Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 34, 25 August 1911 — KA MOOLELO HONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona k*\ Nani, Pam kiī Kua Mahina ke aio—lmi ] Kana II»O_MANA AI.F KL'ALOLO\ 0 KA MOAKA—I.O\A ei-Lui; KIA K\ (>!ilA NOHO I KA M\LU O Ka l'| \ H\t'J.ANA I K i WAI O W-ULUA—KA HI'APAIOLE 0 K\ ll AIKA— I UKUIA NA KUPUA O IIAWAII NISI—HUEIA N\ MEA POHI HIHI O KON\ 11ANAUNA.

MOKl'NA II I ka w«i c h.ipm.i nei ua wan o Apua ma iv_)_uka_o k.i ama e hiki al:u ;u n<> ko Kikou mau halau i homn.ikuilrmtni no la-i -kou, uia (V* tva tem;tk<i nw o"Trj maanei ke k\iku ta me nn lnmalama ihmh ) kukui e a.i ana A o Ke.iuhou a me Kaihm, aui ke ku mai la mamua iho o ka puka o ka hal.ui ' ka wa e hapaua nei na wa.i o Apua m.< Ike mai la o Keauhou ia Apua a mo ua ui e ae o l'una e hap.it ia aku <ma maluna no o na w<iri. Ua he« mai la o Kona ma tna ke ano hookipi. "Hele mai." Eia ki ha!e h. E kipa he hale leo ole, Ua lele iho la o Apua mat luna aku o na waa a hele aku la imun o Keauhou nia. Ua apo nni la no hoi kel i me ke ohaoha, a puih mua ae j,a ia Apna ma koiia alo ma ke ano kaukau an,i iho O ki nuke keiki ia ke a-u ia rpai la na kai loa mea ole ke ano a me ka makam, ka ua me ke koekoe, nolaila, eu ka hile, ka ai ka ī'a ke kapa o ke kanaka nui a ine ke kanaka īki, he Luu īluna a iie honua o Ialo, o ka haie la

noho ir, Ua pane aku la 110 hoi o Apua īmua o na'hi o Koaa. "E na 'ln a me na pnakaainana. O wau iho la no ui me ka'u lei he kaikamahine a me na makaainana o'u, mai o'u mau kH? puna mai 1 a-u u mai la keia mau kai no ke ake 110 e lo ta ka Haku Aln 0 na la elemakule Ialakou no e kamakamailio nei, kui īho hi ha hekili he umikumamalua, n ne-i ae la ka honua, owaka ne la rfa olapa ana a ka uwila, kanr ae la na mea kani, pela hol ka leo o na manu e ikuwa ana lee kani ana, a ke ubi jho la ka noe a paa ae la ka aina ma3 o a 0, a na keia tnau ouli ano-e t hookomo 1 ka pihoihoi nui 1 na makaainana, a na ka leo o ka pū laui a Kahooku i hoopau ae 1 keia mau 00Ioku a pihoihoi hoi 0 na ma. kaaiaana o Ehu, a no ka mea, ua ao loa ae la ia wa, aka nae, ua paa ka ama 1 ka noe a me ka ua koko, a 1 ka leo o ka pu laui a Kahooku e kani nei, a no ka mea, ua kuupau mai la ua kaikamahine noho anu nei o ka uka o Oloa 1 ka leo kapalili o kana pu laui ke hele 'la ke kanī a honehone i k« kumu pepeiao o ka mea hoolohe i ke kani ana a kana pu 3 lea ka !eo o ke noho mauaa' 0 mana pu no me Kaukaopua, 1 na ohia loloa 0 Kupakoili, () ka harli aloha o maua me ianei, 0 īanei kai a-u mai a'huh kane —e', £ia |c<2 kane e Kaohia noho malu, 0 Holualoa i ke kai maokioki o Kona—e. 1 ka pau ana no o keia mau Ialaui mele a Kahooku m'aloko o kanā pu laui Ua mao ae la ka ohu a me ka ua koko, a ahuwale ae la mea apan me

