Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 44, 3 November 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Non \k \ N vm, P\< i kr\ M \rjx \kfai o— I\u i Kana 1 1 O M \ N \ Al F Kv \LOLO \ 0 KA MOAN \—l OAA 0 Ll V KIA K\ OIIIA NOHO t KA MAIA' O KA Pl'A lĪAUIANA I i\w \r o Wau i\\—k\ Hi'mwioi.k oka Ikaika- 1 v \ I'IA N \ Kl'Pl'\ O Hawail NFI--III , FI\ N\ mk\ POHIMUI O KO\ \ 11 \N \t'V\

Oia 10 no ko kunn: i koikoi ;u 0 Uoiualo.i e hole ī ki lawai\»i Hi-aku, i ike hon i na maka o' ke aloh«s, m nat\ ua paa hou oia i ka olelo hoowehweh i ka--na wahine, a ua lilo ia kiinin no na e auku irau ai m mau la, a hoomamo ae la ka mea kakau ī keia mau lalani uiele u Ke auku nei ka ihu o ki uh 1 ke kai, Ke haulam Un nei i ka flalauaola " Ma keui ipau la a na aln ojno e noho nei, a hala eono mahiua, u i ono hou īho la ke ulnwah>re 1 ka i'a, he "opule," na o'elo aku Ia oui 1 ke kane' "Ki nei-e' E hele aku oe e olelo i na Uwai'a a kaua, "Ua ono niai 1\ au ī ka i'a, he "opule " Ae aku la o Holualoa me ka olelo pu ana aku "Aia no owau kekaln e hele pu e lawai'a, loaa koke "Ina na na lawai'a wale no e hele, aia no i ka po ka hoī iuai, no ka mer, he kakaikahi ka loaa o keia ar.o ī'a i ka wa kupono, nolaila, o wau pu kekahi e hele me lakou "Ina pela, e hele oe A mai hoolalau hou aku oe Poi koke mai ot," wahi a Kaumalumalu ī olelo aku a\ 1 ke kane. He ae wale no hoika Holualoa hana, aka, aia ka olu īloke o Holualoa i kela wa, no ke la u'i heenalu o na la mamua aku ke kau mai la no imua e kona noonoo Hoohua keia oni ī'a hou o ka wahine Aiwa loa koiala lapaku o ka noonoo hele lawaia. Ua hele aku la oia a olelo aku ]a ī na lawaia, e hele lakou ī ka lawaia, o ka i'a a ua alnwahine nei ī ono ai he opule A ma e loaa, hele koke mai oukou e hai īa'u, a mai lawe kekahi o ouko',īmua o ke ahiwahine E loaa no au īa oukou maluna o ke kahua heenalu, a o ka lawaia hookuli ī ka'u olelo, he make kbna hoopai, a ua hlo keia mau nlel< a ke alu ī mea e hisopn ae ai ī ka maka'u īloko o na lawaia a pau, hookahi no hana pono i hkou o ka ae mai Ua lalau īho la o Holualoa j kona heenalu a mio īho l aia ka palena i kahi heenalu mau, oiai na poe malaila e heenalu ana, ua piha me ka hauoh, a o Holualoa elua kekahi malaila a rne Holuaioa ekolu, ao n, l kaikaina ko Holualoa ruau hea heenalu mau, aka, i ko Kawaihuokauwila ike ana mai i kaiu īpo e heenalu pu ana me na kai kaina, ua pu ae la kana wah kai, aole nae ī hoale ae ī ka lai o ka hau, aka, ua kaomi pu wale īho la no oia īa mea īloko ona. I ke ku ana o ka nalu mua, ua pae aku la o Holualoa, a i lea lua o ka nalu, ua hee hke mai la lakou me na kaikama a me ka ipo a lakou Aole ī huhu, ua o-ia īho Ia ko Holualoa elua papa īlalo o ka hohonu, a t hala aku la lakou 'la ekolu, aole nohoi ī liuhu aku, ua lumiluni' īa īho la ko Ilolualoa ekolu pnpa e ka nalu, ,i haule aku la oia hope, īa wa ua hm like hou ae

