Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 46, 17 November 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHA I.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

Olelo hoakaka

Oiai hoi o Knmehameha ma Hana, aia hoi o KaUnikuple ke hoomakaukau nei i ko lakou ku lana kaua pale ana aku i ke alii o Hawan. f a hoonohor>ohoia hookah) mano ona koa o Maui ma na kulana kaua like ole mai kai mai o M ialaea a hiki iuka o lao Elima lau koa ma Wailuku ponoi, a he eino lauka nui ona koa me Kalanikupule. A no hoi ma Waikapu he eha lau koa A o ka hooukaia ana o ke kaua mawaena ona aoao elua, ua hoomakaukau mua no ko Maui poe koa a me na'ln i mau (i a-)a hūlili" ī mau "a-la kaula maluna o na pali i wahi noiakou e pakele ai ina e auhre ana ke kaua o ko lakou aoao Oia hoi na alahele hiki ai ke pakele na elēmakule, na wahine ame nakeiki ounahele i aloha nui la O keia ae la ke kulana hoonohonoho kaua a ke ahi Kalamkupule ame kona mau mamaka kaua akamai a makaukau no -iioi. A pau hoi ka XamehaTneha mau hana me na'lu a me na»kanaka o Hana, ua kauoha oia ī kon,a mau pu-kaua a me na ko» e kau mahma o na waa no ka hofo ana i Kafiului. O ka holo o ua mau auwaa nei a hoea i Kahului Ilaila i pae aku o Kamehameha me kona mau mamaka kaua no uka o ka aina. Ona auwaa hot keia ona, ua uhi aku la la i na lTai mai Kahului a hoea Hopukoa Ua lulu ka makani i ka nu' launa ole o na auwaa. He mau la ka Kamehameha hooponopono ana i kona mau mahele A ma ke ahiahi oka la mua īho oka la i hoomakaukau ai ka hooili kaua ma waena o na aoao a elua, ua īho mai la ka pualikaua malalo o Kahahana mai Waihee mai, a j hoomaka mai la lakou e hoehu ī 1 ka lehua o ke kaua ma ka aoao mai o Maui Ua olelo ka mea kakau moolelo S L Peleioholani ma keia wahi o kana moolelo kakauhma ua hoomakaia mar keia kaua ana a ko Maui poesme na p*na pua. A o ka mahele koa mua o Ka (nehameha ī halawai mua me nei mau koii o Mam, oi* noka mahele koa o Kamehameha ebu akau, malalo o Keawekahikona Ii wa hoi, e kamau ana o Ka leipaiahala i kona paina ahiahi a pela no hoi me kona poe looa. A o ka heomaka no ia o na koa opio piipu eku ī ke kaua. Mā keia hoehu mua ana o ke kaua ako Mauypoe, ua ku īho la-q Koakanu i kekahi pua ma kona pooh;wt hema. 0 na koa "Pupii" na poe na lakou t kao t na pua pana t kunuua a momoko ahi imua iluna o na koa o Maui, a maluna no hoi o na hale o Waihee.

A na keu mau- ahi kao-lelej kiia aku e ua poe koa Ptipu nei iuka o.Waihee, e hooulu ae i pauahi nui ma la wahi ma ia po t ana iho, ana ta ahi i hoonele ī na koa o Maul ma ia wahi i ka at a me ka i'a apela me na wāi hi kupono no lakou e haolulu ai. Ua ltlo no hoi keia n ana o keia ahi nut 1 mea e hoomalamalama ae at ī na puuone . ma kai o*Watluku a ahuwale na ka hua hoomoana o ra koa o Maut. Me-laila, ua kakele aku la na koa o Hawan ī ka Jakou mau pua gana amena * a-la (maa) īluna o ua poe la o Maui, uheeia aku la lakou īa po O ko lakou mau kulana, ua lilo pio mai la ī na koa o Hawau, Ua komo kipo no hoi o Kamehameha ma a me na haole kipu ana, ota Olohana ame Aikake. E hoomaopopoia nae ma keia wahi no na pana pua o Hawaij i ki mua t na ma-ka pua t hoo-ma-ia i ka wai pulewa o ke kai ota hoi, ua hahaia ka pohaku koho-lua oi t ma-ka no na pua A o keia mau ma-ka knSo-lu4 kai kupenuiia iho la iloko o keia wai pulewa, A ke ku ke kanaka i ke-a ma ka koho-lua, ua lawa īa palapu e loaa ke ku aku ke kanaka nt> ka homalule a hoonawahwali pu ana i kona ikaika A ma īa kakahiaka ae, ua ki ta ka pu ta Hinamakanui. Ike kani ana o ua pu nei, ua nakulu aku la kona leo vawalo ma ka ehu akau, ma Waihee a htki i ka ehu hema ma Maalaea, Ekolu manawa, ī kat t 4 keukeu at keia pu, a hookaulua tki iho la kona hookanna ana. Ua hoomaopopo tho la no hoi na'ln kaa kaua ame na puali kaua o na mahele hke ole ī ka manao o keia kam keukeu ana o ka pu hoailona kaua kaulana aka ali Kamehameha. Eka makamaki heluhelu, e ae mai i kou mea kakau e hoike aku t kekahl manao ano nui mi keia wahi e pili ana i nei mea he ''pu-kaua " Ke ike nei kaua e ka makamaka heluhelu. O kekahi makaukau hoolale a kahea kaua i lawelaweia ena poe kaa-kaua o ke au kahiko, oia no ka pu-puhi he "Ole" oke kat, a kakuu i tke mua āi 1 na la ī aui okikilo loa |ku net o Hawai, e hookani la ana ma na halehalawai. Ke ole ka mea kakau e kuhihewa, ke olelo ae nei ota, aole loa oia 1 īke ma na naoolelo i hoopuka la e pih ana la Kamehameha, ua lawelaweia na kahea kaua ana o ka leo o nei ano pu-puhi elike me ia /hoikeia ae la ma ka moolelo o Kamehameha, elike me la i hoikeia ae la ma jca buke moolelo kakaulima S.L Peleioholani. Aka, ua īke nae ka mea kakau ma kekahi mele koihonua kahtko he pu-puhi kekahi oia ano t lawelaweia e na'hi ai-mo-ku i kela mau la koliuhu o Hawaii nei, elike me ia ī hoikeia ae la.