Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 44, 3 November 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii.

Olelo iioakaka

Eia kaua e ka makamaka he [ (uhelu ke ike nei īa Kekuhaupio j he mamaka kaua, e hele ana me Kamehameha e kaua ia Kalani-' kupule, Moi o Maui. Ua ho'ke ae keia mahele ma S. L Peleioholani maawe oka moolelo o Kamehameha. Aole 1 make o Kekuahaupio, ehke me na mea 1 ia e ka poe kakau moolelo e ae, ua make mua oia i ka makahia 1784, m.i j Napoopoo, Kona Hemn, Ha-

wan, Ata hoi malalo o Kameeiamoku he eha lau koa, a oia ka puali "Palena." Malalo hoi o Kamanawa ka puah Hueloku, a b.e eha no hoi lau ko lakou nui. Aia malalo o Kauanoanou a me Nahiolea, ka puali 'Huuoieje Malalo no hoi o K<Uawa a Hewahewanui, ka puali Puph, a he >eha no hoi lau ko . nui. O keia mau koa mat Hilo mai a me Hamakua, mai a Keawemauhili m?i O Kamehameha hoi me kona mau hoahanau, oia o Keawekahikona, KaLnimalokuluku, Kaleipaiahala, Kaleimamahu, Pnmvwaa, alu opio, ke keiei a Ke awem mhili me Kalola wahme o iihiku lau ka nui o na koa opio, o hmi-kumamaono a me umi-kumamawalu makahiki. I Ua hke hoi īa me «mi-kuma- [ makahi tausam elua hanerī koa (11,200) Ahe elima lau o na koa makua, a ke hui īa keia poe koa opau, e hiki ana i ka 19, 200 ko lakou nui, a he 8,000 koa e kau ana maluna o na waa kaulua He mea oiaio, ua nonoi aku o Kamehameha īa 'tCeawemauhili o Hilo a me Keoua Kuaahuula | 0 Kau, e kokua mai laua īaia rae ona mau waa ame na koa no keia huakai na'i aina a ua Na'i Aopuni nei īa Maui. O Keawemauhih kai ae mai ī keia noi aKamehameha, nolaila, ua hooqna mai la oia ī kana mau keiki, oia o Keawekahikona, Ele ele, a i ole o Eleuh, Koakanu a me Kaleipaiahala. Ua hoouna pu maiJano hoi oia ī mau waa kaulua, he mau ahuula, a me na poe koa no hoi. O Keoua Kuaahuula hoi, aole oiaiaeikie haawi mai i mau kokua ia Kamehameha, a ua-ni-ni loa oia īa Kamehameha A 1 ua hlo hoi ko Keawemauhili koi kua ana ia Kamehameha i mea no Keoua Kuaahuula e nim loa j ai īa Keawemauhili. i Okekahi kumu nui loa nana i 1 kot ia Kamehameha e ku e kaua i ia Maui, oia kona lohe ana mai 1 ke kii ia ana e wawahi ī ka halau i waiho ia ai -ke ko'i na'i aina oia Olopu ame ka aihue ia ana o ua ko'i nei. ! Ika mnlama o Welo, ike ahiahi o ka La o Hoku, ua hoouna ia na waa peleleu a me na auwaakauaokela amekeia anoe lana i ke kai. Kauluwela ka moana ika ua mea he nui launa ole ona auwaa kaud. Ike īho la-ua mau auwaa kaua nei i rul kapakai o Kohala, a nee aku ia i ka moana o no ka mpkupu |

ni o Maui. Ma ka wanaao, jia ke ao ae o Mahealani, ua pae aku ia na auwaa o ua Na'i Aupuni nei i Maui. Ua paa* pu ke kai e nee ana mai Hamoa'a hiki 1 Kawaiwaa kaua. Ma ma keia huakai a Kamehameha, o na haole kekahi ana, oia o Olohana a me Aikake. I ke ala ana ae ka haoa o ko Hana poe i ke kakahiakanui, ua

