Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 30, 28 July 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

Olelo Hoakaka

I keia wa a Kamehamehn 1 noha aupuni ae ai, oia kn \va a Kahekili ka moi o Mnui 1 hoo tina mai a,i la Aiapai-malaiki .1 me' Kaulunae, na kaikaina o Keeaumoku, a 0 Kaumaaika hoi ke holo mai 1 o Kamehameha la 1 waa, oiat e makemake ana oua Kahekih nei e ho\o mai e kaua me Kahahana, ka rnoi 0 Oahv nei 1 ka holo ana mai o nei mau elele a Kahekili a hoea imua. 0 Kamehameha, ua hoike mai la laua 1 ka manao 0 ka laua huakai 1 hoouna ia mai ai, 01 a hoi, 1 hoea aku iaua 'mua 0 Kamehameha e noi 1 mau waa kaua no Kahekili e holo ai 1 Oahu Ua pane aku 0 Kamehameha: u AcUlfe loaa ka wua. Ina tt!o 10 mai o Hilo a me [au ia'u, 1 na Ia ua loaa 10 no i a waa Eia nae ka'u e olelo 1 iku ia olua Aole olua e hoi 1 iou i Maut, e noho no kakou,i i Ja.waii nei" 0 keia au'a a Kamehamena 1 1 tne Keeaumoku no ho» ko laua kaikuaaūa, ua noho īho la laua i Hawaii Ke ike nei kaftou ma keu mau olelo a Kamehameha 1 hoo puka ae ia, ua komo no iloko ?na ka makemake e lilo mai 0 HUo a me Kau malaio 0 kona hoomalu ana, a ua hoomaopopo no hoi 0 Keawem luhili, ka nioi 0 Hilo, apela no hoi me Keoua Kuaahuula, ka moi 0 Kau i keia manao o Kamehameha. Iloko 0 ken ua e noho nei eia no o Keeaumoku a me kekaiii poe ain e ae ke koi mau 1 nēi ia Kamehameha e kaua īa 1 Keawemauhili Eia nae ua ka-ua no o Kamehameha i kona manao kaua me ka olelo ana mai i na'ln na lakou e paipai mau nei ke 1 kaua: 2 aho paha ea, e ui mua ae ! au } kuu mau makua. Ia wa ; 1 iwnau naai ai * 0 Keeaumoku. 1 Owai aku auanei īa maū makua ou? Auhea oe. e kalani, hookahi no makua o ka ikaika/' 1 kela wa huli ae la o Kapiehameha a nana ae la ms«kun.a> 1 ke anaina o na'iii e ooho apa' a la oia':i {f Pehef keia s , maaao? Aia ka leo'u aina ma I ka ikaika?" No keia hua ninau a Kamehameha, ua pilipu iho la na'ln apau, aohe hookahi o lakou 1 pane koke niai, a liuliu wale, o Keaweheulu ka mea 1 pane mat

Auheaoe e ke cdii? Eia ko u manao E hoouna ae ka -.-ipuupuu a ko kama Naihe e e hanai koheheo i ko h,oahanau," LKa /one ana o .KainehameWSj|j*eia manao pepehikānaka 1 mai a i o Keaweheulu, ula ma kona weli enai Ia hoi kona mau onon.ae oia 1 pane Huli la ke_ piahoi o

(< E hele oe 1 ka mnkunkane o kaua, a olelo aka oe i mau wahl waa no'u " U.i ae aku la o Kaleipaihala ke kauoha a ke 'eaikuaana. [<au īho la oia matura o ka waa a holo aku la no Hiln A hala o Kaleipaiaala: ma ke kai, ua hoouna aku 10 Kamehameha 1 kona kukini mama ja Makoa, e .nolo mauka o ka aina a hoea 1 Hilo, a e noi sku hoi 1 na makua } jia o Kea* wemauhili a me Uluhni, ; wahi ī'a nana, oiai, ua oro oia Ike īwa meinona. Ika wanaao, a ka moku ana 0 ka pawa 0 ke to, ua haalele iho la o Mākoa īa Kawaihae, oiai malaila i noho ai 0 Kamehameha me kona alo alu. I nei holo ana 0 Makoa me kona mama nui, ku pololei ka pola oka malo 1 hope, ua hke ka me ka hu ana a ka makam puahiohio Oi hele no hoi a mahiki ka la īluna 0 ka īlikai a kiekie pono no toi me he ala 0 ka hora 7 paha ia, ku ana ua kukini nei īmua o ?Ceawemauhih Ika īke ana mai hoi oua aln nei ijkā elele a Kamehameha, a olelo mai la oia 1 "I ka hua 1 ka umauma' Hama mai"" i Ia wa haawi aku la o Makoa| ia Keawemauhili he wahi lau-i. 1 ka wehe ana ae o 'leawemauhih lua wahi Ia&-i 0&1 a hemo, a ikejho la oia 1 na mea 0 loko, oia hoi, ehd pepee pala-holo, a he eha gepee hoi'o. J I ka īke ana 0 Keawemau hih, 1 keia mau mea, ku.'u iho Ia ko-' na mau waimaka', a ?jwe īho la> |Oiai, ua ike īho la ia ī ka manao| 0 ua wahi {au-i nei a ka elele i' 1 haawi aku ai iaia. Me na wai-' I maka no e hiolo ana ma na papalma o Keawemauhih, a ka-' nea aku la īa 1 kana konūhiki E kii aku oe i'a na ke alii I mau anae 1 hookahi kauna, a ' ,1 mau awa nohoi i hookahi ka-' una. E wiki n 1 He manawa ole, Joaa mai la' he eha mau anae i hele a hau-' maka i ka iwilei ka 10-' loa o ka anae hookahi, ahe ehanohoiawa, i ka-haopeia 'ho ia jkeia rpau ī'a iloko o ka iimu wai apulu. Hwwna mai la no hoi keia man ī'a na ono no hot a Kamehameha ia Makoa aia wa oia 1 olelo iku 1 ai Ik6 aln ia Keawemauhih* "Eia aku ia keiki au ma ke' kai a a hoea mai." Ninau mai la o Keawemauhili. "Owai?"