'li na ipo 1 kahi hook.ihi, "aohe nao ,it: ka p.ipaa " la wa 1 haalele tho ai o KawaihuoleauwHa i kona papa hee naln, a kau hke mai laui īluna ka papa hookahi, aia hoi laua ke 1 \we īa la i ka hhilihi o ka mlu, a ke pio ala hot ke auuenue ma o a maanei o laua, aole a le laua 1 lioopae ae mawaho o tCauo, aka, ua pae aku la no laua mawaho ae o na Kahului, ilaila, hoomaka īho U laua e pae no loko o Keauhou, a ma keia wahi e waiho >kt īho hoi kauaekamea mea heluhelu t na heekulua e paliha ana īluna o tca pukoo(pApi) a e huli Jae kaua a nana aku no Holualoa 'lua anie Holuaioa ekoln I ko laua puoho ana ae mat na lulumi ana a ka nalu ta laua, ua ninau mai Ia kekahi o laua ī kekahi "Auhea iho nei ka hoi ka hoaheenalu o kaua?" Ua pane aku la kekahi Holualoa o laua "Eia īho net hoi t hea " O kuaana no kekahi a kakou ī pae mai nei, tralta eia dku nei no me ta Pane hou aku la o Holualoa elua. "Ka' Kupanaha no ko kaua kaikuaana He wahine no hoi kana. Pehea la hoi ota 1 kaili aku nei ī ko kaua hoa hee nalu? Aka, e ike ana oia ī ko|naliai īa e a'u u Kaumalumalu, a na laua no īae hakaka mai, a ma keia wahi e īke ai oe e ka •nea heluhelu ī ke k"> oia mau olelo a Holualoa elua Ka-ua aku la o Holualoa eko lu 13 Holualoa elua, aole e hana la hana, aka, aole nae 1 mahu aku o Holualoa elua i kaia ksj-ua mai | O kela au o keta au, pae ana t kula I kona hoea ana i kula, ua pae ae na waa lawaia me ka i'a ono a ke aluwahme, he opule ua īkeaku la o Holualoa elua i ui ī'a nei a ua alnwahine nei i makemake ai, o kona lalau īho la no īa a paa i ka hma, o kona huh hoi aku la no īa no kauhale Ike īho la na lawaia i keiapo ino o lakou Ua keakea aku la lakou 1 ke aln opio me ka olelo ana aku i na olelo a Holualoa ekahi ī kamailio mai ai ta lakou, aka, he meaole nae ka lakou 'la olelo iaia nei, a o ko lanei oki aku Ia no īa no ka hale aln, otat na lawaia t huh mai at no uka o ka aina, na hoounaia aku la he waa e hai aku t ke alii ua Loaa ka i'a Me ka īke ole o keia poe i hoounaia ai e hai la Holualoa ekahi, ua laweia ka ī'a ono a ke alnwahine e ke ahi opio. I ka hiki ana o na waa i ke kahua heenalu, ot noke ika huh aohe wahi mea a īkeia aku o līolualoa, ua ninau ae la kekahi lawaia t kekahr <( Eta la hoi oia īhea la kahi 1 nalowale iho'nei?', No keia loaa ole ana o ua aln nei, ua huli hoi aku Ia lakou no uka o ka aina me ka nele ī ka īke ana i ke aln ma kana wahi 1 kauoha ai īa lakou e hui, a meia nele ana o lakou, ua pae aku la lakou no uka o ke awa o KahuluL I ko lakou pae ana iuka

