Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 42, 20 October 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

OIPLO HOAKAKA

A ou) H'ke me na me.i i ho- i ilee m'ia ia ma kokahi mnn beln i kaa hope fie rei, ht< nlu no o 1 Kaiana l noho p\i ai me Kamehameha, nolnila, o kem leo au'a a e noho pu no Jaua i Hawan, aelp īa he leo ma lihini i.\ Kaian.i, noh'ula ua no- ( ho no oia me ke alii me Kamehameha.- I He poio p\h\ ke hoo-*-komo ia ma keia wahi i na aka mea kakau moolelo S. Kamakau i hoike mn ai ma ka j -fra~buke mpolelo k<tkauhma a (kope) e paaia nei e ka mea, kakau, oiai ke hele aku nei keia' kahiko pili moolelo o Hawau nei l ka nalowale, a eia hoi ka mea e pili nna i keia ho- . lo aila mai o Kaiana i keia ho' ana mai a halawai ai me Kame hameha ma Kona, elike ta i hōike ia ae nei I ka noho a:ia o K<\mehatrema Kona, H..wtii, ua ku mai lt\ kekahi mokn ma Kealakekua; a o Kapena Kaue, ke : ahimoku O Kaiana kekahi nu luna o keia moku, a he moopuna na Keawe 0 Ahuula ka makuanane, ke keiki a Keawe, ka Moi o Hawaii, a o Kaupekamoku, ka ma kuahine. Ua holo o Kaiana a noho ī Kauai m* kona mau hoa tanau, oia hoi o Namakeha a me Nahiolea. 1 ke ku ana rnai oKaiana ma Sawau, ua halawai pu īho laua me Kamehameha, a hoopunatele aku Ia o Kamehanneha ia Kaiana (ehke no me ko Kamehameha ano mau, he pulama ina kanaka īwi koko apau) Ha wi aku la o Kaiana ia Kamel 1 ameha ī ka pu-kaupoohiw 1 •a «re ks pukuoiahi he nui wale Ua a'ua iho la o Kamehameha āa Kaiana e noho i Hawan me ka ana aku* Xi JĒSi% ka ama, eia na aln a eia no hoi oa makaaioana, e noho kakau i Hawaii nei. Mii h^t <Je i Kauai." <a A ike iho la o Kaiana, lie mau olelo,maikat ka Kamehameha, a fae hoahanau nohoi kekahi € noho āna ma Hawau, oia o Kalanihiaiwa ma, o Kaiana Ukupe, ka makuakane o Kaikehewa ame ka hanauna ahi o Hawau. i Manao īho la nj hoi o Kaia- ' na, ua pono ka noho ana t Ha- ! wati ika ama kauoha mai na ' kupuna mai- Aka, olelo* aku Ia nae oia ia Kamehameha, ekn oia i konamau hoahanau ia Na hialea a me Namakeha ī Kauai. Ua ae mai Ia no hoi o Kamehameha, B hoomaopopoia, o kela kaf?na kane i hoikeia ae la, oia o apeua Douglass a ka moku ' Ihipgenia" i hoihoi mai ai ia Kaiana mai Kina mai. Ana keia kapena no maluna o kona moku i ku i ka wahme a Kaiana a me na hoahanau ona ī Kauai, elike me ka makemake o fwahna. Oka mea pewa hi'u o ka makahiki 1788

a i ole ma ka mal.ima o laniiar | 1789, aneane liook?hi makahiki mamua ae o ; ka holo ana o Kamehameha i ke kaua i Maui me Kalanikupule, aia o Kamehameha ia wa ma Kealakekua 1 noho ai ( Nolaila, mai ken wa aku al noea i ka nee ana o KamehaI meha 1 Maui no ke kaun, o ka ■ mahehele ano nui i tkeiajpata kowa o ka manawa ma keano un p>li pololei la rrahele i j ka meoh lo o Kamehameha, oia ke ku ana mai o ka moku o hu , lu "Eleanora" Kapena Metcalf |(Meka)a me k v a moku-kuna | "Ftiir ATner'ca" ī malama ia e : ke keiki ponoi a Karena Metcld{, nona hoi ka mn o r.a ma- 1 kahiki ia wa, be i n i-kumana- 1 waluwaleno 1 Ma ka o ke <au hoo t!o o ka makahiki 17S?, ua hoea mua niai keia mau nioku ma na kapakai o ka mokupuni o Hawau, a mahope īho, hololoa mai ai ka meku Eleanora no ka mokupuni o Maui. Ua ku ke.a ma,u moku ma Honuaula, Maui, |tnanalahope o ka malama o Febuari 1790. Eia maluna o keia moku o John Young (Keont lana), oia hoi, o Olohana, wahi a na kanaka. ii hoomanaoia, o keia haole o Olahana, oia kekahi l»ma kokua ikaika loa o Kamehameha t ke kaua ana mahnpe mai, a ua ■pih ko Olahana moolelo aa. noho ana maj me ka moolelo o Ka mehameha. Ma ka wa i ku mai ai keia mau moku ma Honuaula, e noho ana g Kalola w., a o Honokawailani, kekafcj o na wahme a Kalaniopuu, Moi o Hawaii i make a me Kaopuiki kana kane ia wa ma Olowalu. Ua oleloia 0 kahi ī ku at ka moku Eleanora a hoea ī Olowalu, kahi o Kalola ma e noho ana, he mamalima mile I ka lohe ana o Kaopuiki i ke ku ana mai o keia mau moku haole ma Honuaula, ua makemaksjho la oia e holo aku ilaīla i ke kuai hao, pu, ka lole ulaula a me na waiwai e ae, eia [ nae, o ka pu kana mea i make- | make loa at e loaa mai. O na 'na waiwai a Kaopuiki a pela me kona poe kanaka t lawe aku ai maluna o na waa no ke kuai ana ī ka moku haole, oia ka puaa, ka moa, ka uala, ka maī'akekilo a me kekahi mau waiwai e ae he nut. I Ua makaukau keia mau mea ia Kaopuiki, a ua holo aku la oia me kona poe kanaka a me na waiwai a lakou i hoomakaukau ai a pae i Honuaula. I ka bolo ana akiho na haole iuka o ka aina, ua kuat jho la 1 na puaa a Kaopuiki ma? Aka nae, aole ī pau ka lakou mau mea i ke kuai ia, ua poeleele e. A ikekahi la ae, ua holo maoli aku la o Klaopuiki ma a pii iluna o ka moku e kuai ai a e kalepa at i na mea maauwauwa a lakou, aka, aole nae i holopodo keia huakai a lakōu, mamu»