o Kaleipaihala," wahi a Makoa i pane aku ai. Ia wa hookomo iho Ia q Kea-® wemauhiii elua pohaku punakea īloko o kekahi lau-i, a haaniai la ia Makoa me ka olelo anamai. "E l awe a k u oe t keia wahi puolo a haawi aku oe Lke aln Aloha aku i ke alii anuj," j I keia wa i haalele aku ai o Makoa ia Keawem'auhih a huii hoi mai la. Ia holo ana mai o Makoa, ku pololei ka pola o ka malo i hope he pipi o hoi ia o rU ehu uau o "Waiaiama Hūnāl-

ka ua kopeia ena wawae mama launa ole o ua4feukini kaulana la'o Hawau. | He hu ana na ka ipakani, hala ana b Kukuilaumania mahope. A 1 nei hele ana mai a ja kukini nei, ua pahir poko mai la oia ma ke ala mauka mai o Kauku, a hoea ika uka o Humauia a iho ma-o o Keanakolu, a huli ke a)o i kai, he nu ana na ka makani, hele ana ua Makoa nei a ka mama nui wate i kek-ula 0 Keanakolu Oid hele no hoi ua kukini nei a wela ka 111 1 ka ia, hoomau iho la 1 ka wai o Waiaka aia Wnmea Ilaila kani wahi wai iho la ua wahi kukini nei Ia hele hou ana aku, ke iho la keia no Kawaihae, aole no 1 kahikole loa ka la, uie he ala o 0 ka hoia eiwa paha īa ma ka hoike a ka ipu one 0 Keonelauanaakane (Keonelauenaakane wahi a kekahi poe) ua hiki aku la oia imua 0 ke alu a haawi aku laia he eiua puulo. O-ka mua, oia ka puolo aeokahaloa 1 opeia ai a paa na anae a me na awa momona,"a 0 ka lua oka puolo, aia kela wahi lau 1 po- - haku punnkea elua. Ika ike ana iho 0 Kmiehameha 1 keia mau pohaku, ua heluhelu koke iho la īa i ka manao oua mau pohaku la a ka makuakane 1 hoouna mai ai. Elua pohaku, elua nohoialu; keo"keo ka pohaku, keokeo no hoi ka manao 0 na'lii, aohe kue sku aohe kue m<»i Nonoi aku kahi alii i kekahi alu, e loaa ana no, oiai ua keokeo like na manao, ua maemae, Keokeo ka pohaku puilakea map loko a waho, pela ke aiai.o na manao o na'lii mai loko a waho Jke iho la 0 Kamehameha mao keia hoike la a Keawemauhili 1 haawi mai ai ia Makoa, ua like alike ko laua |manao makemake ole e kaua aku a kaua mai 1 kahi a me ke- ! Ua ike ae la lakou Ina mea e pili ana 1 ka huakai a Makoa 1 hoouna ia ai e Kamehameha e holo i Hilo; a he mea pono ke hoomaopopo .a ko Makoa mooI kuauhau ma keia wahi o ka nee I o keia moolelo. , Mi-ka buke kakau lima aS. L. Peleioholam, ua hoikeia ko Makoa kuau hau penei. 1 OKuihewa (k) ka moi'o nei, hoao oia me Kaeakaloa JwJ, hanau o Kaihikapu-a-Kuihewa, Kanekapu-a-Kuihewa !(k)a me Makakaualii (w).| Noho 0 Makakanalii me Kaleleluaka (k), hanau o Kuioiomoa [k|. Noho 0 Kuioiomoa ia Kahe aliiwahine keia ,no Waialae, Oahu, hanau mai o Kahikiula (w). Noho 0 Kat hikiula (w) me Naehunapala» (k), hanau mai o Kekuiiauono (k)a me Keakaohaloa [w]. Pio 1 0 Kekuilauono me Keakaohaioa, hanau o Pikolele (k) Noho o Pikolele la Kalona(w) hanau o Kahiwalani (k) a me Ka iamilimiiī[wj. Pio o Kahiwalani me Kaiamilimili, hanau mai 1 0 Makoa ke kukini mama. I keia aoho ana mal o Kamehameha maluna 0 kona aup.uni ke mau la no ite koi hoomanao ana a na'lii imua o kona afo e kii e kaua ia Keawemauhili," Aole no hoi oia i ae akn, aole no hoi pia i hoole aktt i ua poe makuakane nei a poe hjaha»au nei ona, aka, kali malie iholg no ia a hoi mai 0 Kaieipaihalamai kana huakai mai 1 hoouna ia ai no Hilo. Oia noho hoi ko Kamekam©ha a hoi mai ana 0 Kaleipaihala mai Hilo mai me ekolu kanaha (liO)waa peleu. Aole i pau fae heiounka aku nei maknn 1 [f» ' 0 ua keiki himeni helu ekabi