0 ka ama, ua ninau mai la na lauaia īa lakou "Auh<akeahi a kakou " Pane mai la no hot kekahi o lakou "Aohe ke alu." Ia wa, ua uluku ae la ka noonoo o na lawaia, a hoi hou *ku ' i lakou o huli i o kahi a ko ahi 1 kauoha a\ t)a pau la lakou i» w.<hi heenalu i ka liuhia aohe wahi ima a tktia keia nalowale 'ionua ana o ke ahi, ua hoi nele n.»i ta lakou ne ka aina, O ka nmau au e ka mea helu helu, eia i hw o Holualoa' JjUa tke tho nct oe i ko laua wahi ī hoipae ae ai mai ka nalu ae a L\to ai Uua iluna o na waa o Ka waihuokauwila kaln t pupue ai t k i nmt o ka p )Ia o na waa, e hke me ia ī hoikeia ma na helu i hala ī ke kali mau o Kawaihuo-1 kauwila no Holualoa a hala na mahina eono, apela no ka loihi oia kali ana ona ī mea e ko ai koiu nni, a ua ko 10 no, aia hoi laua maluna o na waa kahi < haulani a>, a īa laua e haulai.i nei, ua hoomaka mat la ka moau i e naoi, a pn mai la na ale o ka moana me kona maina nut, aj a-ki pouli ae la ka lewa lani me na ao hakumakuma pahopano eleele, a ke iho iho la na knlu-paki-uame ke koikoi, a ke o inai la na alelo ahi lapalapa o kauwila mai ka lewa lani mai a naholo ae la na leo paapaaina o ka hekih ma na paia o Naumealam, a ke olepelepe īa ala na waa o Kawaihuokauwila ma e na ale ahiu o ka moana, a na keia īno ī hoopuiwa ae la Kawai huokauwila mai ka hiamoe ae, aohe wahi t koe o ka aina, ua pualewa ka moana a me ka aina 0 na hauoli i hauoli īa mua aku e na mea hooipoipo ua pahu-a, a aia laua īloko o ke ku lana pilikia loa, a puih aku la kahi ī kekahi, o na hoewaa keia hele a haukeke \ ke anu, aia hoi na waa ke emi iho la īlalo o ke moana i ka ua mea ī ka piha ī ka wai o na ale a me ka u-a, alo ha ino no ka hoi na mea auwana o ka moana, nolaila, e waiho ae kaua īa laua e haukeke ana, a e huh ae kaua a nana no Holualoa elua. j laia i hiki aku ai imua o ke aluwahine Kaumalumalu, ua ha hai aku la oia ī na mea apau a Holualoa 1 hana ai a me ka waht ui kiai moana, ka hoa heenalu o laua ame kahi kaikiana o lakou Na keia mau olelo a Holualoa ī hoopn ae 1 ka inama wela īloko o Kaumalumalu, a kahea ae la ia Manu Elepaio elike me na a'oa'o ana a Apua īaia. He manawa ole ku ana kahi Manu Elepaio, a kunou mai la kahi poo īmua o ke ahiwahine Hipuupuu īho la o Kaumalumalu ī na pu lau-i, a olelo aku la 1 kahi kupuna manu ona "O kou mama lele apau, e kuupau oe no ko'u pono a hiki īa Mama Apua, a hoike aku oe 1 keia pu lau-i. Kunou īho la ke poo o kahi manu, a kiko īho la i ka pu laui a lele aku la. Emoole hoea ana kahi manu īmua o Apua I ko na hiki ana aku, e auau atia o Apua īa manawa, a haule iho la ka pu lau-i imua o kona mau uha, a lalau īho la oia i ka pu lau-i a hapai ae la a heluhelu īho la 1 ka manao ma na hipuu o ka pu lau-i, a helelei īho la kona mau waimaka, a nana ae la t kahi Manu Elepaio a olelo aku la "Ua hiki hoi paha ka hana a ke kane. He hana maa mau no īa mai kahiko mai, a o ka puni no ia a na kupuna, nolaila, e hoi aku-kaua no kauhale Ia laua ī hoea aku ai i kauhale, ua kahea' ( aku ia Āpua la Kui kahekih a me Olapakauwila. "E

