua, a ua oleloia ma keia moolelo* he mau halau4piha ( me na moena Poloiuoano o Puna, he mau ī piha me na pa-upa-u o Uhalawai"ib Laa i piha' nse na ala kupaoa, he mau halau i piha me na ahuala hulu manu, he mau halau i pilia i na pa-u a me na malo P ..akai, aole i htlu ia ka moa a me ka puaa, ka ilio, ka ai, a me ka ī'a o kela a me keia naatl hoo'-epa. Hewa i ka waij fca nui o na hookupu, a nakeia «mi launa ole o ka waiwai o Kihiloa n:a e ikebei i na mea ajja ia maxi mea i koii pku ia laua o Honaunau e ku-

kakuka pu hua īa laua iho ma kahi malu me'ka ike ole māi o Apua ma. Ua iniki aku a imki mai o Kihiloa a me Honau 'n.ui amena -\ahi hoe waa o | laua no keia nui hewahewa o ka waiwai a lakou e īke nei, me ka olelo ana de o kekahi o lakou Ola na īwi a o ke aluw<ihine keu a ko kakou aln e hoao ai ke t .e o uinu ī v ahme, no ka jn.ea, o ka wawai au c .rei keia a ( koe aku, ola Kekou la lakou no e ohumuhu nei, ua lohe aku t U no o lole ke kupunawahine o ' Kaum t ilumaJu i ka ohumu o ke;ia pee, nolaila, ua hele malu aku la oia a hoike aku la i ka moopuna īa Kaumalumalu me ka olelo ana aku īaia e kahea aku ia Kihiloa n»a e hele aku imua ona, a kena aku e ohi lakou 1 na mea a lakou i makemake ai me ka maka'u ole a me ka hopohopo ole, ano ka mea, ua laa ia mea nona no ke aln Ua ae ke aluwahine ī keia mau olelo a kona kupunawahine lole t Nolaila, hea mai la ke kamaaluwahine me ke ohaoha īa Kihiloa ma e hele mai lakou apau īmua o,na oiai, he manao ko'u īa oukou apau. Na keia leo hea o ke aluwahine ī hoopu ae ī ka maka'u īloko 0 lakou a me ka hopohopo, ua like kela leo 0 ke alii me he pohaku la i kau iho maluna o lakou, a me he mea aia, ua loaa lakou 1 ka ma'i 1010 e oni ole ai lakou me ka mumule, aohe ekemu aleu, aohe ekemu mai, a' na ia oni o!e 0 lakou i hookomp aku ai 1 ka manao hooho ia Kaumalumalu a pane hou mai la oia no ka lua o ka manawa "Ma ka'u kauoha, aohe kt!o ilamuku e kue mai ia mea, aolaila, e Kihiloa a : me Honaunau, na hoe waa 0 olua, ke kauoha hou nei au īa oukou no lea lua o ka manawa e hele mai oukou a ohi ae 1 ka oukou mau mea apau 1 makeai, a mahope aku ija ohual aialo o ke aln. I ka lohe hou ana 0 K*hiloa ma 1 keia leo aln ua eueu ae la ko lakou mau lehelehe me ka hiki ole ke ekemu ' aku; ua kohu 1010 maoli lakou, I aole no ka maka'u a me ka ho-' pohopo, aka, fio ka loaa e ana 0' ka lakou mau mea i kuko e ai' m&mua īho 0 ka lohe ana 1 ka' leo ohaoha o ke aliiwhaine, na la mea 1 hoopaa 1 ko lakou mau' leo, o ka lua o ke kumu nana i' hoopaa a hiki ole Joa ia ke kamailio, oia no ko lakou' ike ana aia Kaumalumalu maluna 0 ka eheu o na mau kahl ī noho ai me kona kahiko )a i aa nani 0 kela a me keia ano 0 ke au kahiko, a ua eehia loa īa lakou ke nana aku iaia, aka, mahope iho, ua hoopau īa ko lakou mau manao ptoo fnamuh 0 ka lohe hou ana aku 1 ka leo hea hou o ke aliiwahine e hele aku lakou īmua ona a ohi 1 kela a me keia 1 na waiwai a lakou 1 makemake ai, a ua hooleoia ia ,mau makemake o ke alu jnamuli o ka oh.i ana o kela a me keia 0 lakou 1 na mea a lakou i makemake ai I ka loaa ana 0 na waiwai 3 lakou 1 ohi ai mai loko mai o

