Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 35, 1 September 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

Olelo hoakaka

He mea oiaio ma keiA kam ana, ua ikeia no ka ikaiki anie lea wiwn ole o na koa mai Maui mai. oki lakon tnay mea kamaluna o na koa c> Ka.-nehnme-ha, oia uo ka īhe ma-kim 1 hoolele iamat e la'eou, ellke me ke ka la ana oki dm k?'i a kama lii. Aka, oka ike oua poe nei ma keia hana, ko lakou koa, ko ikaika a me ko lakou wiwo o!e, ua hlo la nlau mea 1 mea ole loa Ika nui akamn o ICamehampha mau alakai am i kona poe koa, 1 kakooia hoi e kana inau hana lua oie o ka a me ka makaiikau m.i ko pale ana 1 aa ihe mai ka poe mai o Maui Ua apo lima ia aku na īhe makmi a na koa o Maui e lele mai ana īmua ona, a pahu līma ia aku no e ua Paiea net iko Maui poe koa 0 ke kmo o u i Paiea nei, u«i hele a pakika, a hieieleke hopuia a paa me ka lirha, oui ma ka wa e paa aku ai na hma malua o kona kmo, ua pakelo aku la no ia me he puhi la no ke kai. He elua la o keia hoonka kaua ana, ua hoea ka nee ana o ke. kaua i kai pono o Hapa t; a malaila 1 paa pio ai 1 ka hopuia € na koa o Manonoikauakapeku laiii. Ua pepehi īa oia a make, ua laweia kona heana a kau īa ma ka lele oka heiau o Mookian, ma Kphala-waho - Ma ka moolelo Hawan a P;of* W.D. Alexander 1 kakiu ai na leula o Hawan nei, eia keia kaiia o mahope mai o ka pa ana o ke poo o Kamehameha 1 ka hoe a kekahi o na ka naka lawaia o Puna, ka ulia eha hoi ī'loaa ai 1 ua Na'i Aupum aei, ke kumu i puka mai ai ,ke Kanawai Mamalahoa, a wahi hoi a kekahi poe, he Kanawai Ma-\ malahoae. Aka, mi ka Buka ake Ahi S L. Peleioholani, he mua ke leaua o Hapuu, a he hope ka puka ana (Mamalahoe)oia ke kaua i kapaia o "Kaleleiki s ' Ua lokahi like nae ka moolelo Eawaii i kakau mua ia ma kahi e pili ana ika nahoahoa ana o ke poo q Kameha neha i ka hoe a ke kanaka lawaia o Puna, mahope koke iho no ia o ka hoi ana mai o Kamehameha mai Hilo mai, ma kela kaua i-kapaia o "iiauaawa," a pae ai i Laupahoehoe 0 keia ka mea 1 &;eia ma ka aoao oka moo Rev. F. J Pokuea 1 hooponopwio'ai» a i pai īa ai ma ka yL H. 1858, ame he mea ala, ka mea i hoike ia ma ka moolelo Hawan mua loa maLahainaluna, ma ka M. H, 1838. t Ua hoikehoi oS. M Kamakaa Buke moolelo no Kamehameha, o ke kaua o Hapuu i kapaia ai ijkahi wa, o ke kaua o £aupahoehoe mua ke kaua \ hooukaja al e Kamehameha ma Hiio, no ka mua o ka manawa. A ua 'manao o Prof. W. D. AleX ander ma kana Buke moolelo Pawan o ka M. H. 1785 ia.