i ka molaehe, .il.ul.i, ikeia akn ( la 11.1 m;tnu k.mj>u e hool u iho an.i umliira o ke .ui.uii.i kan ika a e k'.kaha ae ana nn o i nina-nei-o k& k\htn o ke anai n~kan.ika e mna nei īa wa i īkei.ī akn ni ka in o Pnna e nr>ho hoolai ni.n an.i me kona ui u me ke kapukipu alu awekani mui kahiko apau, wuhine ui e ae i ikei i m i Kona 'lio elike ine ki Ui Knimaliimalu Na kei.i ni o Kaumalumalu i ieon > aku i na kanaka e uw.i me na I 'o nm a hiki i ka hanapilo ana o ko la-. kou tnau lee, a he ma'i niu ia no lakou la tnau la, no lu mea, he mau la loilu hiki hou la lakou k- kunailio e hke me mamua Oiai c> Kau.nahimalu mahma o ka ehen o koii i m.ujvi kaupu, . a o na mauu e ae aia no ke po- , hai pu ae la ma kona miu aoao, . a ī ka ikeana e Kauinalumalu 1 ke ku mai o kā punohu mamua īhookoni haiau i hoomakau'leau ia ai iiona a na u mea i kono alju iaia e huki aehookihi hulu roai ke poo ae o kona manu kaupu, A-4a huk) q.na he hookahi hulu mai kē poo ae o kona nianu kaupu, Ua hoo"leuu malie iho la oia laia iho a ku ilalo, alaila, holo aku la oia me kona mama nui a komo aku la īloko o kona haluu i hoomaljau}«auia nopa Aia kahi Kahu p Kpakakilohi ke kah mai )a uo kana hanai o k$ hoea aku. I ko Ka 'malumalu hoea aiia a noho īloko o ka Puloulou kapu ahi, ua kam hou ae la na maou a me na mea kani, a mahope īho o Wa hala ana he manawa loihi, ua opea ae la na eheu o na manu a pio hke aku no ka moana, a mahae ae la ko ke kuahiwī poe manu a hoi aku la ncf ka ululaau wao- akua, a pelii ap hoi me ni manu kaupu, Noio, Kolea, Uhh, a me Akekeke, noho uo ma ke kai 3 hik£ r keia la. E ka makam-aka heluhelu, ua. hiki aku la 0 Apua me kana ka kamahine a me na makaainana aia 1 ka Moku o Ehu, a o ka hoao koe o na'lii opio, I ka wa 1 hoea aku ai o Apua malaua-me Kaumalumalu ka--na kaikamahine ma Ehu, aole laua i halawai iki me na helehelena 0 Ho'ualoa, oiai e huikau ana na'hua me na makaainana a ke ake pu nei no hoi na makaainana o Puna e īke ia Holualoa oiai ua ike hot ko Ehu mau makaainana ia Kaumalumalu, oiai oia'maluna o ka eheu o na matiu kaupu, a oia k& kumu o lea. uwa a hanapilo 0 ko Ehu poe no ko lakou īke ana i ka wahīne ui io maoli no o Kaumalumalu, a o ko Puna poe makaamana hoi keia e makemake nei e īke la Holualoa. He oiaio, ua haokapu ia o Holualoa, aole oia e hele i ka wa e hiki mai ai o Apua ma i Ehu r a e noho ncs oia 1 kona kapu. He mea oiaio, ua hooko no oia īa a'o ana a Honaunau ma, a pela iho la 1 hoonele ia ai na makaainana 0 Puna no

aku ana no nae hoi, a pakua aku ma keia hope ae. He elima la ka noh<> ana o Apua ma mena ohua makaa» nana i pau ae hot ka maluhiluiii o ka holo moana ana. I ka hala ana o keia mau la Ua kuka iho.la o Apua "mi kona aono, a Kailua, Keauhou, a me na Ku-j punā, oia o Kona a me Hualalni. A ma ko lakou kuka ana,! ua hooholo lakou i ka p > o Hu-' na e ai na'lu opio. Oiai iKi m.ik.uik'ui ni iwa apau o ke kali wale no ka hann i koe. I ki po o OWi.ui U \ hnlo ,iku la o Kihiloa e kala ma o i niaa.iei e hnike in\ no kd tr>akaukau o nj'l : i opio no ko Inua nuu

