Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 31, 4 August 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o ke Kanaka Ui o ka Papa o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona. ka Nanī, Pali Kua Mahina ke alo—lmi i Kana , IPO MA NA ALĒ KL'ALOLOA 0 KA MOANA -LOAA O LUU f KIA KA OHIA NOHO I KA MALU 0 KA Pua HAULANA I ! KA WAI 0 WAILUA —KA HI'APAIOLĒ OKA IKAIKA—Lti- ' KUIA NA K(JPUA 0 EiAWAII NEI—HuEIA NA 'MEA PQH I , HIHI 0 KONA H.\NAUNA

MOKUNA II Hala ae la he man po me na la o ko lakou luaUi ana, ua loaa Ia ke kauolu ia Kihilon ma ua nuke.mke ke alu Kailna e e ike u laua no lea hoomakaukau no ka Palal» e hiki mai ana Li la\u 1 htki aku ai īmua o na'ln, r,a kauolu la laua e hele aku e kala 1 na'lu ai ahupuaa o Ehu e akoakoa mai imua o Kona, Hualalai, Kailua, Kahaluu, Kainaliu, Kamakahonu, a me na na hoa kuka no hoi o ke alo aln

hoolana īa na auwaa no loko o ke kai, a ma ka Ui u muku, ua hoonohouoKo u na w,u mai ka ka lae o Mokupupu a ke one o MTo.ie, mahuli k.ihi i hek.ui ai ua wla 11 11, .i ke kui 11 na wa

hine ame na keine ma n i WeM me ka makankau o kela a me kei/no ka huakai holo moan.i' Au pu no hoi na iln ke huliu ala, ama ka uhi „ma itio oka po o Hilo e poeU le, u i īkeia aku la na nulamil.im.i ahi e

nee ana 1 ka nio m.i, oiai ua hoa la ae la na koi kukiu 1 hoiloiia no īa huakn liolo moana a Ap«a me Uana kaikamahme, a o na kaik.imnhme ui o Puna ke kahi 1 holo pu me ke i>hiw„hme o K.ihooku, PaLuhulu, Kook>!«otiu, Puaak.ioui, Hala.miani u nie Kaena Maluna lakon n m kanhia a m iluna oka pola o na waa i kamaaha ki me ka leie a huhina ae a kiekie elike me na hi-

Ikiloheanano o Kihiloa, pupuu honleiloa a noho hou ana o Kihiloa imua o Kailua ma, a hoike aku la, ua pum ka moku la'u 1 ke Kukalaia, a eia aku a huea mai na poe i kahea u e hele mai imua ou eke aln Aole* no hoi i huliu iho, hoea mai la

t ua poe nn imua o na'ln, a hootmaka itfo la ka noonoo ana ī ki ( nui o na halau na mea e pama ai na hoohiwahiwa, na lealea o kela a mekeia ano, na Ilamukn o ka la nana e hoonohonoho kalhi o na mahhim mai Puna maj, j a me na wahi e ae o ka MokuI puni Keawekuauh

kiee i paeiuniu u me na laau ala, a halu la aku la me na l?u--nahele oke kuah(w t e hke me ka laupalai, o kiipukuku,apela '<d hinaLi, ka maile a me lei tiala.

I hana u keia tnau mea 1 paa ka moana kahi «« holo nei na waa, a i mea hoohiluhilu no hoi na Apua ma i ka ia nui o kana aluwahme, maiuna o keia mau hikee e noho ai keia p & kaikamahine ui, a malaio aku hoi 0 lakou na hee waa. Ma kela po o he po mahe loa la, ua "kalae ka hni, ua pau ka papuheaanaana kikiao makani, a hamau na ale o ka moana, a pela ka leo o na hoe waa ē hamau pu a 3 , o" ka leo o na majiu ame ka pu puhi oia wale no na meae lohe ia, no ka mea, ua ao la ka leo o k» pu no ka hoe ana o na hqewaa, he okoa no ke kam ana a ka pu e hoe ikaika ai nu ho&waa a ī ole hoo maha paha, apela iho la na poe puhi pu i ao ia <ai a makaukau tna la hana. Ika manawa e hulm ana no ka pahee ana tna waa 3 aia namlkaainana ke uwe nei, ke kuo nei no hoi kekahi poe, ke he luhelu moa nei kekahi poe, a ke pule nei no hoi kekah] pee. Iloko o keia niau lgo kumakena o na makaainana, aia.no o Apoa j ma ke haawi la i na ofeloli'o i na makaamana a me na oielo hoolana, Aia qo o malu laua Kukāiaula maloko o ko laua halealn me kdhi kahu ;no o Keakakilohi, Aia no hoi jka makamua ona waa ke holo ila mawaho ae Kaalaala ma me ka lamalama kukui a ke hele la ka lewa a kauluwela ka lani i ka ua mea he malanialama, £ hke no me ke»a mau wahi lalani mele:

j Mahope īho o ka hooholo la ana mea apau ī noonooia no ka j la, ua huli hui aku la kela a me ( keia o lakou me na nunaolana j hauoh o ka hiki koke mai o ka I la nui o na'ln I He mea niaio ma na la ī ka- , uoha īa ai na makaamana mat I kela pe'a a keia pe'a o ka ama. ,1 ka hiki ana mai o na makaai t nana me na lako kukulu hare,~ ke oa, ka pou, ke uki, a me ke ( pih. Aole 1 mahana loa ae ka ila, ua paa n» halau, na muo, a jme na lanai'pama ma: Kama- | kahonua a hoea. ī Keauhou, a j mailaila mai a hoea ī Kamaliu, ,oia kahi ī paa ī na hale o kela j a me ken ano o kahi Palala a* ma Uoiualoa no ia I keia wa e hoomakaukau nei 0 Kailua ma, aia no hoi o ke hoomakaukau mai la ma kona aoao no ka pono o kana ahi kaikamahiae,"a o ke kali wale no o ka hiki mai o ka manawa hole ai no Ehu, o.ai, ua maikaukau na mea apau ma kona j aoao, a ua makaukau hke no { hoi ka aoao o ke Alii Holualoa j ma na ano apau, a e kali iki iho | hoi ka ono hoao a hiki pono aku II ka po o Hilo, a ī ka Malama ( hoi o Makalu. | Ma ka papa hoonohono tiana 1 Apua ma Kona aoao, ma na po o Lono, Mauli, a me Muku. I keia mau po, ua hauhoa ka iha o na _waa, ka iako o na waa kaulua, kialoa a kaukahi no hoi. I ka nukaukau ana, ua.hoouka ia na ao uwala apela na le o ka ohualiko maloo, ame na niu wai haohao o Keauhou. I niu v?at no na hoe waa ame ka ehulehu, apela na waa o na ahuula, na pa-upa-u o kela ame keia ano, apela na pa-u a me na malo, ua piha holookoa. He mau lau waa no keia mau ukana a Apua e hoomakaukau nei me na makaamana Ua liuliu ua makaukau na makaainana a "7Hc na'lu ao keia huakai CāT "

Malamalaina 110 i ke ahi a ke Akua wahme, Malamalama no e-a iluna o Mokuaweoweo, Hab ka wela ka hahana ilalo o Papalauani, lauahi mai la ke ahi a ka wahine 1 ka lua—a, Pau na ahi o, Kukaiakamu, ahuwale.ae Ia kai o mala-ma-e, malamalama loko

o'u e noho nei oe 3 o oe īa-e-owau nei-a. Ua oleloia rna keia moclelo,-o ka oi keia o ka huakai auniuaiia i piha ma kona ala holo moana m? neia mea he kauluwela ka moana ina kukui Ua oih ae na ka-o maluaa o na pali o Halei, Ua kapop aku la kahi mahina, a ke e'mi aku la ke kai, a he hoike ana mai īa aia ke au oka moana ke ko la ika lae o Kaanlo, a he hoohikiwawae ana aku īa 1 na waa no ko lakou nee ana no mua, a na keiā tkaīka o ke au e ko nei pela i nee awiwi aku na waa nia ka niahelehele ia ana ina na kanaha Hookahi kui nui oia maii hoe waa apela aku dtia a hiki ī ka houe loa diu waa, a hiki na waa niua i ka lae Kannlo aia no na waa hope ī keone o Maae iha A.pua. Uammao kou mej k.ikau via hiki paha ī ke kanakolu nnle a oi ;n ole au no paha i ke kanaha mile, elike me ia ) kamailin miu M ae» iipi nn ka hiki Jtia nia 1 o na ka-o a me ka holo ana 0 ke au no lalo e ko ana ī Kau a me Kona, pela ka nee awiwi ana o na waa, a aia na'ln a uie iu inakdv»uiana ke paiaunu nei Ia wa ua oili mai la o Kaynialumalu maluna o ka eheu o na iiiaiui kaupu, a linawi īho la 1 ka olelo kaukau hope loa imua o na makaainana. K o'u mau makaainan i, eia au ke hele nei nuhope' o ko ou[kou makemake, a j pono ao hoi ka'u huakai o< ko kakou pono no u, a i niaewaewa no hoi au ma ke alahele nani, maewaewa ana no la mahope o oukou, a eia au ke hele nei Hoomanao ae la ka tnea kakau 3 kahi mele a Huaka ' Ke_ku nei au a hele—e, Ka poe aloha ole o lakou nei — e > E mana ka id.'u e hele —e, E hele no —e."

kikaha ae U ua manu ma! luna ona makaainana īloko o! na leo hooho walohia o na'lu ka Hu-a ame Kenawa Aia ke anueoue ke pi'o la maluua o ke! poo o Kauma.lumalu, ke uhi pu iho la ka punphu; a na na ma-. lamaiama ahi ona kukui Thoi* ke mai Ika aam a tcg k> ui o! ke kaikamahine q ka Papaiohi o Apua. Ua hapai aku la aa «i<auu kaupu tka ui Kaumalumalu niaJ iuna o ko lakou wau eheu, a he ku i ka eehia i 1« mea e nana aku ana no na hana aiwaiwa a Makaioleapua, no kamea, nana keia mau hana hoohiluhilu a' moopuna hanaukahi ia Kaumalumalu maiuna o ka eheu ona manu. Ua lawe>a aku la iakou iaia no uka o Panau e īke ai oia la mau kupuna ona e noho ana roalaila, a e watho ae jcakou iaia g iavf ia apa ena manu, g. e huli kakou a nana lffiu ia Apua ma f Aia o Apua maluna o na pe-| leleu a rns ui el ae o Puna ehke me ia i hoikeia I

,ae nei ipaLuna. Ua nee na waa' ma na kapakai o Kau ma ka po' o Hilo, a ao ae kaalo aku la ma kela aoao o ka lae o Lae, a raa - ! ho ae o Kailiki ke « nei ī;o na kukui i kela wa, a hoea ka ha-, pa mua o-na waa «a Kapua, a' malaila. 1 kuu iho ai na pohaku hekau na waa elike me ka heleuma 6na moku o keia wa, a no ka mea, ua kani mai la ka pu leo nui a ApUa e puhi ia ana e KeakakUohi, ke kahu o Kaumal'Jnialu O ka manao o kela pu, e bea anā ina hookele waa e kuu na fcelttna'(i hel au) Aole i pan K KUAr r KA HOME aULA