Nolaila, ke ike nei ka mea hel'ihelu j ka paewa īki o keia miu mahele moolelo a elua ī hoikeia ae la; ka mihelell S L - PeleioUalani a me ka na poe ka kau moolelo Hawaii e ae Me he' mea ah, ma ka manao ani a ka mea kakau, S L. Peleioholani ka mahele pololei. Pehea e hiki hou ai la Ka mehameha ke holo hou i Puna e hoonahoahoa hou ai e hakaka a e leaua paha, me kona īke īho no hoi ua Mo oia ī enemi makawelawela ha la e ko Hilo a me ko Pilna poe? He hana ku anei īa ko Kamehameha kulana īke kaui-o-ka hoikeīke hou srūriara ma na kaiaulu o Puna ī hoanhee īa ai kona mau koa, ma ka wa kokoke wale no mamua aku? Aole anei o ka hana ina kona aoao, oia ka hoopuipui hou ana ae i ka īkaika o kona mau koa, a ioaa he ikaika, alaila, nee hou aku oia e paio me kona ene jmt ? Ua manao kou mea kakau, ua hoohuikau na poe kakau moelelo kahiko 1 ke kaua o Hapuu ma Kohala, me ke kaua o Laupohoehoe, a o ka mahele a S L Peleiholam 1 hoike ae nei , no ke kaua o Hapuu, ma Kohah ka mea pololei. t He elua a ekolu paha mahii na mahope koke īho o ke kaua , o Hapuu ī hoikeia ae nei, ua ku i ku'i mai la i o Kamehameha * la ka lono no ka - make ana o Lononuiakea, kekahi ain o Ka- - mehameha e noho ana ma Lau- , pahoehoe, mamuh o ka pepehi ia ana e Pinaau a me kona pu k kaua o Keawehanehane, he mau alii ai kalana ama no Laupahoehoe, malalo aku o Keawemauhtli I keia lohe ana o Kamehame ha no keia pepehna ana o kona kana e na'hi o Lapahoehoe, ua hoomaopopcf iho la īa, he kaua \ ko ka makemake o keia lawe 'ana t ka ola o ke kanaka. Nolaiia, kahea aku la oia ia Makoa, me ka olelo ana aku īaia: "E Makoa! S hele oe ai na'lu o Laupahoehoe; a e olelo malie aku oe, ua ono au i ke kthikihi I hookahl no wahi pat uala a me ona wahi oopu napilipili Ota la. Ua lohe aku la oe " O keia elele a Kamehameha, oia o Makoa, he elele kapu oia, kona kanawai alahele e hooko aku ai oia ī kana kauoha, oīa ka mehameha kanaka ole o ke alahele Ua kapu o mua o kona a'ahe lev Aole alii nuj e alai ta mua a i ole ku mai paha a ninau laia ī kekahi nmau, oiai oia ma kona alahele e hooko ana i kana hana. A o nali' apau e hooko ole ana ī kei i kanawai, koe wale no o Kamehameha, he make wale no ka hoopai Ua lilo no hoi o Makoa he alakai no ka poe makaikai ī ka aina o Hawan 0 kamama kukini, ke akamai lele pali a me ka makaukau L ī ka oihana lua, oia hoi ka oiha- ' na ha'iha'i kanaka, oianahaawina makauk.»u lea i loaa » a

Makoa ( l Ua haalele iho la b Mdfeoā KaWaihae, no .t kona v hoea ana" aku imua O'ha 'lu oia o Pinaau a me Keawehanehane. Ike niai la o Pinaau ia Makoa, a kahea mai la oia īaia me ka olelo ana mai hot e like me kt niea 1 maa mail ina 'ln o la wa* "Ka h lai'ka untauma, huaina mat?"< j Hoike aku la ni hn o Mikoa i k\ ono o i ka pat uak kihikihi a nte ona wahi 3op'i napilip li ai lehua n Hilo nei ,