liuliu na waa no ka holo-ana no Ehu ka pahu hopu " Aole i emo, ii\ nnka iik m n, l waa, a kau akvi la o \jni > ,1 irr na hoewaa, a hol > 11 p,* Khu me kahi Man 1 hupn l j n no. He olapa ana n > na hoo * na hoewaa no lnna, >r r mi nu, ua umokiiho l<i na h vsv ik i laua tnau hoe no lok o k > ku, he kulana ,na ka Apu * 11 > i i ik(\ aia na waa ko p iht\> '!i i ka ili o kt> kai o Kau I ki lua no o na'napuni ho \ palanoho I ana na waa 1 ko a\\a pic o Ka|uo, a lole koko aka lt no o [Apua no uka oka aini, aka, i<a hoea mua aku la kaln Manu Elo j paio no ka hale o ke alnwahine ] a hoohonehone aela imuao Ka« malmmalu, oiai no o Kaumalumatu ke noke ala no 1 ka uwe no ke aloha 1 ke kane Ia Kaumalumalu no e noke nei 1 ka ninau i kahi Manu Hlepaio, pa'e ana ka leo uwe kaukau a Aoua ma ka puka oka hale o ke alu, apau ka uwe ana, ua hoolale koke aku la no o Apua īa Kaumalumalu e hoi no Puna, ao na opio no ke kau pu, me laua, a huli hoi aku me ke kali ole 0 Kaihia a me Keauhou, na kupuua aln o Kona ine Hualalai, aia no lakou mka kahi i mahiai ai ai lakou me ko lakou ike ole i keia pilikia o na keiki Ia wa a Apua ma e liuliu nei me kana kaikamahme a me na hunona opio e hoi, oia ka wa o ka mo i hoike mai ai, he mo nui e like me īa 1 hoike mua īa ae nei mamua, a na īa ino 1 ulupa i na waa o Kawaihuokauwila a aie laua pu kekahi Nolaila, ua kau aku la o Apua ma maluna o na waa, a mamua oko lakou haalele ana la Ehu, ua hu mai la ke aloha o Kauma lumalu no na makua, a olelo aku la oia la Kihiloa- "E holo oe a hai aku 1 na makua alu. Eia au ke hoi nei no kuu aina hanau, no ka mea, ua haalele īa au e kuu kane Aia la 1 ka moana me ka wahine-e, a ha |nau aku no kuu opu imua o ko'u mau makua, a ke lawe pu nei no wau 1 au mau kane opio 1 mea e hoomaalih ai i kuu houpo aloha leane 1 keia wa a Kaumalumalu e olelo nei, ua uwe iho la o Kihiloa no ke aloha iko lakou aluwahine oluolu, a hoeu ae la o Kaumalumalu eku iluna no ka iho ana aku no kahi o na waa e lana ana A mamua o kona eu ana ae īluna, oia no ka wa a ka Elele Kihiloa 1 lalau iho ai ī ke aluwa hine a hapai ae la iaia a holo aku la no uka o ka wao laau no ka ike ana Ina makua aln, a e hke me ka wili ana a kekahi ma kam puahiohio, pela ka mama holo o kahi Elele Kihiloa o ka mio ana īho, ku ana laua nei īmua o na makuaalu I ka ike ana mai o na makua alu 1 ka hunona wahine me na maka ua hele a haena ika ua mea he aloha kane, ua lele mai la na makua a pukui pu ae la me ka 010 o ka pihe uwe me ka hunona, a pau ka uwe ana, ua ninau mai la na makua 1 ke kumu o keia haena o na maka o Kaumalumalu, Pane aku la no hoi ka hunona wahine ika ī ana aku "Ae, Ua haalele mai o Holualoa ia'u, aia la ke noho mai la me ka wa hine hou iluna o na waa, a aia i ka moana kahi i auana ai " Ninau mai la o Keauhou "A na wai ī ha'i mai ia oe pela'?" "Na kuu kane opio no na īJo lualoa elua, a hoi mai nei no o Holualoa ekolu a ha'i mai nei no pela. Pela ī ulu mai ai kuu aloha no kuu kane O ka lua iho la.keia o kona hoolalau aru