Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 30, 28 July 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

NotJV KA. N\Nf, Pali ke Kua Mahina ke alo—lmi iXana IPO N\ A1 E KUALOLOA O KA. MOANA--LOAA O lliU KH 1( \ OHIA NOHO T KA MALU 0 KA PUA, -lAUL\N\ 1 KA. W\l 0 WAILUA —KA HI'APAIOLE 0 KA LUkui\ na Kupuao Hawaii nei—Hueia *na' MEA Pohi lilHI 0 KONA HANAUNA

MOKUNAII. ! i Hala rv la he anahulu la maI liope 1110 onala 1 hoike ia ae i m iluu 1 lfa l'uka iho fa o Apua, Kealakmno, Kahue, ame mho!) no na mea e pono ai ka Ima kll I101H) kdne a ka laua lc.uk uiktltmr, a moopuna hoi a Kahue l tua o Keauhou Ma kohkou kukaleuka ana, ua hoo holo a keiu mea He umu leiuulama kukuianei paha kekalu ua makaukau? Ua pane mai la 0 Kahue- "Ua lawa īa makemake o olua ena keiki, hemau koi kukui 110 e lawa .11 no tia anahulu po elua a 1 ole ekolu Ua noonooia.ke alanui hele, mi 111,1 ka ama a 1 ole ma k<i mo ana U.i kakoo mai la o Keauhou 1 ke alahele ma ka moana, a na n.i manu Knipu no Qja e lawe, a o na makaamana no ma

luna o na waa, a o ka nui o na waa, ua oleloia ma keia moolelo, "he umi naio\yaie," oia ka rtui ona waa i rioonooia ? anc ka mea, he niau lau pa waa kau,lua, he mau lau no hoi na waa peleleu* he mau lau na waa kaukiola, a ōia huma'ā pau loa, b( umi nalowale. Huma nui ona wa, ua like hoi īa ke helu īa. ms ka helu o keia wa, ua hiki akt ka nui o na waa md kahi c i'i miliona, a e uhi ana i ka il : k-ii mii lag aku o Kalae e hiki i ka he o Mokupupu ma Apua, Puna, nona na mile moana o keia ioa aneane kanaha, amai&kowai hoonohonohoia «ii na waa a miilaila aku no ke

awa pae ma Kauo ma ke al< īho o Holualoa, maKonaAkau Ua hapai hou ka nui o n; aahu o ke kamaain a me kan: aikaae aluha a me na kaikama hine aiii no' apau e manao an; e heie no keu huakai hoao ka ne 1 ka wa i hapai ia ai kei; nmau o ka aha kuka a na |kua me na kupuna pu. Ua hle u lole ka nooneo o na kahiko e ke kamaaluwahine Kaumalumalu Ua noonoo hou ia ke-< jo ria makaainana ma ke ala mo> |ana e holo aj mai Puna aku ; 1 Kona Ua lawe hou < iloleukela kumuhana i?ana m« ,kana mau wehewehe imua oi; ! aha kukakuka, a ua hai aku oīe .uampkaukau ka ai a me k: f i 5 a īaia, ua piha he mau halau ; me na lua maloko o ke nna i k; ai a me ka i'g t hoahuia dt ui keia huakai holo moana. I k; Wj 3 Kahue a me Apua ī mnai aku ai i ki ai a me ka i'a e ht ti ai ke milama i ke ola o n; maka unana ma ke ala holo mo i pae i ka aina kaulana n< ni keia mau lalanl mele. "O Lupea opea Kona e la, Uahmuae ke kat kalaie Ehu, Ua ka īa e ka o kj Opua, Hanim aku la mauka o Ala i.a po--e, Pa ae la i ka ua naulu a We. li-a, % hnnwHiweh mai—ana-ke

aloha u'u, He aa no nae oluko o'u e rioho nei, I ka t ana oe la-e oia nei " Ua wfhewehe ae la, o lole oia ao hoi o 'Makaiol-apiu ) i ke; ano cf ka ai ana e hoolawa ai 1 keia mau niano kan-ika a ire ka i'a, oia hoi, "he a.~> ka ai" "he ohua hko ka i'd,'' a pein?i ka wehewehe ana o keia ano ai i kapaia -He a", oia na uwah 1 hoomoa ia a mo'a alaila, maheka uwah i mo\i me ku ohe(o>a no ka paht oia manawa) 1 na apana kupono, alaih, kaulana a maloo he mau h; a t ka wa e nīaloo ai, ua hopia iloko o na hmai i uhnaia no loko mn oka leie elike no me ka hinai a na Pttke n me na Kepani e haka mai net ī kefa wa, a o keia ai no ka wn wi ame ka heie ana ma ke alahele loihi, no ka mea, he mama, aohe hoonui opeope ma ke alahele a pela no jhoi ka ī'a oia ka liko, a o keia ohua liko, he ī'a ia ī hanau īa mai mai loko mai ona ohua oka ipanmi, a e ikeia ana ma na kaha on£ a pohopofio pohaka.i t a ī e wehp mai ai wahine ame na keifci e hele ai e kae-e me ka upena poo, he Nae ka īnoa oia upena, he upena makalnlu, a ke loaa mai no keia 3xlo ī'a maApua, Kpauhou, Halgpe a me Kalue, e kopi paakai ta no a kaujai aku īluna o na puupuu pohaku apapapahoehoe a hala he mau ta e kaulai a> a malop pono, alaila, hookomo i.'oko o ka hinaī īeie, he ī'a mama no ka hele kuahiwj a me kje :i/a holo moana loihi, Nolaila, ua maopopo īc? oe e mea - heluhelu keia moolelo no kfia ai he ao a me keia ī'a he ohua hko, a e nee aku- kakou no mua Hapaia mai ka noonoo ana no ka wau IJa hoike maj la o Keauhou, ua lako me īa ka waī e lawa ai na lau kanaka ame na ualowale, ua nmau ia aku kana wai e lawa ai na poe holo moana. Ua hoakaka ,mai Ia oia, o ka punawai kau i ka lewa, oia ka wai e lawa aī, oīa hoi ka wai īloko o mu Akahi no Apua ma ke stno o ka punawav kau i ka lewa Hapai hou ia mai la ka noonoo ana no na aahu, na I mainole: Ua pane mai )a o Hoku, īaia na aahu o na hoewaa a me na-poeapau e hok> ana no Ehu. Ua kukala ae la o Apua* Ma Malama o Makalii, īkapoo Hilo e haalele iho ai oia a me kanakaikamahmealu no 'Puna, alaila, au aku i ke kai loa, Ewaiho kakou la Apua ma e hoomakaukau ana no ka hua~ Kai hoao kane, a e huh ae kakou 'a nana aku ia Kihiloa ma, Ua hoi aku Ia o K.ihiloa ma me aa piha waa ukana ehke me ka akou i ohi ai ma na la hooku?u elike me ka kakou ike ae lei mamua i na helu i hala.