r/e mea 01.110, u.i makaukau nn mea rpnu a hiki 1 ka po o Huna IJa ha 1.1 1 1 nu mea hot>miu on iii,ui la mnlnko o ka lnn.u Kilu 1 honmak nikuu >a no ka hoao a ia O ka papa h no

m hm.i nn p> O na'ln o Kon.i ni i ko IApu aoao o ki Inl iu, a o ko Puna mau altt no hoi jp iu ma k i aoao o ka hal.iu, o m'lii no lioi ma ko Uiu.i wahi i noom «kaukauia at manah'kue, o Kupukapu ka mea nni ko Holualoa aoao rne kt Lam i kapaia he Maile a me ka Puniu Kilu i uhua n e ka ih humuhumu. Aia no hot o Keukakilohi m.i ka ao.mo ,kani haaai a i makaukau nohoi me k\ Maile a me ke Kilu A jo na hookani pahu i wa^nakonu 0 ka halau O na hookani Kajeke a me na hano f aia no ma ko lak)U wahi i hao -aakaukama, I ka makaukau ana o na mea apau, ua komo niai la ka noe a uhi īho la ta loko o ka halatt kilu, a| ahona o loko o ka halau 1 qa koh kukui e aa ana, a no ka ua poipu ihola ka pouli o ka noe īa loko o ka haJau, ia manawa <i ka pouh e pcj pu nei, ua ol ae Ja ka uwita a kui lua iho la ka hekih, a naue ae la 0 lalo o ka honua 1 ke olai, a nakeke ae la na uhuli a me na aipu hula t ka nut o na hoonaueue oiai ana, Aohe he leo pane, ua meha pu iho la.o Ioko o ka ha!au mat o a o ? a j leeia manawa 1 pma ae at 0 loko 1 ke ala onaona o na ipea aala like ole oia au, a ke w nei

aa nuleuiaana i ka ua mea he | paoa o ioko o ka halau i ke ala. Ia manawa i loheia aku ai ka Ieo īkuwa o na manu like ole o kelu i me ke«a ano e pohai ana mawaho o ka halau. Oiai no hoi ka hekih ka uwila a ke olai ke noke hala ole 'la ja manawa. hele na makaainapa a pilī pu ka 0:ai '.kpia mau ouli e noke j hala ole nei, ia wa i kani apa kq. jJpo o J?e kahuli kuan»auqa o Ka- > wao ke kuu ala 1 ]?ona lgo hopp j hone : na pepeiao o na makaai - nana e hoolohe njai ana. A pekona kani ana; "Kahuli • aku, kahuli mai, Kahuli leo lea , waiakolea, kolekolea, kolekolea. No ke a ke kolea," noke a kaaka, no ka noke loa o ke Kahuli i ke kuupau i keia mau lalani mele ma ka wa e kani ana, nanea loa na makaainana o lo-! ko o na halau i ka hoolohe a hiki wale no i ke kan- ana o ka pu puhi a Keak akilohl e hoike ana ma kona aoao, ua komo, mai la o Kaumalumalu iloko o ka halau. ! He oiaio, i ka wa 1 ikeia ai na manu 1 ke komo o ka lakou hanai iloko o kona Puloulou, ua hoi īa aku ko lakou kakani piha pu ka Iewa lani 1 na ipanu, ua meha pu na§ keia mau ouli kupanaha, a ma ka leo kiko'iiko'u o ka leo kaupu e hookani kapaiili la ana e Keakakilohi 1 ke alieahe kehau o la palala o na aln opio. Meha ka leo o ka hekili me ka olpa ana a ka uwila, a me ka naue ana o ke olai, -meha-pu-ka-leo-o-aa-manu.