li o nui o na uunu o, «a \ ; le." Aole lallou i afeia k pli afei j ilur\a o ka inokil.' A o ka poe 1 b hoao akii atia e pii ilhna & ka 1 [moku, ua iihaiiia hiai Ia Uta i [laau a hilila mai la 1 ke kaiua i |me ka hooponopono ole. / l I keia holo ana a Kaopuiki 1 ma a'pili ī ka moku, ike iho la i oia ī ka lana o ka waapa makn , pe o ka moku, nolaila, kupu īho I la ka manao īloko ona, e kii ma- ; lu oja i ua waapa la. Nolaila, , ua pae hou aku la lakou no uka i 0 ka ama. Kakali īho la o Ka ' opuiki i ka wa e hooko ai oia i kona makemake a hoea i ke au- | moe oia po auu īho, ua holo hou aku la o Kaopuiki me kona i mau kanaka i kat o ka moku < no ka lawe malu ana mai 1 ka | waapX. | 1 ko lakou holo anu aku, ua pau ' hia loa ia ke kiai ī ka hiamoe, a ua kn aku la o Kaopuiki ame ' kona mau kanaka a lawe malu 1 mai la i ka waapa. f Oki ae la lakou i ke kaula o 1 | ka waapa. Alaila, ua kaulua 1 . mat la lakou 1 ua waapa nei, a ; I holo aku lakou ma ke alahele .e , hoea aku ai ī Olowalu. A i ko ' ( lakou pae ana ī Olowalu me ua 1 waapa net, ua pau īho la ua waa I pa nei 1 ka wawahua e Kaopui- I ki a n\e kona poe kanaka. I ke &la ana ae o ka haole ] 0 ka moku, īke īho la lakou, ua ] , ka waapa me ka haole j i nana e kiai ana. No keia nalo- ; , wale ana o ka waapa a me ka jhdole kiai, ua kipu aku la ka , moku Eleanora i uka o Honua'ula, a ua make kekahi poe ka- ' naka I |Ja olplpia, o nei mau kanaka ■ i nuke ma keig kipu ?.na a |moku Eleanopa, he kanaka ia 1 hele mai t ka maauwauwa naa> jiuka mai o Wailuleu, t Honua= |iila, a o kona inoa, wahi a ka jmoo!elo Hawaii a Rev. J F jPokuea, o Keoho; a wahi hoi a S M Kamakau, ma kana buke Imoolelo oKamehameha, o Kealloha ka īnoa o ua kanaka 'la i make ai. | - He elua mau kanaka e aej ' hookahi no Honuaula, a hookaI hi no Olowalu A ua manaoia, jna keia mau kanaka ī hoike ae ; i ka poe pa Jakou i aihue k a' | waapa, a ī ok, pponoo ho,nua no pana na haole, poe kanaka i kuai ai i ka puaa, hoi o Kaopuiki ma. I Ua kapa na kanaka i keia kipu ana a ka moku Eleanora ia Hojujawla, he kaua Hookahi a elua paha ia o n,ei kaua ana a ka haole īa Honuau'a, ua holo mai Ia ua mau moku nei a ku i Olowalu ī ke ahiahi I ke kakahiaka a kekahi la ae ) ua hookapu *a jho ia o Kalola, J Jkawahme a Kaopuiki, akau. ( tho la īa i kanawai, a o ka inyaj o ua kanawai la, he "Mauu- | mae" aole e aeia kekahi waa e e , holo i kai a pu īluna o ka moku, j A o ka mea e hob ana i kai 0 ka moku, he hewa ia nona, a , e puhiia oia i ke ahi. He ekolu ( la o ke kapu ana o keia kana-' wai Mauumae, a Kalola, a 1 ka ha o ka la, ua noa ae la ke kapu j I keia noa ana o ke kanawai, ua nui na kanaka i holo* aku maluna o na waa mat uka aku nei o Olowalu no kahi e ku ana ka moku no ke kuai ana 1 ka lakou mau mea kuai J makaukau ai. Aole no Olowalu wale mai no na waa maauwauwa ma kahi e ku ana ua moku Eleanora 'iuh ka iini nui e kuai aku i ka lakou fl?au mea kuai, no Lahaina, no Kaauapali, a mai Lauai mai Itekahi poe waa, j Ua akoakoa nui n?ai la keia poe auwaa ma kahi e ~ku ana ua moku nei, a kuai aku Ig i ka