ka h&lepapaa 1 hoahu īa ai na kapa, ka pa-u, ka malo, na moena na mea no apau a . lakou i makemake ai e ohh la mana- 1 wa ua lou aku a lou mai lakou no keia pomaikai nui 1 loaa ia lakou, a lakou h<ji v 1 īke ole ai mamua, Ua lilo iho la kela hana aaa a ke alnwahine Kaumalumalu 1 mea kaao na Kihiloa ma {Ja mnau hoa mai la 0 Kdumalumalu ia Honaunau ma* "Pehea, ua lawa iho la ko oukou makemake?" 0 ka p.ine ma ko lakou aoao o ka ae wale aku no, a aia no kela maluna o na eheu o na nnnu kahi 1 ninau mai ai, ma no hoi na mikiainana ke hele ae ln r.o 1 ka hookupu elike me ke kauoha aln. I ka wa i loaa at ka puu waiwai īa Kihiloa ma, ua olelo ae la "Ina o ,ko kakou Haku laluwahine keia, ola na iwi, 110 ka niea, aohe poipoi īho a hunahuna, ],e haawi 110 ka īa nei 0 ka ukau a me ka hema " "Nolaila, e haalele ana au īa oukou 1 keia wa, e holo ae au e hui me Kona ma laua 0 Hualalai e hoike aku 1 ke ano d ka wahine a ke.alu a peiiea la kou manaa e H waunau? Ua hoole mai la o Hortaunau la Kihiloa 1 ka olelo ana ro kona holo no Ehu. He mea pono īa kiua ke kah a lohe 1 ka leo 0 k* ah wawahine i kona ae a me ka ole a pela hoi ka manao o na maaamana a me kona mau makuaua lilo no īa mau olelo 1 mea maikai īa Kihiloa. He elua ia ka hookupu aua o na kane a me na wahine, a me na'ln hanau oka aina. Ma ka auina !a o kekahi ua kukala īa mai la ka ilamuku nui o ka la 1 ka maaao nui īmua o na makaainana no keia hookupu a me keia hea īa ana 0 na makaainana e akoakoa mai malaila, a kahea mai la oia e hoomalu ke anaina 1 lohe 1 ka leo o ke alnwahine Kaumalumalu. Ua hana ia no k* Hikiee a kiekie, a malaila, kahi o na makua alu a me na makaainana e noho air Ua ku mai la o Apua īmua o ka lehulehu a kamailie mai la me ka leo nui maopopo 'JB na'lu a me na makaaina--oka moku 0 Puni nei, ua īke a lohe ouokou no ka hiki ana mai oki elele mai ka moku mai 0 Ehu 1 ku mai 1 ke ah.wahine Kaumalumaiu 1 wahine na ke keiki alii Holualoa. Pehea ja ko oukou manao e na'ln ame ua makaainana, no ko mea, 1 ahi no na a'll u oukou ena makaainana, a īna no oukou e hoole, oia īho la no, oiai he mau la i hala ae nei, ua~kuka ijo maj kou, aua hooholo like makou, ao ko oukou manao koe ko na makaainana. i Ua ku mai la 0 Kookoolau a l pane mal la imua 9" Apua a 1 I mpa hoi ona hoa makaainana, I "He manaao no ko'u e ka makuahine alii, a no ka mea, ke kau-mai nei ke ao naulu maluna o Ohialele, he ao naulu ino paha ai * ole he ao naulu mahe. Ina he ao naulu -malie alaila, ua maikai ke aln ke 1110 j wahme na ke keiki alu Holija loa. Jfotaila, e nana mua no } k& ale 1 kg alo maeaua oka Ipu ai>a 1 Ipa ylu ivya«o, a n<? ka mea, he ulu ia ua pa ,nolaila, e majcgmafee ana wau a 1 oie o makou no e /ohe pono aku 1 ka leo &ke ah>a|jtne ame ka leo m elele huji wahme, ama fce?a wahi eka mea heluhelu, e kala ma» oe no keia Kookoolau e kamailip nei 1 mua oke anaina kanaka, Oia nei kekahi wahi ui o pu. na, 0 Kookoolau ka moa oke inei ui a me ko īanei nani, 0 ka itj, ua Jike me ka pua 0 ke KooHpa memele, apela no i kapa ja ai ikopa ji?,9a ,o Kookoo\w, nalaiia, e hele |cakou imua.