Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 31, 4 August 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. a Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

a Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

I Ueia hov ana niai o Kalei-| paihala me na waa a*htiea 1 Ka-I waihae, ua hanau iho o Kalei-] hoku, keiki a Kamehameha me' Kam*kupole! wahine Ike iho, la na.'tn ua loaa mui na waa ia| «a hooulu hou ae[ la na houpuupu kaua Ua olelo mai la 0 Keeaumoku, '''E kalani e' He nani la, ua loaa mai la tia waa ea, a0 ke ko'a i'a e kn aku ai." O keia oa olelo a Keeaumo ku, aka, mamuh o ka mau 0 Keeaumoku me Kaiana, nipa a*e po ke kaua, mea īho no kekaun, heaha iho la la ka mea oka nee ole ana e kaua, a ike iho la o Kamehameha, 1 na e hoomau ana oia ma kona manao hoopaakiki, aole e kaua, alaila, s ala mai ana na'lii e kimo-pq laia. Ke maopopo wale la īa Kamehameha keia manao 0 na poe alu* Aohe alu ai-moku' koi ole a Keeaumoku ma e kn o Kamehameha e ka«a. Ohumu ia Keawemauhili a ohumu pu no hoi ia Keoua Kuaahuula Ua like na manao o na'lu e ku e kaua mjaa īa Keawemauhili, a maho>pe aku īa Keoua Kuaahuula. No ka ikaika loa o keia maoao ohumu a hoala kaua a na 'lii, ua hoouna. malu aku la 0 Kamehameha ia Kanekapolei e holo oia 1 Kau, a e hai akiil ia Keoua Kuaahula, eia na'lu ke pu-e mai nei īaia (Kamehameiia) e kaua E hoomaopopoia hoi, 0 Kaoekapolei, he makuahme ponoi oia no Keoua Kuaahuula, oia eo kana hiapo me Kalaniopuu a o ka lua o kena mau keiki, oia no o Keoua Peeale, A hoea 0 Kanekapolei 1 Kau, ua.hui iho la 01 a me ke keiki, a kumakena iho la ke alo klu a pau f 0 kekahi kumu oko Jlamehameha hoihoi ana i'a ;Sanekapolei a me ke keikī 1 Kau, 1 ole ai e make ke keiki oia o Kaleioku i na'lu. Ma keia hui ana 0 Kaueka|rolei me Keoua, kana keiki, ua hoike aku la no ka i ka manao kaua 0 na'hi 0 Kona; a 1 paa wale no ke kaua īa Kamehameha. Hoike aku la hoi o Kanekapolei 1 ke keiki, kahiko wale ke ala 0 ke kaua, a e ole wale no o Kamehameha moe wale ke ak ana oia hoehu kaua' ana a na'hi. \ \ I,ka lohe aua oKeoua Kuaa-i huula i keia mau olelo a kona makuahine, na hoike mai ia oia imua o ua luaui* makuahme nei oaa, e kala wale no ko'u hoomaopopo ana ia mea, ā ua noho no aa me &a makaukau. O Kamehameha hoi, ua hooikaika aui oia Ike kaomi ana i ka manao hoolele a hoala a kona mau makuakane alii a tae na'lii eaeo kona alo e paipai mau ana iaia e kaua. Ua olelo aku la "ōia: "Auhea oukou e na'lii? Aohe kumu kupono a ka hoala ana oke jcaua, kai no e noho hoomana-

Olelo hoakaka

wanui kakou a loaa ke kumu o ka hewa o ke aln o Kai: ia kakou, uloiila, koliu kj hud)j ona o ke k<iua a oukou e pu e hoopaakiki nei Aote no ko'u inakemake ole e hooko nku i oukL'u koi, aka, e imi 'nun kakoii a ku ke kumu e kaua ai, aole kakou e nele; hele »o kv. k«u;a pa m kakou; ak.i, nne ka loaa 010 oke kumu kupono a lele kimako wale aku no knkou ea, he kaua hoopea wale no īa, he makaha, he kaua kumn ole, aohe nana mai o ke akua ia kakou, oiai ku ke kaua a oukou na'ln, ku ke akua, a ī pono hoi ka hana a ke ī ka pono o ko kakou aoao

Mamuli 0 keia ku hoakaka a Kamehameha, ua emi pu wale īho la tio ka manao 0 na'hi, a ua apono mai la hoi lakou 1 ko Kamehameha manao.

Ia ndho ana mai o Kamehameha ma ia hope mai, ua ninau ae la oia i kona kahuna u poo la Holae a ma ka makaula wao Pme no ke kumu kupono e loaa ai he nee ana i ke kaua ia Keoua Kuaahuula a me 1 Keawemauhih, elike / me ke koi a kona mau makuakan ealu.