ewaiu lakou, ew&lu waa piha i na waiwai o kela ame keia ano,' a ftia ka ka mea kakau e hoo-| "heno ae ner "Soi luuluu 1 ke.i 3oe o Hanakahi " ~j la lal<ou a pae 1 ke awa oj Kauo, ua lono ia aku la ko lakou huli hoi ana aku mai Vuna j mai me na piha waa waiwai, ua! h!o tu he niea w.i nui laial raau la ma ke alo ahi o> Keauhou laua o Kailua. Ua hele' aku o Kihiloa ma imua o ke alo, ahi a hoike af<u la o ironaun<4Uj t n\ m.-*a e plh ana uu Kauma Kuualu no kona ui, wahl A l<a makaula Honaunau. He uoho wale ae uei no i ka aina, a o ka make w īle aj in koe, a kahi nu uau a il<e t ka wahiue ui e hke.me Kaun.alunialu, no ka mea, o ko u nnu niaki, ua hl<e me n i uuka \n ni o Kamohoea, o kiim miu inho, ua hke me ka pil toa .uai Oka lokn o kona oh.>(oia hni t moho) ua hele a b iwele m ilalo o k»ni t mau kapuai w\\v ie, a na na manu me ko I ikou mau nuku e hia k»iui oh ) 1 u i apau, o ka nani o Uona īli ua hke ine ka ohia noho i ka maiu, o kona wahi e moe ai ī ka nu'a o ka moe i pnlohm.iplo, lu* nu a o koa uo ko ka r pa'pai kukui pela kamnhuna, ka ouholow.ii, kapu>k u, kaolena, kepauila a mo na nani uo ip.»u o loaa 010 tku ai īa kakou keia mau nani a'ti e h nko noi u\ olua, aia oia īluna 0 k\ iht u o na m.inn e moe ai 1 kekahi \va, a i kela wan ao a me keia wan.iao, aia oui maloko o na waokele me kant nytu aikane e kui ana i ka pua lehun kahala a me ka maile he paoa okoa no » loko o komh.uej ke ala Nolaih, e na'ui, ua nnkepeno tio ka upu ana o ka wahine kela ake aln opio, oia ka maua hoike me Kihiloa ka elele hoi na'lli a n]e na makaainapa, 0 Jco iak'ou ae ana o lja ae ana noiao Kaumalumalu, Maka po o Hilo, ama k§ Malama o Makahi, alaila, pae mai io kakou nei ka wahine a ke alu me kona makuahine a me na makaamana o Pqna mai a me kahi hapa o Kau ]N T plaila, o ko'u 'manao, e kukulu na hale ) keia manawa, aoka nui o na hale 1 Uuf 1 lau'l, ī mano! ī mano" mai Kainahu a hiki ī na FJc>nokohau i kahua no na hale o ke ali! i wahi noho no na ohua o ka wahme a ke aln Nolaila, e makauieau kakou oi la honua i ole kj Uou e waia a hilahih, oiai ua ike pono maua i kd nui o ka waawai a he mau waa piha ko maua ī huh hoi ma> nei, ma he makemake waiwai ko na'iu 5U3, ka waiwai la iluna o na waa, hoouna aku 1 na at-a|o, na ai-r puupuu e-kn aku i ka waiwai a hoihoi mai 1 kauhale nei. Ua pane mai la o Keauhou ta Honaunaa ma: "Heaha auanei ka mea e kn aku ai la mau mea no ka mea, he mau waiwai no

i la i loa-a mai īa olua no ko olua ■ luhi nohoi a hoi aku a kauhale--1 puunaue ae no i ka ohana 1 Ua lilo no īa rnau o!do a Ke-auhou-i mea no Homiunau ou' « hauoli ai, a hookuuia aku Ja ! laua e hoi no ko laua mau wahi' |tjo e īke ai i ka ohana d| me ka' lehulehu. Ia laua i hijki aku ai i ko laua m«u \yahi pupupu 1 hale, īke mai la ka wahine ame na kaikaina' o laua a me na moo pUna, he mea-e ko lakou hanolī' no ka hoea ana aku o Uonaunau ma me na uluna makana raai o Puna a me ka hui hou* ana o ke kane me ka wahme, a ua liio ia mau ia he mau ia piha kaao no Kihiloa ma no ka inini o Puna paia i ke ala nje ke ona ona ~ A ele-i-oa u :