I ka lohe un o Piniau i keia mau olelo a Makoa, kau ae la h'iona huhu ma kona mau maka, a pjne mai la ī keia mau olelo i "He keu tio ? ka hookano! Owai lea Kamehhmeh.). a ipnupuu o kona numo an i mai. o_ wau ka mea e loia aku ai kaoa' mau ono pnkoi, Kahaha! ' O hoi a hai aku, eia iho i ke alo ona ka oopu, a eia īho no īlaila, na hua uala, hoonun no no hoi pah ' 1 II wa pane aku la o Makoa me ka maka'u ole a me ka wiwo ole "Ua lohe ae la au ī kau miu olelo, a o kou waha' ino no ke ai kau ino ī luat mai ia." Q_Jca_man iwaJcoke no ia—oPinaau i hopu koke mai at i na hma o Makoa, a la manawi hoo kahi eo hoi ī lelemai si o Keawehanehane a paa na wawae o Makoa, alaila, olelo mai la o Pi naau ia Keawehanehane ,f -j2 lalau lima ou ike kaula i mea @ kupee ai i Jja puaa a kaua." Hookuu ae la o hane i kona hma hema, a lalau aku la a loaa Jke kaula, 0 ka wa koke no la o Makop. ī unu ae ai 3 kona wawae hema, ahe imo ana na ka lau hhihhi maka, pii pololei ae ja ke kapuai wawae oua Makoa n@i a ki' ae la me ka īkaika ma ke kania-i o Pinaau, a waia kua aku la oia i hope, aua haki ae la kona kania-i. 1 ka hult ana mai o Keawehanehane a nana ae ia Makoa me ka pioo nui o kōna noenoo apau īa wa, oiai i haka pono ae at kona mau maka ia Makoa, o ko Makoa unu ae la no la ike kiki me na manamana o kona wawae hema a ku aku }a na maka o Keawehanehane, a huii ana ke alo īiuna. Ia wa no hot o Makoa j qa r nao ae at a Makoa ma kona poll a loaa na lei-o-mano, a paa ma kona mau pulima, o kona wa koke no īa i pai aku ai ma ka opu o na'ln o Laupahoehoe, a hele ana ko loko at iwaho. Huli ae la ua kukini mama pei Kamehameha a oih aku la ima ka puka, a o ka manawa no [ia ī hoea mai kekahi ona pu kaua a Pinaau, oia o Keikei. Ia hao ana mai o ua pukaua nei ī kona m» ka lalau |an.i mai ia Makoa, ia wa t lele | ae ai o Makoa tluna me ka ma|ma nui, a loaa aku la jja m a ka ! , o Keikei īke peku oolea*s na' Jwawae aku o Markoa, a kuwala ( aku la oia a hma ilalo , ( A mamua oka pa atja aku o ke kino o Keikei ilalo o ka lepo, ( ua paa aku Ia no kona puana-i i na lima pekepeke t let-o-manota e Makoa, a make īho la. i Ao ka Wa no ia o Makoa i huli hoi mai ai no ke alo ajit o Kamehameha. He Npuielo ana na ka malo o ua kukmi nei, ob 10 ana iluna o ka pali o Hokuli he welo ana na kihei a ke a'eloa hele ana ua Makoa net iluna o Warpunalei, he ku pololei ana o ua kihei nei iluna o ka welelau makani, īho ana īa ī ka- pah o Kaawali,

.ELe kani ana na, ke r>, halakau inā kukim n£t iluHao lilahpaHa, i kapiia 31 Ra Hd|j3a hooka--11 ko'i a l?alila, he kohli ana ha ka Liu hhilihi māka o u& Makoa nei, komo. ana iloko o ka ululaau 0 1 ke ku hou ana oka pola milo.a kolih ka hu'a 0 lee kihei 0 ua Makoa nei, hoea ana imua o Kamehameha ma kai 0 Kawaihae, aohe puolo 0 ka hma. 1 la wa mnau mai la 0 Kamehamehvi i ua kukim nei ana* "O oe mai la m? n Ae aku la no lioi 0 M >koj me k.i hai an iku l n 1 m- 1 1 a pau e pili un\ 1 kana huaku, kona halawji an t me Piaam a me kaua m.iu pukaua elua Ke ilee mu la 110 hoi 0 Kamehameh » 1 n 1 hoike maopopo m ihm > o kana kukini mama ika oiaia o kana i hoilee iku ai imua ona na koni liakaka ana me na'lu o Xaupaho£hoeIa wa i n-e aku ai ni waa kaua ma kai, a .1 Keeaumoku īio k e alakai o tn koa mahina o Ua mau la O Kamehameha no hoi maqka 0 ka me kona mai) koa Ho elua pu ailkoa rna keia nee ana o Kai'nehameha, hookahi malalo ona„ a hookahi maialo o opuu,, 1 kapaia he Kipuupmi, a he ekolu no hoi lau ko lakou nui. —Q keia-poe-koa, —hf* — Opiopio lakou no Waimea, a oia ke kuinu o ko lukou kapaia t.na o Kipuupuu O keia poe kia opiipio a Ka mehameha, ua a'oll lakou 1 ke kaua eliki 3 me ka hakika ana ola mau la, a ua a'o pu la no hQi lakou 1 ke kiikini , y i 1 keia poe ke holo me ka mama fpg -maj iuna 0 HoJcuula, a iho ) ka o Waimea a pli ?na ka auwai ma ke kua a hoea īluna 0 na kiekiena 0 Maunakea, alaila, īho ma ka puu o Kawaiwa Ja hoea ila}o o Laumaia, alaila, holo poai pum 13 wah«, alaila, pn hou iluna o Puukeha, a iho ipa Kajaieha, a hoea 1 Kemole a hiki ma Pukalanī 1 Waupea mamua oke kupono aqa o ka la j ka Iq}o. Ua hoomaamaa mau ia keia poe ma keia hana, a ua īkeia ko lakou m.«na ma mia hana hekukiniana. Aole 1 pnn