Ua o'lelo aku o Holae ke kahuna apela no hoi me Pme ka makaola wahine. U E kalani e! Aohe kakou nei e nana no ken hana, oiai he one pahee keia, he hawanawa, he nmmu ka olelo o nei wahi o Kawaihae nei. H hoi kakou a ko aiha i waiho ai ko piko, a me ko eiwe, laila hoomoe ke kahua o ka hana." Ua ae mai la o Kamehameha, a o kona hoeu ae la no la e hoi ke alo ahi no Kohala, ehke me ka olelo a kona mau kahun.a alakai. Nolaila, ua hoi aku la ke alo alii o Kamehameha a'noho ma Kohala. He mahiai ka hana, he lawaia ka hana, he mokomoko no hoi, a he a'o no hoi i ke kaua. I kela hoea ana 1 Kohala, ua ku iho ]a ka Holae ma papa hana, a 1 ka pau ana ae o ka laua haoa, ua olelo aku la q Holae. oe e kālani e* Ke hoike mai neKko akua aohe .e pa ana keia fcaua īa oe. E 1 hoea mai ana mn nae iie kaua I mawaena o onkon o na'ln ai moku o Hawaii nei He hookahi oe a he ekolu ma kela .aoao. He elua no ka aina, a he hookahi no ka lewa, 0 ke kumu o keia kaua, hf kumu ano i ole a waiwai ole co hoi. Ēia r la he alii kipi, a uana e hooulu ka haka t owih ma-u* wale la aku no oe, a Kui pu hoi me ka! pu~e kaua a uu ljnau makuaka-j ke, a weheka piko o ko hoaKanau, haalele -wale i Hilo ke aloha. Aka, o ka hoomaka ana naekeia o ka na'j ana o ko i akua i ka ama, hoee ke kai 5 Maui, hekau ka papai ī Oahu, lele wale mat Kauai. Oia la, ī lohe oe e kalam i ka hoike a ko akua." Ninau mai la hoi o Kameha-

nieha la Holhp, Owai neiisJif kipi nana e hoal i' ana ke k«»ua. "He hulu makna nou,,e kalam O Kanekoa o Hamakua enohomai. U no me Keawemauhili, a oia ke kipi ana, a nana auanei c hoehu i, ka huna o ke kaua, a komo oe ī ka ikoi o ke kdin, waiu fa Holae ī pane aku ai miua o Kamehameha. E ka makamaka heluhelu, ke ikc ae la kaua ī na olelo wan*na a Holae, a e 'nana kaua ma keia wahi aku o ka kaua moolelo i ka huokoia ana o keia' eiiau oielo wanana a- ua kahun-ti nyi me ka kaikamahine o Pine A hah ki.kaht wa loihi mahope mai, kui nm U ka lono, ua kipr aku o Kanekoa uKe aweuiauhih I keia kaua anai nae, ua hee o Kanekoa īa Kea- 1 wemaulnli, i h ilo aku la o Kanekoa ,) noho pu me Keoua 1 Kua ihuul 1 |]I,| Kau I I ka lioea ana mai 0 keia lono ua ho'kq ae o Holae m Ka-j inehameha, oka hoomaka ana hoi keia 0 ka hookoia nnn 0 ka winona E hai liou ana ka nalu o ke kaua 1 Kan, a mu Kau mai ke kai e poipu -mai ai, a e lana ou mau waa e kalani 1 ke kai la| wa 1 pai aku ru 0 Holae la Ka-i e hoi 1 Kona, oiai ej hoea mai ana ke ku 0 ke k.iua iaia Hopkshi kai 1 koe e haki! ai, ala'la, ku ke kai kakala o kalani.

Mamuli o kei.i olelo a Holae, ua hoi kealo aln o Kamehameha i Kona Aole nohoi i luihu mahope iho'o ka hjki ana aku o I£amehameha r Kona, lohe hou ia mai la, ua kipi akn la o Kanekoa la Keoua Kuaahuula I keia kaua ana nae o Keoua Ku ahuula, ua hee iho la o Kanekoa, a uapepehna oia mauka o [Olaa e Keoua, a koe iho la 0 Kahai ke kaikaina o Kanekoa. Ika make ana o Kanekoa, ua naauwauwa-o Kahai nona, a hlo iho la o Keoua Kuaahuula i pulakaumaka welawela nona' I awa i kupu mai ai ka manao iloko ona i kahi e ku ai kana makaia no kqna kaikuaana. A hoomanao ae la oia ia Kamehameha ka lakou k<=iki i hanai ai a i waha ai no bai; a manao ae la oia, o ua keiki la ka mea e hookoia ai kona makemake a e kuaikani makaia. NoUiia, ku ae la īa ehke me ka mea maa mau i na'lii oia au, ua hele mai la o)a īmua o Kamehameha ma ke ano kani aa i ke aloha no kona kaikuaana i ma'ke ai ia Keoua. A ike o Kamehameha ia Kahai e hele ana me ka nui o ka uwe helu a me kanikau, ua ae kona aloha no Kanekoa, a pela no hoi me na makuakane ona e hele naauwauwa aku nei Aloha mai la o Kamehameha 1 kona hoomanao ana ae ī to Kanekoa haawe hoomana--wanui ana laia i ke kula o Ka--waihae—j ka pima iknki o Lanimaomao—alo aku oka ua. kipuupuu o Waimea. Ua iho ka ua kipuupu a lana ka wai ī ke ,kua o Kanekoa a o'^amehā-J 1 melia no mahope. A ke p»i aku |la laya net i ka pnna o Uh, a' e hookunihi ana o Kanekoa' laia ma ka aoao. Ae, he lei a-i oia na kona poe makuakane. ' 0 ko Kanekoa hewa nui hoi a me Kahai, oia ko laua haalele ana mai īaia ma ke kaua o Mokuohai, a holo ai laūa ma ka aoao o Keoua Kuahuula, aka, ua hlo ae Ja ia be mea ole waie no īa Kamehameha. Ika haiawai ana o Kahai ;ne Kamehameha, ua hoike aku la oiaikona manao jmua mēhameha, e hele oia e kaua a me Keawemauhili, 1 ku aii ka kana makaia no kon* ■"'■"'aana,