hele o uka o ka aina a lehau i na koa o Hawau, e nee ana ma 0 a maanei. Ua ike īho la ko Hana poe, aohe wahi pono 1 koe. Ua uwe aku a uwe mai na kane i na wahine, na makua i na keiki a pela aku. I ka pae o feamehameha ame kona m&u ahi iuka o ka aina, in hoopuka koke aku ia oia i ka olelo kuahaua imua o na makaainana o Hana, me ka olelo ana aku "E noho oukou me ka maluhii. Aohe au 1 hiki mat nei i Maui nei, e luku wale aku la ou kou Aka, i hoea mai la au ianēi no ka ninau ana aku īa oukou e ko Maui nei poe, i ka mea nana i wawahi 1 ka halau hale 1 waihoia ai ke ko'i Na'i Aupuni, oia o Olopu, a owai la ka mea naife ī lawe ī ua ko'i l'la'" | KE KUMU I LOAA MAI AI KA | INOA KAMEHAMEHA 1 0 keia ko'i a Kamehameha e ninau nei, ke ko'i hoi nona ka o O'opu, oia ke ko'i kaua a ke aluwahine Hawankuauhi, alu o Hawaii Oia ke keiki Kukaha ula (k) me Lihnoefw) ahiwahine o Kahaluu, Kona Akju. A o keia hoi kekahi o na alnwahine kaulana loa i ka ui i kela mau la kahiko o Hawan nei, a ua hookaulanaia kona u'i ia mau la, i oleloia e,na kin'ika "Ihi ke kua, meha ke alo " A. ua hanai mehameha la hoi keia alnwahine īluna o ke a»a huna o 'Kahikipaialewa A o Pohahu hoi ka punawai o ua kama'liiwahine la, A o ka hanai kapu ia ana o Lihnoe 1 ka uka anoano mehameha kanaka ple. Ua kahea īho la o Kekuai poiwanui i kana keiki o Kamehameha (mao ka hanai mehameha ia ana o Lilnoe ) Nolaila, ke ike aei kakou keia wa, oia ke kumu i ioaa mai ai keia noa Kamehameha ī ke ain nona keia moolelo, aoleia mamuli o ka inoa Kamehameha Nui o Maui, aka T mamuij ia o ka hanai mehameha ia ana o Li linoe(w) ka mea nona ka olelo ia ana, "Ihi ke kua, meha ke alo." Ano, e hoomau aku kakou ī ka nana ana ia Kamehameha, e ninau ana no kela ko'i kaulana a kona mau kupuna. 1 keia mnau ana a ua Paiea nei no ua ko'i la, ua hoike mai la kekahi mau alii o Hana, ua hlo-ua-ko'Ma ia - Imaikalani, ke aln o Makawao. Nolaila, ua olelo aku la o Ka mehameha i ua poe , ahi nei o

, Han*, e hooyn» **u lakou 1 ba« , |ii kukini io Kalanikupule la, ke I alu, e hoike mai oia ika mea e pih ana īke ko'i, ia Olopu. A !ua hoouna ia aku la ke kukim, oia o Kaawela. . Eia no hoi na koa o Hawaii ke maau hele nei mao a maanei, aka, ua paa nae lakou ika olelo papa a ke alii, a Kamehameha, aole lakou e hao wale a e kii wale i na raea kanu a na ka naka o Hana, aole hoi e hanaino ī ka aina, aole no hoi e hoope'a wale i ke olu o na kanaka. I ka hoea ana aku o kahi kukini i hoounaia ai inai Han*

aku l Kalanihale, Wailuku, i kv< hale alii o Kalanikupule e noho ana, ua ninauia mai la ua wahi kukini net, e hai aku i ka hua i ka umauma imua oke aln Kalaaikupule, a o ka no īa a ua wa hi kukini nei i pane aku ai. Ua noke aku la ua wah' kukmi nei i ka hoike ohikau wale o Paiea i Honokalani kahi i auau ai i ko wai kapu. no ho) o Peapea Keawekahikona j Nahiku kahi 1 kohi-ku ai 1 na luau apu wai au e Kalani." | Aole i pau