hlofe I liM mli! kiiiaHt mlil pft* | j&li Hab; ic! pbpil-lfei, ke afii&rii kilolii} ka upa eko lauohp a jri£ ka |jUj biaij he wa kaua nui ia d na iftckupurn a pela me ka lole ulauia. Q keia paha kaMole 1 kapaia he ''kane kopa elua" oiai, o keka-! ne i Kma, etfke me ia ī hoikeia' ae nei mamua | Ua oleloia, ma ka wa i ku mai j ai na moku manaua aku o ke ku L.na mai o keu mau moku ae la, 1 i loaa nui a; 1« īlio 1 kapaia o' "Boki." v I keia wa a na waa e akoakoa nei, ua hookapuia ae la kekahi aeao oua pioku Eleanora nei, aolee holoia ae e ka waaa hookahi no aoao o ua moku la 1 hookapu oieia; a oia ka aoao 1 puuluuluia e na auwaa, nn ka aoao akau o ka moku. O na panipuka pukuniahi o jua moku Eieanoia nei, ua pna ino ī ke panna. Aole Inkiina' kanaka ke ike aku īa loko. Al eia hoi na haoleke hoonanea pu 1 nei me na kanaka ma ke kuai ana ika iakou mau mea kuai ' .A, ua noho palaka pu iho la keia poe kanaka me ka maopojpo ole ia lakou, eia he make we hweii 1 hoomakaukauia no la-j' kou apau I Oiat lakou e nanea aia ī naj hani hookua-kuai a na poe mai luna mai oka mokn, oka wano ia a kekahi kanaka i holo mai ai mai uka mai o ka ama, o Akakane kona īnoa. Oia holo mai no hai ko keia kanaka a pu j ana īiun i o ka moku a ku iho |lama ka palekai. ] keia wa i pweheia ae ai na pani o na puka pu o ka moku. Ua hoopihaia kela inau pu kuniajii me na peka pu kau-poo] liiwi ame na kui hap Heohuh piai I» ra r aha o }.a pi?u pp| 1a ma kahi pmjc"uk| lea o na' auwaa e lan& ana, a l'a t ki u n'ai ai ua niau prkrmahi nej, a make iho la na kc.n&k» he n\ii a holo-a \a aku la ko lakou n au kino īloko o ka hohonu lipohpo 0 ka moana, Ua hoike ae oJoha Young (Olohana) he mea L ike maopopo ole īa keta hoomainoino ia o jna kanaki, a he nui hewahewa maoli ka poe ī make 0 nakmo make o kekahi poe heana; me na .makau i hoolouia ai, a huki pku la a pae l Jtula. Ua kapaja ajsn k a īnpa-o ne? hoomainoine ana 4 ka jna j kanaka, o ''Kaholopahu'' 013.1, ] 1 ka hukna ana o na kino heana 1 make a pae 1 kula, ua hu ae la ka 1010 mailoko aku 0 na puijiu poo o kekahi poe heana. A k? weliweli a me ke ku 1 ka map lonao ke ahu-a-iala kukui ana Jo na heana 1 lukuwaleia ena | , |iao\e ma ke pne 0 Olowalu, j Ua ole/,o he hookahi hanei\ pop 1 171 JJe njui pa kamaka o lfd pqje i 1 hele J jiqū e kuipake&a, na vvahma, na j makua, na keiki a nae na hoaio- i , ha, ua 010 ae la ka pihp uwe. 5 ( kupinai ana na Jeo uwe helu o 'na wahine, na kupunaame na makua 1 ka lakou mau lei aloha 1 pau Ika make i ku pu a ka haale. A wahi a Rev. J. F. ! i -oleio ia ae ai tna ka moolelo [Hawan ana 1 "hooponopono ai. "I ka la hookoiokolo e halawai ai ke kapena o wa moku' pieanora la melea poe 1 niake iaia, Wa |sa |unakanawai kiekie loa e hohponopono q?aj 1 ka pono a me ka hewa oia hana Aole i ikeia ka moolelo e pili ana 1 keia luku mainoino ia ana ona kanaka ma ke kai 0 Olojyalu; a o Kaopuikikekahi j make pug, Aoie 1 pau £KUAIItfUPEPA